Α. Περίληψη
- Πληροφοριακή περίληψη: ο συντάκτης (μαθητής) της περίληψης αποστασιοποιείται από το αρχικό κείμενο (προτάσσει το νοηματικό κέντρο, χρησιμοποιεί μεταδιατυπώσεις, ανάλογο ρηματικό λεξιλόγιο κ.λπ.).
- Περιεχόμενο: επιλογή των ουσιωδέστερων επιχειρημάτων του κειμένου (εργάζομαι κατά παράγραφο: κεντρικό θέμα και βασικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου). Μέσω της περίληψης, οι μαθητές θα πρέπει ν’ αποδείξουν ότι έχουν κατανοήσει το βασικό θέμα του κειμένου και πώς αυτό συσχετίζεται με την υπόλοιπη επιχειρηματολογία που αναπτύσσει ο συγγραφέας.
– Δομή – Οργάνωση: προτάσσουμε την ταυτότητα και τη βασική ιδέα – προβληματική του κειμένου / αλληλουχία νοημάτων (η πορεία των νοημάτων στο αρχικό κείμενο) / χρήση μεταδιατυπώσεων / αναδιάταξη της αρχικής δομής του κειμένου (για παράδειγμα, εάν επαναλαμβάνονται στο κείμενο νοήματα ή διαφόρων ειδών τεκμήρια, επιλέγουμε να τα αναφέρουμε μία φορά, στο σημείο που πιστεύουμε ότι εξυπηρετεί καλύτερα την οργάνωση των πληροφοριών μας) / λειτουργική χρήση κειμενικών δεικτών (συνοχικών, μεταβατικών τρόπων).
– Εκφραστική επάρκεια – Μορφή: σαφής καταγραφή της κύριας επιχειρηματολογίας του αρχικού κειμένου και ως προς τη νοηματική τους αυτοτέλεια, αλλά και ως προς τη, μεταξύ τους, νοηματική διαπλοκή / κατάλληλες μεταδιατυπώσεις / πληροφοριακό ύφος / αποφυγή αυτούσιας μεταφοράς λέξεων – φράσεων του αρχικού κειμένου και σχολιασμού των απόψεων του συγγραφέα / τήρηση των κανόνων της στίξης, της ορθογραφίας, της γραμματικής και του συντακτικού.
– Τήρηση του ορίου των λέξεων: η ποιοτική προσέγγιση στη διόρθωση της περίληψης επιβάλλει στους βαθμολογητές να παραβλέπουν μία υπέρβαση του ορίου, της τάξης των 15, περίπου,
Οι «προβληματικές» περιλήψεις
– Υπερβολική αναδιατύπωση του αρχικού κειμένου, που αποδεικνύει την αδυναμία του μαθητή να κατανοήσει τις βασικές θέσεις του συγγραφέα και να τις μεταφέρει στο τετράδιό του, επιλέγοντας τις κατάλληλες, νοηματικά, συνωνυμικές λέξεις και φράσεις.
– Άμετρη χρήση μεταδιατυπώσεων (ρήματα αναφοράς)
– Αδυναμία αναδιάταξης, στην περίληψη, της δομής του αρχικού κειμένου, όταν αυτό επιβάλλεται, εξαιτίας επαναλήψεων κάποιων στοιχείων (τεκμηρίων κ.λπ.).
– Αδυναμία επιλογής της βασικής επιχειρηματολογίας του αρχικού κειμένου.
– Υπερβολική υπέρβαση του ορίου των λέξεων (ισχύει ο «κανόνας» του 10%).
Β. Παραγωγή λόγου
Η εμπειρία των Πανελλαδικών Εξετάσεων μάς δείχνει ότι το επικοινωνιακό είδος που κυριαρχεί στην παραγωγή λόγου είναι το άρθρο και ακολουθούν ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (ομιλία), η επιστολή και το δοκίμιο πειθούς.
Το περιεχόμενο της παραγωγής λόγου
- Η μηχανιστική καταγραφή ιδεών, στο πλαίσιο της παράθεσης πληροφοριών, λειτουργεί απολύτως αρνητικά στην ανάλυση και αιτιολόγηση των επιχειρημάτων, αλλά και στη συνεκτικότητα του κειμένου.
- Συνεπώς, εκείνο που κρίνεται απολύτως αναγκαίο είναι οι μαθητές να μπορούν να μετατρέψουν τις αποδεικτέες θέσεις σε επιχειρήματα, στα οποία θα φαίνεται η πορεία ανάλυσής τους και οι εννοιολογικές σχέσεις μεταξύ των προτάσεων / περιόδων του επιχειρήματος.
