Αθόρυβα, χωρίς επίσημα εγκαίνια θα ανοίξει τις πύλες του σε πλήρη μορφή το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου την Τρίτη 6 Μαΐου, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αποκατάστασης του ιστορικού κτίσματος και επανέκθεσης εκ βάθρων των συλλογών του. Ο λόγος είναι απλός. Απαγορεύεται ρητά εξαιτίας της προεκλογικής περιόδου οποιαδήποτε τελετή εγκαινίων για οποιοδήποτε έργο, και μάλιστα με εγκύκλιο του υπουργείου Εσωτερικών. Ο λόγος είναι μάλλον προφανής, ώστε να μη θεωρηθεί ευκαιρία προβολής υποψηφίων.
Αυτό φυσικά δεν αποκλείει ότι τα επίσημα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν σε μέλλοντα χρόνο, χωρίς ωστόσο επί του παρόντος να έχει προγραμματιστεί κάτι σχετικό. Με το άνοιγμα και των τελευταίων αιθουσών, όπως προανήγγειλε πριν από μερικές ημέρες και η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη, κλείνει ο κύκλος των περιπετειών του μουσείου, το κλείσιμο του οποίου κρίθηκε επιβεβλημένο για να αποκτήσει μια σύγχρονη και λειτουργική μορφή. Όπερ και εγένετο. Κρίνοντας από τις αίθουσες που έχουν ήδη ανοίξει, εκείνες των Ρωμαϊκών γλυπτών, των Μινωικών τοιχογραφιών, των εκθεμάτων της Εποχής του Σιδήρου και των Ελληνορωμαϊκών χρόνων, δικαιούμαστε να νιώθουμε ανυπόμονοι για τις εκπλήξεις που μας περιμένουν στην πορεία. Και αυτές φαίνεται να είναι πολλές.
Η εντυπωσιακή αίθουσα των τοιχογραφιών στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Η παρουσίαση
Όπως και στις αίθουσες που ήδη υποδέχονται το κοινό, τα ευρήματα - εν προκειμένω - από τις ανασκαφές σε προϊστορικά μνημεία θα παρουσιαστούν στο κοινό με ένα μοναδικό τρόπο. Η οργάνωση των εκθεμάτων θα γίνεται με συγκεκριμένη λογική, η οποία υπακούει πρώτιστα σε θεματικές ενότητες, σε χρονολογικά κριτήρια και βεβαίως σε κατηγορίες ευρημάτων.
Οι Θεές των Όφεων από την Κνωσό συμπεριλαμβάνονται στα πιο διάσημα από τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.
Έτσι, οι χρονοταξιδιώτες θα μπορούν να αποκτούν μια σαφή εικόνα για τα αθλήματα στη μινωική Κρήτη, τη θρησκεία, ακόμα και την τεχνολογία, αναδεικνύοντας έργα τέχνης και θησαυρούς γνώσης που αποδεικνύουν το υψηλό επίπεδο νόησης και ποιότητας ζωής των προγόνων μας στα βάθη της προϊστορίας. Η εμβάθυνση σε διάφορους τομείς θα γίνεται με πλούσιο συνοδευτικό υλικό, καθιστώντας την εμπειρία όχι μόνο απολαυστική, αλλά και διδακτική.
Τα πιο διάσημα
Κορυφαία θέση στις αίθουσες του ισογείου, όπου και στεγάζεται η συλλογή των ευρημάτων της Μινωικής Εποχής, θα έχουν τα πιο διάσημα από τα έργα τέχνης της κρητικής προϊστορίας. Οι Θεές των Όφεων από το Ανάκτορο της Κνωσού, τα περίφημα ωοκέλυφα (λόγω του λεπτού τους σχήματος που μοιάζει με κέλυφος αβγού) αγγεία, τα ξακουστά ανά την υφήλιο Καμαραϊκά αγγεία (από τις Καμάρες της Μεσαράς, όπου πρωτοεντοπίστηκαν) με το μοναδικό πλούσιο διάκοσμό τους, ο μυστηριώδης Δίσκος της Φαιστού με τη γραφή που ακόμα δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί, και τόσα ακόμα θα δεσπόζουν στις αίθουσες σε ξεχωριστούς χώρους.
