Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή του ελληνικού σεισμικού τόξου με επίκεντρο το χώρο μεταξύ Κρήτης, Κάσου και Καρπάθου, που έδωσε το μεγάλο σεισμό των 6,1 Ρίχτερ την προηγούμενη Πέμπτη, μας θύμισε ότι ο Εγκέλαδος είναι ένας απρόσκλητος "μουσαφίρης" στην περιοχή μας, με τον οποίο οφείλουμε να συμβιώσουμε.
Όμως, παρά το γεγονός ότι όλοι γνωρίζουμε πόσο αιφνιδιαστικά είναι τα ξεσπάσματά του και πόσο επικίνδυνος "συγκάτοικος" είναι σε μια από τις ούτως ή άλλως επικίνδυνες ζώνες της Ευρώπης, στην πραγματικότητα όλοι μας, είτε ως πολίτες είτε ως κοινωνία, είμαστε ελάχιστα προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε την αναπόφευκτη γένεση ενός μεγάλου σεισμού.
Ο κίνδυνος
Όσο και αν μας σώζει η θάλασσα, όσο και αν έχουμε γερές κατασκευές, όσο και αν είμαστε ενημερωμένοι τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, εντούτοις στην πραγματικότητα παραμένουμε ευάλωτοι και ανοχύρωτοι, αφού συνεχίζουμε να λειτουργούμε ως παρατηρητές και όχι ως προβλέψιμοι και προνοητικοί σε όλα τα επίπεδα. Γιατί μπορεί να έχουμε ένα καλό αντισεισμικό κανονισμό, σχέδια εκτάκτου ανάγκης, μηχανισμούς πολιτικής προστασίας, όμως δεν έχουμε δει το γενικό σχέδιο και κυρίως δεν έχουμε προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο όταν μας χτυπήσει την πόρτα. Και αυτό δε θα γίνει ούτε με συστάσεις, ούτε με προειδοποιήσεις αλλά ξαφνικά, είτε μέρα, είτε νύχτα. Κάποια στιγμή σήμερα, αύριο, σε ένα χρόνο ή σε μια δεκαετία.
Το CPmodel
Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει ένα φιλόδοξο σχέδιο, στο οποίο συμμετέχει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και στηρίζεται στην αρχή της "προβλεψιμότητας" που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στην Ευρώπη. Ο λόγος για το πρόγραμμα CPmodel (Civil Protection Model, δηλαδή σχέδιο πολιτικής προστασίας) με συντονιστή τη Villa Montesca της Ιταλίας και συμμετέχοντες το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Εθνικό Ινστιτούτο Παρακολούθησης Βεζούβιου, στην Ιταλία, το ερευνητικό κέντρο της Αυστρίας, αντίστοιχο με το δικό μας Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το alpS GMBH, το Δήμο Northamptonshire της Μεγάλης Βρετανίας και την Περιφέρεια Γαλικίας, στην Ισπανία.
Ο στόχος
Ο βασικός στόχος του προγράμματος, το οποίο ξεκίνησε στις αρχές του έτους, είναι να προετοιμαστούμε και να δούμε "πιο ζεστά" το θέμα των φυσικών κινδύνων, αφού δεν είμαστε σε θέση να τους προβλέψουμε και να τους ελέγξουμε. Ουσιαστικά, να προσαρμοστούμε στις καταστροφές που αναπόφευκτα θα έρθουν και δεν αφορούν μονάχα στο ενδεχόμενο ενός σεισμού, αλλά σε όλα όσα φέρνει μαζί του το μέλλον και κυρίως το συνδυαστικό κίνδυνο από τις κλιματικές αλλαγές. Ειδικά για το Ηράκλειο η τρωτότητά του είναι διαπιστωμένη, αφού δεν απειλείται μόνο από μια σεισμική δόνηση, αλλά ακόμα και από ένα πιθανό ξέσπασμα του ηφαιστείου της Σαντορίνης, όπως έχει αποδείξει η ιστορία, από τις συνέπειες δασικών πυρκαγιών στην ευρύτερη περιοχή, συνέπεια των κλιματικών αλλαγών, και από πλημμύρες, με δεδομένη την επικινδυνότητα του Γιόφυρου και των άλλων ποταμών και ρεμάτων. Και η λίστα είναι μακρά.
