Η πανδημία προκάλεσε σημαντική μείωση των διαθέσιμων εισοδημάτων, ιδιαίτερα μεταξύ συγκεκριμένων κατηγοριών πληθυσμού (εργαζόμενοι στον τουρισμό, στην εστίαση, στο λιανεμπόριο, οι καταστηματάρχες στις ίδιες κατηγορίες, μισθωτοί γενικότερα, μικροεπαγγελματίες), ωστόσο την ίδια ώρα οι καταθέσεις στις τράπεζες... αυξήθηκαν!
Η ανασφάλεια, το κλείσιμο των καταστημάτων, τα μέτρα στήριξης και ο φόβος μετάδοσης του κορωνοϊού με τα χαρτονομίσματα οδήγησε σε μεγάλη αύξηση των καταθέσεων, όση σχεδόν η... μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος.
Το «φαινόμενο» αυτό εξηγεί η Ενδιάμεση Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής 2020 του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Γιάννη Στουρνάρα. Όπως γράφει το capital.gr, η ερμηνεία αποκαλύπτει μια ασυνήθιστη ροή του χρήματος, σε σημείο που τον περασμένο Σεπτέμβριο η ΕΚΤ επέτρεψε στις τράπεζες να μην περιλάβουν στους ισολογισμού τους μέρος των καταθέσεων (που έχουν σχέση με τη ρευστότητα από ΕΚΤ) ή τα μετρητά στο ταμείο τους, διότι η πανδημία έχει δημιουργήσει ειδικές συνθήκες.
Διότι η αύξηση των καταθέσεων «φούσκωνε» τις υποχρεώσεις των τραπεζών, καθώς τα δάνεια δεν παρουσίασαν αντίστοιχη άνοδο. Έτσι, στο Ευρωσύστημα παρατηρήθηκε μεγάλη ζήτηση για τραπεζογραμμάτια προκειμένου οι τράπεζες να ικανοποιήσουν τις υποχρεώσεις προς τους καταθέτες, οι οποίοι προτιμούσαν την κατάθεση έστω και για μία ημέρα. Για τον λόγο αυτό παρατηρήθηκε μείωση των καταθέσεων προθεσμίας και αύξηση του ταμιευτηρίου και των τρεχούμενων λογαριασμών.
Τα μέτρα στήριξης αύξησαν τη ρευστότητα και μείωσαν τα επιτόκια χορηγήσεων, σε μια περίοδο που νοικοκυριά και επιχειρήσεις χρειάζονταν χρήματα. Έτσι, παρουσιάστηκε μικρή άνοδος των δανείων, που μέρος των οποίων έγιναν καταθέσεις. Σε αυτό βοήθησε η ρευστότητα από τα μέτρα στήριξης της ΕΚΤ.
Την ίδια στιγμή, η ανασφάλεια των νοικοκυριών, ο φόβος για εκτίναξη της ανεργίας και η παράταση των περιοριστικών μέτρων (lockdown) οδήγησαν σε απότομη περικοπή δαπανών και τάση για αποταμίευση. Τα κλειστά καταστήματα (lockdown) επέτειναν την πτώση της κατανάλωσης.
Ταυτόχρονα, νοικοκυριά και επιχειρήσεις ενισχύθηκαν από τα μέτρα στήριξης, τα οποία μετατράπηκαν κυρίως σε καταθέσεις, παρά σε πληρωμές υποχρεώσεων όπως δάνεια και εφορία. Την τάση αυτή ενίσχυσε η αναστολή δόσεων προς το Δημόσιο και τα μορατόρια δανείων 20 δισ. ευρώ. Σημειώνεται ότι το σύνολο των δανείων στα οποία έχουν εφαρμοστεί ρυθμίσεις (συμπεριλαμβανομένων εκείνων τα οποία εξυπηρετούνται κανονικά) ανέρχεται σε 33 δισ. ευρώ περίπου.
Παράλληλα, παρουσιάστηκε μείωση της κυκλοφορίας τραπεζογραμματίων εκτός τραπεζικού συστήματος, διότι υπάρχει ο φόβος ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί με τα χαρτονομίσματα. Έτσι, υπήρξε αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών και του «πλαστικού» χρήματος. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τα αμέσως προηγούμενα έτη που νοικοκυριά και επιχειρήσεις προτιμούσαν το μετρητό (ιδιαίτερα μετά την περίοδο των capital controls), το ρευστό σχεδόν εξαφανίστηκε και μετατράπηκε σε τραπεζική κατάθεση και μάλιστα διαθέσιμη σε πρώτη ζήτηση.
Σε ό,τι αφορά τον δανεισμό, αυτός ενισχύθηκε κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και μετά υποχώρησε. Η συνολική πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά ήταν αρνητική, αν και κινήθηκε υψηλότερα από το 2019. Τα δάνεια προς επιχειρήσεις αφορούσαν κυρίως τις μεγάλες παρά τις μικρές.