Ο Δίσκος της Φαιστού από την παλιά προσωρινή έκθεση πρόκειται να έχει κυρίαρχη θέση σε ειδικές προθήκες.
Καθότι αποτελούν μαγνήτες για όσους διασχίζουν τις πύλες του μουσείου, έχει ληφθεί μέριμνα ώστε να υπάρχει άπλετος χώρος για τους επισκέπτες, ειδικά των οργανωμένων γκρουπ, μπροστά στα συγκεκριμένα εκθέματα, ώστε να μη σημειώνεται συνωστισμός.
Αυτονόητο ότι οι προθήκες των διάσημων έργων τέχνης της Μινωικής Εποχής θα παρουσιάζονται σε διαφορετικές από τις άλλες προθήκες, με ιδιαίτερο φωτισμό.
Το περίφημο ρυτό σε σχήμα ταύρου, διάσημο ανά την υφήλιο, θα τύχει ξεχωριστής παρουσίασης στις νέες αίθουσες.
Για πρώτη φορά βγαίνουν στο φως
Ως καινοτομία μπορεί να εκληφθεί το γεγονός ότι στις νέες αίθουσες, που θα ανοίξουν στις 6 Μαΐου, θα παρουσιαστούν στο κοινό ευρήματα που ως τα σήμερα δεν είχαν εκτεθεί από παλιές αλλά και πρόσφατες ανασκαφές.
Σύμφωνα με πληροφορίες της "Ν.Κ.", μοναδικά αντικείμενα από τις ανασκαφές στο μινωικό οικισμό και το νεκροταφείο του Πόρου, από τις αρχαιολογικές έρευνες στις Γούβες και τη Μεσαρά, τα νέα Ιερά Κορυφής που έχουν εντοπιστεί και ανασκαφεί αλλά και το μινωικό ανάκτορο στο Γαλατά πρόκειται να έχουν σημαντική θέση στις νέες αίθουσες του μουσείου.
Επί του παρόντος, το βάρος έχει πέσει στο άνοιγμα των θυρών του μουσείου, όμως τα σχέδια για το μέλλον δε λείπουν. Όπως η δημιουργία χώρου όπου θα παρουσιάζεται η ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, καθώς και η προσθήκη σύγχρονου διαδραστικού υλικού, που θα αναδείξει ακόμα περισσότερο τα εκθέματα του νέου μουσείου.
Η ιστορία του Μουσείου Ηρακλείου
Μετά από έναν μαραθώνιο έργων και το σταδιακό άνοιγμα εδώ και δύο χρόνια αιθουσών, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου ετοιμάζεται να ξανανοίξει σε πλήρη πλέον μορφή τις πύλες του. Εντυπωσιακό, με νέα λογική, φέρνοντας στο φως έργα τέχνης και τεκμήρια ιστορίας που ελάχιστοι είχαν δει ως τα σήμερα, μαζί με τα αθάνατα αριστουργήματα που είναι διάσημα στα πέρατα του κόσμου.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου ανοίγει έτσι πανιά για το μέλλον, προβάλλοντας το παρελθόν και την ίδια τη μεγάλη ιστορία του, που ξεκινάει από έναν άνθρωπο ο οποίος έφερε το όνομα του θρυλικού βασιλιά της Κρήτης, του Μίνωα. Το όνομα του Ηρακλειώτη εμπόρου ήταν Μίνωας Καλοκαιρινός και η συνεισφορά του στην ιστορία μοναδική, αφού ήταν ο πρώτος ανασκαφέας της Κνωσού, εκείνος που έφερε στο φως τα πρώτα εκθέματα και εκείνος που ταύτισε τις αρχαιότητες με το ανάκτορο του Μίνωα, την Κνωσό, στο λόφο της Κεφάλας.