Η φιλοσοφία
Όπως μας εξήγησε ο γεωλόγος του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, η βασική φιλοσοφία του εν λόγω προγράμματος είναι να ανακάμψουμε γρήγορα όταν μας χτυπήσει μια φυσική καταστροφή. «Να μπορείς να την αντιμετωπίσεις καίρια και γρήγορα έχοντας προβλέψει κάθε πιθανό κίνδυνο, επαναφέροντας το συντομότερο δυνατόν την κατάσταση στο αρχικό στάδιό της πριν την έλευση του κακού».
Ερωτηματολόγια
Οι υπεύθυνοι του ΜΦΙΚ έχουν ήδη ζεστάνει τις μηχανές ολοκληρώνοντας τα ερωτηματολόγια που σε πρώτη φάση θα αποσταλούν σε Δήμους και την Περιφέρεια ώστε να διαπιστωθεί πόσο προετοιμασμένοι είναι όλοι και σε τι βαθμό εγρήγορσης βρίσκεται ο μηχανισμός ανάκαμψης μιας πόλης ή μιας ολόκληρης περιοχής μετά από μια φυσική καταστροφή. Ή πιο σύνθετα, όπως είναι ο επίσημος στόχος του CPmodel, «να καθορίσει στρατηγικές επαναφοράς και αύξησης της ικανότητας των πόλεων να γίνουν "can-do communities", μέσω της διάχυσης της γνώσης και ορθών πρακτικών και του σχεδιασμού μιας ανοικτής σε όλους εκπαιδευτικής διαδικασίας για επιδεκτικές στη γνώση της επαναφοράς και αυτο-επαναφερώμενες κοινότητες».
Πιο απλά, μέσω ενός τέτοιου γενικευμένου σχεδίου μια ευάλωτη περιοχή, όπως η Κρήτη - και όχι μόνο - μπορεί να αποκτήσει ένα χάρτη κινδύνου, αλλά και ένα μηχανισμό επούλωσης των πληγών άμεσα, με επανάκαμψη των υποδομών και βεβαίως την ανακούφιση των πληγέντων.
Το κόστος
Το όλο θέμα δεν έχει μονάχα κοινωνική διάσταση, αλλά και οικονομική, αφού μια νέα διάσταση στο όλο πρόβλημα που μπαίνει πλέον επιτακτικά είναι αυτή του κόστους από μια καταστροφή, το οποίο είναι ουδόλως αμελητέο. Χαρακτηριστικό αρνητικό παράδειγμα για όσα οφείλουμε να δούμε, να μάθουμε και να διδαχθούμε όχι μόνο εμείς, αλλά συνολικά η Ευρώπη, είναι η Λ' Άκουιλα της Ιταλίας, που χτυπήθηκε ανελέητα από επιφανειακά ρίχτερ στις 6 Απριλίου 2009 με ένα σεισμό 6,3 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και ακόμα οι πληγές της πόλης και των κατοίκων της δεν έχουν επουλωθεί.
Η ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
Οργανωμένα και όχι αποσπασματικά
Το CPmodel περιλαμβάνει, εκτός από τις πρωτότυπες δράσεις, και την ενσωμάτωση της γνώσης που έχει κατακτηθεί μέσα από άλλα προγράμματα, όπως το Risk, στο οποίο επίσης συμμετείχε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Σύμφωνα με τον κ. Φασουλά, μια πόλη πρέπει να λάβει υπόψη της όλα τα δεδομένα σε ένα ενδεχόμενο φυσικής καταστροφής και όχι αποσπασματικά. Είναι χαρακτηριστική η αναφορά σε δράσεις που, αν και αποτελεσματικές, παραμένουν μεμονωμένες, όπως για παράδειγμα η μικροζωνική μελέτη η οποία αφορά μόνο στο Ηράκλειο και δεν υπάρχει σε αντίστοιχη κλίμακα για ολόκληρη την Κρήτη, όπως θα έπρεπε με δεδομένη τη σεισμική επικινδυνότητα του νησιού μας.
Αντίστοιχα, δεν υπάρχει σχέδιο εκτίμησης κινδύνων σε κλίμακα νησιού, δηλαδή ποια περιοχή κινδυνεύει από τι ώστε να συνταχθούν τα αντίστοιχα σχέδια δράσης. Κάτι το οποίο είναι απαραίτητο, καθώς οι φυσικές καταστροφές δε συγχωρούν λάθη και οι κλιματικές αλλαγές που βρίσκονται προ των πυλών εγκυμονούν πολλούς εφιάλτες για το προσεχές μέλλον με τεράστιο κόστος.