Ένα κομμάτι της ρευστότητας από τον ιδιωτικό τομέα, κυρίως των επιχειρήσεων, αντί για καταθέσεις έγιναν πάγιες επενδύσεις, με χρηματοδότηση από τις τράπεζες. Γενικά διαπιστώθηκε μείωση κεφαλαίων από τη χρηματαγορά και την κεφαλαιαγορά, αλλά ενίσχυση σε πάγιες επενδύσεις, ακόμη και σε ακίνητα, γεγονός που εξηγεί μερικώς την ανθεκτικότητα της αγοράς ακινήτων, τουλάχιστον προς το παρόν, καθώς η ΤτΕ πιστεύει ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας δεν έχουν ακόμα αποτυπωθεί στην εν λόγω αγορά.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν την εξής εικόνα:
- Οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα στο δεκάμηνο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2020 παρουσίασαν αύξηση κατά 12,8 δισ. ευρώ ή κατά 8,9% σε σχέση με τα τέλη του 2019.
- Οι καταθέσεις των νοικοκυριών αποτελούν το 80% των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα.
- Η συσσώρευση καταθέσεων αφορούσε κατά κύριο λόγο καταθέσεις διάρκειας μιας ημέρας.
- Κατά την πρώτη φάση εξάπλωσης της πανδημίας, η ζήτηση χρήματος σε φυσική μορφή ενισχύθηκε έντονα, με αποκορύφωση τον Μάρτιο. Η αύξηση της ζήτησης αφορούσε κυρίως τραπεζογραμμάτια ονομαστικής αξίας 200 και 50 ευρώ, αντανακλώντας κυρίως την ενίσχυση του αποθησαυρισμού όπως συνήθως παρατηρείται όταν αναπτύσσονται συνθήκες εξαιρετικής αβεβαιότητας, ενώ από τον Απρίλιο και μετά παρουσίασε ενδείξεις αποκλιμάκωσης και, στη συνέχεια, απότομη μείωση, καθώς εκφράστηκαν ανησυχίες σχετικά με την πιθανότητα μετάδοσης του ιού μέσω της χρήσης των μετρητών.
- Οι δαπάνες των νοικοκυριών που επηρεάστηκαν από τα περιοριστικά μέτρα ανήλθαν σε 48,2% των συνολικών τους δαπανών.
- Η πραγματική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών μειώθηκε κατά 12%, δηλαδή με ταχύτερο ρυθμό, σε σχέση με τη μείωση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος (-7,3%), με αποτέλεσμα το ποσοστό αποταμίευσης να ανέλθει σε 5,9%, από 0,9% το β’ τρίμηνο του 2019 (ένδειξη ανασφάλειας).
- Ο ιδιωτικός τομέας επένδυσε, ως αντιστάθμισμα στην αβεβαιότητα που επέφερε η πανδημία, πρωτίστως σε καταθέσεις και δευτερευόντως σε μετοχές και τεχνικά ασφαλιστικά αποθεματικά.
- Η μείωση των τρεχόντων φόρων εισοδήματος και πλούτου (-9,0%), που εν μέρει αντανακλά την αναστολή της υποχρέωσης καταβολής φόρων, ενίσχυσε το εισόδημα των νοικοκυριών κατά 1 ποσοστιαία μονάδα.
- Οι κρατικές επιδοτήσεις και οι κοινωνικές παροχές για την ενίσχυση των εισοδημάτων που επλήγησαν λόγω της πανδημίας ανήλθαν σε 1,8 δισ. ευρώ.
- Η παροχή τραπεζικών δανείων προς τις επιχειρήσεις ενισχύθηκε, ειδικά μετά τον Ιούνιο, από τα προγράμματα χρηματοδότησης μέσω της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας με εγγυήσεις (από το Ταμείο Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων COVID-19) και επιδότηση επιτοκίου (ΤΕΠΙΧ ΙI), καθώς και από τις χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Τα κονδύλια αυτά διοχετεύτηκαν με ταχύτητα προς τις επιχειρήσεις προκειμένου να καλύψουν ανάγκες σε κεφάλαια κίνησης και να στηριχτούν κλάδοι της οικονομικής δραστηριότητας οι οποίοι υπέστησαν ζημίες από την πανδημία.
Πάντως, ακόμη και αν αφαιρεθεί η σημαντική συμβολή των προαναφερθέντων προγραμμάτων - τα οποία άλλωστε προϋποθέτουν διάθεση των τραπεζών να αναλάβουν μέρος του πιστωτικού κινδύνου- εκτιμάται ότι η πιστωτική επέκταση παρέμεινε αξιοσημείωτη.
Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι η καθαρή ροή χρηματοδότησης προς τις επιχειρήσεις (αλλά και τα νοικοκυριά) ενισχύθηκε άμεσα από τη δυνατότητα για αναβολή αποπληρωμών χρεωλυσίων επί υφιστάμενων τραπεζικών δανείων που δόθηκε στους πληττόμενους από την πανδημία και αφορά μέρος του συνολικού αποθέματος πιστώσεων.
Διαβάστε ΕΔΩ όλες τις ειδήσεις για τον κορωνοϊό.