Ο ναός του Αγίου Φραγκίσκου στη θέση του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Το ξεκίνημα
Ήταν η απαρχή μιας εποχής όπου το πυρετώδες ξέσπασμα του ανασκαφικού ενδιαφέροντος στην παρθένα γη της Κρήτης συνδυάστηκε με την ύπαρξη φωτισμένων και χαρισματικών ανθρώπων, που μέσα στο φόντο των αγώνων για την ελευθερία της Κρήτης έδωσαν τη μάχη για τη σωτηρία των αρχαιοτήτων του νησιού και την αποκάλυψη του πλούσιου παρελθόντος της Κρήτης.
Σημείο αναφοράς για το μεγάλο αυτό στόχο ήταν η δημιουργία του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ηρακλείου στα 1878, κάτω από τη στέγη του οποίου δύο κορυφαίοι Ηρακλειώτες, ο Ιωσήφ Χατζηδάκης, πρόεδρος του Συλλόγου από το 1883, και ο Στέφανος Ξανθουδίθης, μπόρεσαν να μεγαλουργήσουν. Ανέσκαψαν σημαντικές θέσεις στο νησί, προστάτευσαν τους θησαυρούς της ιστορίας του νησιού μας και έβαλαν τα θεμέλια για τη δημιουργία του πρώτου πυρήνα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου. Σε αυτόν περιλαμβάνονταν όχι μονάχα οι αρχαιότητες που έρχονταν στο φως, αλλά και οι πρώτες που παραχωρήθηκαν στο Σύλλογο.
Στον Άγιο Μηνά
Οι πρώτες εκείνες αρχαιότητες στεγάστηκαν στα 1899 σε δύο αίθουσες κοντά στον Άγιο Μηνά, οι οποίες είχαν παραχωρηθεί από τη Δημογεροντία Ηρακλείου. Εκεί διασώθηκαν από πολλούς κινδύνους και απειλές ακόμα και όταν οι Τούρκοι στράφηκαν εναντίον τους. Άλλωστε, η επιλογή του χώρου δεν ήταν τυχαία καθώς, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ιωσήφ Χατζηδάκης στην "Ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου και των αρχαιολογικών ερευνών εν Κρήτη", «τα δωμάτια εκείνα ήσαν μεν μικρά αλλά και ολίγιστα ήσαν τα αρχαία αντικείμενα. Εκρίθη όμως το μέρος πολύ κατάλληλον διότι εντός του ιερού χώρου της εκκλησίας δυσκολότερον θα ετόλμα ο ξένος κυρίαρχος να επιβάλη χείρα. Ουχ ήττον η κοσμητεία του Συλλόγου εφρόντισε και άλλως να λάβει προφυλακτικά τινά μέτρα κατά τοιαύτης απόπειρας».
Αξίζει να σημειωθεί ότι το πρώτο εκείνο μουσείο περιελάμβανε στις προθήκες του πληθώρα από χρυσά και λίθινα, καθώς και 1.331 πήλινα και 340 χάλκινα ευρήματα.
Μαρτυρία γνώσης
Η ηχώ από τα βάθη των αιώνων μέσα από τα λόγια του Ιωσήφ Χατζηδάκη αποτελεί μια πολύτιμη μαρτυρία γνώσης και σεβασμού στην ιστορία και ταυτόχρονα ένα δίδαγμα για το μέλλον: «Αν δεν υπήρχεν ο Σύλλογος σπουδαιόταται αρχαιολογικαί ανακαλύψεις ή δεν θα εγίνοντο διόλου ή τα αρχαιολογικά ευρήματα θα διεσκορπίζοντο εις τους τέσσερις ανέμους. Έκαστον Μουσείον της Ευρώπης και Αμερικής θα απέκτα τεμάχια τινά, άτινα μεμονωμένα θα έχαναν το πλείστον της αξίας των ή το χειρότερον θα εθάπτοντο εις ιδιωτικάς συλλογάς των απανταχού αρχαιόφιλων και το χείριστον τα μεν πήλινα θραυόμενα θα απερρίπτοντο ως άχρηστα πράγματα, τα δε μεταλλικά θα εχύνοντο εις τα εργαστήρια προς απόκτησιν ολίγου μετάλλου. Οι μεγάλοι λέβητες της Τυλίσου π.χ. κατεσχέθησαν υπ' εμού εις εργαστήριον χαλκέως, όπου επρόκειτο να χυθώσι προς απόκτησιν χαλκού. Τοιαύταν οικτράν τύχιν θα ελάμβανον και τα πλείστα χαλκά του Ιδαίου Άντρου...».