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ Η ΑΓΝΟΙΑ
Με γνώση και σχέδιο για το "ο μη γένοιτο"
Η αποσπασματικότητα είναι επικίνδυνη τόσο όσο και η άγνοια. Για παράδειγμα, όπως μας εξήγησε ο κ. Φασουλάς, οφείλουμε να γνωρίζουμε φτιάχνοντας ένα αρδευτικό έργο πόσο επικίνδυνη είναι η περιοχή στην οποία κατασκευάζεται και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μια καταστροφή της εν λόγω υποδομής που θα είχε αλυσιδωτές συνέπειες, από μια φωτιά ή από μια πλημμύρα ή από ένα σεισμό. Μπαίνει δηλαδή και αυτό το θέμα στον κεντρικό σχεδιασμό, όπως συμβαίνει σε αρκετές άλλες ευάλωτες περιοχές του κόσμου. Ακόμα και στην περίπτωση περιοχών που έχουν συμφορηθεί και υποφέρουν από παλιές αμαρτίες, σαν το Ηράκλειο με το επιβαρυμένο ιστορικό κέντρο, που θα μετατρεπόταν πολύ εύκολα σε βομβαρδισμένη απροσπέλαστη ζώνη σε περίπτωση ενός ισχυρού σεισμού, η προβλεψιμότητα μπορεί να σώσει ζωές, υποδομές και να διασφαλίσει το μικρότερο δυνατό οικονομικό κόστος, ενώ την ίδια στιγμή καθετί που σχεδιάζεται και υλοποιείται σε επίπεδο υποδομών θα μπορούσε να είναι συμβατό με το σχέδιο τρωτότητας και αντιμετώπισης μιας έκτακτης ανάγκης που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να προκύψει.
Αντισεισμικός
Κάθε νέα υποδομή ή έργο, για παράδειγμα, πρέπει να είναι στην ίδια λογική που κάθε νέα κατασκευή ακολουθεί όσον αφορά στις προδιαγραφές του αντισεισμικού κανονισμού, ο οποίος τουλάχιστον είναι κάτι παραπάνω από επαρκής, όπως εκτιμά ο πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικής Προστασίας (ΟΑΣΠ) κ. Ευθύμης Λέκκας. Ο ίδιος που βρέθηκε στην Κρήτη τις προηγούμενες ημέρες, συγκυριακά τις ημέρες που σημειώθηκε ο μεγάλος σεισμός, σημείωσε χαρακτηριστικά ότι «δεν έπεσε ούτε μια πέτρα με τα 6,1 ρίχτερ όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην Κάσο και την Κάρπαθο που βρέθηκαν στο "μάτι" του Εγκέλαδου, κάτι που σημαίνει ότι η πλειονότητα των κτηρίων στην Ελλάδα είναι καλής κατασκευής. «Και βεβαίως η μειωμένη τρωτότητα οφείλεται στον αντισεισμικό κανονισμό, ο οποίος είναι επαρκέστατος και σε πολλές περιπτώσεις πολύ πιο μπροστά από άλλες περιοχές.
Σύμφωνα με τον κ. Λέκκα, ο ίδιος ο ΟΑΣΠ ενεργοποιήθηκε άμεσα μόλις εκδηλώθηκε ο σεισμός και διαχειρίστηκε την κατάσταση με ωριμότητα και μεγάλη εμπειρία όπως ακριβώς έπρεπε. Ο ίδιος πάντως αναγνώρισε ότι υπάρχει πρόβλημα με τα παλιά κτίσματα σε ολόκληρη την Κρήτη και την τρωτότητά τους σε ένα ενδεχόμενο μεγάλο σεισμό. Και μπορεί ο αντισεισμικός κανονισμός να είναι όντως λειτουργικός, όμως δε μας καλύπτει σε κάθε ενδεχόμενο κίνδυνο, κάτι που θα διαπιστωθεί με την υλοποίηση του φιλόδοξου ευρωπαϊκού προγράμματος CPmodel, το οποίο θα ολοκληρωθεί σε διάστημα δύο χρόνων. Και αυτό είναι ένα μείζον ζήτημα, καθώς «πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να δρούμε αποσπασματικά», όπως χαρακτηριστικά σημείωσε ο κ. Φασουλάς «και να κάνουμε το σταυρό μας, ότι τη βγάλαμε και σήμερα και έχει ο Θεός για αύριο».