- Επίσης, παρατηρείται συχνά ότι ο μαθητής, έχοντας τυποποιήσει στην αντίληψή του έναν αριθμό πληροφοριών, προσπαθεί, «εκβιαστικά» να τις προσαρμόσει παντού, με συνέπεια να προκύπτει μία ανάλυση «πληθωριστική», με επαναλήψεις ιδεών και επιχειρημάτων,
- Ο παραπάνω κίνδυνος γίνεται «απειλητικότερος», όταν οι μαθητές επιμένουν να προσεγγίζουν τα ζητούμενα, αντλώντας ιδέες από διάφορους τομείς, όπως ο υλικός, ο ηθικός κ.λπ, με αποτέλεσμα να «χάνονται» σ’ έναν «κυκεώνα» πληροφοριών, ο οποίος δεν οδηγεί σε ουσιαστική ανάλυση του θέματος.
- Εκείνο που απαιτείται, λοιπόν, είναι η ψύχραιμη αποκωδικοποίηση της παραγωγής λόγου, η πλήρης κατανόηση των ζητουμένων στο πλαίσιο μιας κοινωνικής πραγματικότητας και η οργάνωση ενός κειμένου έξι παραγράφων, των 100-120 λέξεων, περίπου, η καθεμία, με δομική αρτιότητα.
- Ας τονισθεί, στο σημείο αυτό, ότι το κομμάτι της παραγωγής λόγου, στην εξέταση της Ν. Γλώσσας, δεν προσφέρεται για ανούσια επίδειξη γνώσεων. Ο μαθητής θα κριθεί για την ποιότητα των επιχειρημάτων του και όχι για την ποσότητα.
-Οι μαθητές δε θα πρέπει να υπερβαίνουν το όριο των λέξεων (πέραν του δικαιώματος του + – 10%). Για κάθε 100 λέξεις υπέρβαση, ο μαθητής μπορεί να χάσει 1 μονάδα. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, ο διορθωτής ενδέχεται να εξετάσει πόση είναι η υπέρβαση και αν λειτουργεί εις βάρος του περιεχομένου ή της δομής του κειμένου.
Η δομή και ύφος της παραγωγής λόγου:
- Η επαρκής συγγραφή της παραγωγής λόγου, κυρίως σε ό,τι αφορά στις κειμενικές αρετές της συνοχής και της συνεκτικότητας, είναι μία διαρκής «πληγή» στα γραπτά των υποψηφίων.
- Συνεπώς, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο σημείο αυτό. Οι στερεότυπες μεταβάσεις προσθετικής λογικής (Μία αιτία… Επιπροσθέτως, μία άλλη αιτία…), είτε μεταξύ των επιμέρους νοημάτων είτε μεταξύ των παραγράφων, πλεονάζουν, με αποτέλεσμα να μην αναδεικνύονται οι νοηματικές σχέσεις που «διατρέχουν» το κείμενο.
- Ας μην ξεχνάμε, παράλληλα, ότι το κείμενο της έκθεσης «παίρνει ζωή», εντασσόμενο σ’ ένα συγκεκριμένο επικοινωνιακό «περιβάλλον» (ομιλία, άρθρο κ.λπ.), η γνώση του οποίου είναι απαραίτητη για τους μαθητές, προκειμένου να οργανώσουν και να αναπτύξουν λειτουργικά το θέμα τους.
- Βέβαια, και στο σημείο αυτό χρειάζεται προσοχή. Η υπερβολική ή η άστοχη χρήση επικοινωνιακών δεικτών (π.χ. ρητορικών ερωτήσεων, επαναφοράς της αρχικής προσφώνησης κ.λπ.), λειτουργεί εις βάρος της δομικής και υφολογικής αρμονίας του κειμένου.
- Ο πρόλογος και ο επίλογος της παραγωγής λόγου, «υπηρετώντας» τον οργανωτικό τους ρόλο, είναι κανονικές παράγραφοι. Πρόλογοι και επίλογοι των 2 – 3 σειρών δε βοηθούν στη συνολική οργάνωση του κειμένου. Ούτε, βέβαια, και η ένταξή τους σε τυποποιημένα σχήματα γραφής.
- Ο λόγος των μαθητών πρέπει να είναι απλός και σαφής, αλλά όχι απλοϊκός, ακολουθώντας πάντα την επικοινωνιακή περίσταση του θέματος. Ούτε η άγονη προφορικότητα ούτε το εξεζητημένο ύφος οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
- Οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιούν σημεία στίξης, πέραν των κλασικών, όταν ο λόγος το επιτρέπει. Προφανώς, οφείλουν να τηρούν τους κανόνες ορθογραφίας. Εάν τα ορθογραφικά λάθη είναι σημαντικά, μπορούν να χάσουν μέχρι 3 μόρια.