Ο διαγωνισμός
Το μουσείο αυτό όμως ήταν πολύ μικρό ώστε να στεγάσει τις αρχαιότητες που έρχονταν στο φως. Έτσι στα 1900 η Κρητική Πολιτεία προκήρυξε διαγωνισμό για την κατασκευή του αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου σε χώρο που να είναι άξιος του φάρου γνώσης που θα στέγαζε. Αυτό είχε γίνει εμφανές απ' όλους οι οποίοι και απέρριψαν λόγω χώρου την πρώτη λύση, η οποία είχε επιλεγεί, τη στέγαση του μουσείου στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Μετά την αναχώρηση του τουρκικού στρατού από την Κρήτη και την κάθοδο του πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή είχε παραχωρηθεί στη διεύθυνση του τότε μουσείου ο χώρος των παλιών βενετσιάνικων και αργότερα τούρκικων στρατώνων, το σημερινό συγκρότημα των Δικαστηρίων, για να στεγάσει προσωρινά τις αρχαιότητες. Η διεύθυνση του μουσείου ζήτησε να βρεθεί πιο μόνιμη λύση καθώς το «οικοδόμημα τούτο υπό άποψιν χώρου ήτο ευρυχωρότατον αλλά ήτο ελεεινόν υπό πάσαν άλλην έποψιν». Ζητούσε λοιπόν «να ληφθεί επειγόντως φροντίς διά την οικοδομήν νέου Μουσείου στερεού, ευρύχωρου και πυρασφαλούς».
Μάλιστα σε σχετικό υπόμνημα γινόταν σαφής λόγος και το ότι το «σχέδιον του μουσείου να έχει όψη αρμόζουσα προς το περιεχόμενον αυτού...».
Ο Κρητικός Πάπας
Ο Κρητικός Πάπας, που συνέδεσε το όνομά του με το Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, στη θέση του οποίου βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ο Πέτρος Φίλαργος ή Πάπας Αλέξανδρος V, γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα στα 1339 στον οικισμό Καρές της Νεάπολης. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι ο Πέτρος έχασε σε μικρή ηλικία τους γονείς του και βρέθηκε υπό την προστασία ενός μοναχού του Τάγματος των Φραγκισκανών.
Έγινε μοναχός στο καθολικό του Αγίου Αντωνίου των Φραγκισκανών, για να βρεθεί αργότερα στο μεγάλο μοναστήρι του τάγματος, στην Candia, την πρωτεύουσα του νησιού, το σημερινό Ηράκλειο. Έγινε Πάπας μέσα στη δίνη του μεγάλου σχίσματος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στις 26 Ιουνίου του 1409. Πέθανε στις 4 Μαΐου 1410 και τάφηκε στη Βασιλική του Αγίου Φραγκίσκου στην Μπολόνια.
Ο Κρητικός Πάπας Αλέξανδρος V.