Τι πρέπει να κάνετε
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που μας ανέφερε ο γνωστός επιστήμονας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, μεταφέροντας την εμπειρία του από ένα πρόσφατο ταξίδι του στην Ιαπωνία, μια χώρα κατεξοχήν σεισμογενή. Στα ξενοδοχεία λοιπόν υπήρχε στα δωμάτια των πελατών μέσα στο αναλυτικό βιβλιαράκι με το καλωσόρισμα και τις απαραίτητες για τη διαμονή πληροφορίες αναλυτική ενημέρωση για το τι βήματα έπρεπε να ακολουθήσουν οι ένοικοι στην περίπτωση ενός σεισμού ή μιας οποιαδήποτε καταστροφής. Θέμα μείζονος σημασίας, αφού με τον τρόπο αυτό οι ταξιδιώτες μπορούσαν - αν βεβαίως το ήθελαν - να γνωρίζουν πώς να συμπεριφερθούν αν προκύψει ανάγκη.
Το ενθαρρυντικό τουλάχιστον όσον αφορά στην Κρήτη είναι ότι κάτι αντίστοιχο προς τιμήν τους κάνουν πλέον και ιδιοκτήτες μεγάλων ξενοδοχειακών στο νησί μας. Και επειδή το βασικό ερώτημα σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς είναι ένα και φλέγον, πού θα μπορούσαν να βρεθούν χρήματα για την κατάρτιση αυτού του σχεδίου δράσης απέναντι σε έκτακτες καταστάσεις, η απάντηση του κ. Φασουλά είναι απλή: Η Ευρώπη δίνει χρήματα, καθώς το θέμα την απασχολεί έντονα και κυρίως η διάσταση του οικονομικού κόστους μιας καταστροφής. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι στα πλαίσια του προγράμματος και των σχετικών δράσεων το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης προσκλήθηκε και φέτος να συμμετάσχει στο Civil Protection Forum της Ε.Ε. που θα γίνει το Μάιο στις Βρυξέλλες με στόχο να παρουσιαστούν οι εκπαιδευτικές δράσεις σε σχέση με τους σεισμούς.
ΟΙ ΦΡΙΚΤΕΣ ΠΛΗΓΕΣ ΠΟΥ ΑΚΟΜΑ ΑΙΜΟΡΡΑΓΟΥΝ
Ο τρομακτικός σεισμός στη Λ' Άκουιλα της Ιταλίας
Στις 6 Απριλίου 2009 η δύναμη που κρύβει το υπέδαφος της οροσειράς των Απενίνων ξύπνησε, προκαλώντας τον τρομακτικό επιφανειακό, σε εστιακό βάθος μόλις 10 χιλιομέτρων, σεισμό που ισοπέδωσε την πόλη Λ' Άκουιλα της Ιταλίας. Η περιοχή των κεντρικών Απενίνων έχει δώσει κατά το παρελθόν ισχυρούς σεισμούς, καθώς ζώνεται από τρία ρήγματα που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα έως και 2.600 μέτρα. Αυτά έχουν ενεργοποιηθεί αρκετές φορές τα τελευταία 18.000 χρόνια, προκαλώντας το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων, με πιο ισχυρό εκείνον που προκάλεσε το λεγόμενο ρήγμα Φουτσίνο. Η δραστηριοποίησή του στα 1915 είχε προκαλέσει το θάνατο 33.000 ανθρώπων. Από το σεισμό του 2009 στη Λ' Άκουιλα, την πρωτεύουσα της επαρχίας Αμπρούτζο της Ιταλίας, και σε πολλές γειτονικές πόλεις και χωριά σκοτώθηκαν 297 άνθρωποι, τραυματίστηκαν 1.000 και 66.000 έμειναν άστεγοι.
Η σεισμική δόνηση είχε προκαλέσει σάλο και οδήγησε στην καταδίκη έξι σεισμολόγων της ιταλικής "Επιτροπής Μεγάλων Κινδύνων" σε εξαετή κάθειρξη επειδή δεν είχαν προειδοποιήσει επαρκώς για τον κίνδυνο σεισμών στην Άκουιλα, τις παραμονές της καταστροφής του 2009. Το Εφετείο απάλλαξε τους κατηγορούμενους το 2014, επικυρώνοντας μειωμένη σε δύο χρόνια την καταδίκη του αξιωματούχου που ήταν επικεφαλής της επιτροπής. Η Λ' Άκουιλα ακόμα δεν έχει θεραπεύσει τις βαθιές πληγές της, ενώ οι κάτοικοι στα σίγουρα δε θα ξεχάσουν ποτέ τον εφιάλτη που έζησαν.
Του Σταύρου Μουντουφάρη