Μη λησμονώντας την Κρήτη, ο Αλέξανδρος V αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της προσοχής του σε δωρεές, ενώ στα πλαίσια των διπλωματικών κινήσεών του είχε την προσοχή του στραμμένη στα όσα συνέβαιναν στις περιοχές που ήταν υπό οθωμανική κατάκτηση. Στην Candia, το σημερινό Ηράκλειο και τη Μονή των Φραγκισκανών, τον Άγιο Φραγκίσκο, έστειλε πολύτιμα δώρα, χειρόγραφα έργα του, δύο ασημένιες λειψανοθήκες που περιείχαν τμήματα του κίονα πάνω στον οποίο είχε δεθεί και μαστιγωθεί ο Ιησούς, καθώς και κομμάτια Τίμιου Ξύλου, ενώ με δικές του δαπάνες κατασκευάστηκε το μαρμάρινο θύρωμα, το μόνο τμήμα του μοναστηριού που σώζεται σήμερα και βρίσκεται στην είσοδο των Δικαστηρίων του Ηρακλείου.
Το μεγαλύτερο μέρος των δώρων του Αλεξάνδρου V στο Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου στην Candia μεταφέρθηκε στη Βενετία, όπως όλα τα κειμήλια και τα αρχεία της πόλης μετά την πτώση της στους Τούρκους, σύμφωνα με τη συμφωνία που είχαν υπογράψει ο πολιορκητής Κιοπρουλής και ο τελευταίος υπερασπιστής της Candia, ο Φραντζέσκο Μοροζίνι.
Ο Άγιος Φραγκίσκος
Στην αναζήτηση χώρων για το νέο μουσείο έπεσε στο τραπέζι η ιδέα για το Μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου επί των ενετικών τειχών. Η Μονή, στην οποία έζησε και ο μόνος Κρητικός Πάπας στην ιστορία, ο οποίος μάλιστα δώρισε το μαρμάρινο θύρωμα του καθολικού, το οποίο σήμερα κοσμεί την είσοδο των δικαστηρίων, ο Αλέξανδρος V είχε στο μεταξύ ερειπωθεί και δε σώζονταν παρά ελάχιστα απομεινάρια του παλιού ένδοξου παρελθόντος του.
Το μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου λίγο πριν κατεδαφιστεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τις εργασίες ανακαίνισης και επέκτασης του μουσείου ήρθαν στο φως τα ίχνη του μοναστηριού στον αύλειο χώρο. Η ιδέα για το μοναστήρι στέριωσε και με τη συμβολή του γνωστού αρχιτέκτονα Ντόρπφελντ και του τότε γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών Παναγιώτη Καββαδία στο σχεδιασμό του μουσείου, ο θεμέλιος λίθος έπεσε στα 1904 και ως τα 1912 είχε ολοκληρωθεί η δυτική πτέρυγα του λεγόμενου τότε Κρητικού Μουσείου.
Ο Στέφανος Ξανθουδίδης.
Ο Καραντινός
Ο σεισμός του 1926 άλλαξε τα σχέδια, καταδεικνύοντας τις αδυναμίες που παρουσίαζε καθώς δεν ήταν αντισεισμικό. Έτσι τη σκυτάλη πήρε ο Πάτροκλος Καραντινός, ο οποίος και συνέλαβε τη μορφή του οικοδομήματος, που σήμερα χαρακτηρίζεται διατηρητέο μνημείο. Οι εργασίες ξεκίνησαν στα 1937 και ως τα 1940 ένα μεγάλο μέρος του μουσείου ήταν έτοιμο.
Με την έναρξη του πολέμου τα αρχαία μεταφέρθηκαν, χάρη στην πολύτιμη συνδρομή του Νικόλαου Πλάτωνα, σε ασφαλές καταφύγιο. Αξίζει για την ιστορία να συμπληρωθεί ότι ο πρώτος οδηγός του Μουσείου Ηρακλείου ήταν έργο του Στέφανου Ξανθουδίδη στα 1926. Ο οδηγός αυτός μεταφράστηκε στα Αγγλικά ένα χρόνο μετά, στα 1927!
Mια νέα εποχή αρχίζει για το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Το 2006 το μουσείο έκλεισε τις πύλες του για το μεγαλεπήβολο έργο της επέκτασης και αναστήλωσης, καθώς και της επανέκθεσης των συλλογών του.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
