Το λογιστικό αρχείο του μινωικού “ανακτόρου των βουνών”, όπως χαρακτηρίζεται το επιβλητικό ανακτορικό συγκρότημα της Ζωμίνθου, το οποίο ήρθε στο φως κατά τις φετινές ανασκαφές, υπό τη διεύθυνση της δρ. Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, έρχεται να προσθέσει νέα αλλά και να συμπληρώσει τα κομμάτια του “παζλ” για τη σημασία του οικοδομήματος και το ρόλο που αυτό επιτελούσε.
Μαζί με μια σειρά εξαιρετικών ευρημάτων, η εικόνα για το μοναδικό αυτό κέντρο - που έχει ερμηνευτεί ως ο χώρος που θα μπορούσε να υποκαταστήσει κατά τους χειμερινούς μήνες το ιερό σπήλαιο του Ιδαίου, όταν η πρόσβαση προς αυτό ήταν δύσκολη όντας στα μισά περίπου της απόστασης από την Κνωσό προς το Ιδαίο Άντρο - αποκαλύπτει ένα συγκρότημα το οποίο λειτουργούσε όχι μόνο ως επιβεβαιωμένα θρησκευτικό κέντρο, αλλά και οικονομικό, αφού αυτό τον σκοπό επιτελούσε η τήρηση του λογιστικού αρχείου που επιβεβαιώνεται με την ανακάλυψη μιας πινακίδας Ιερογλυφικής/Γραμμικής Α Γραφής. Σε αυτήν, που αποτελεί την κατεξοχήν μινωική γραφή, αναγράφονται 217 τριποδικά αγγεία, με το ιδεόγραμμά τους δίπλα στα σύμβολα των αριθμών. Ο ίδιος ο χώρος στον οποίο ανακαλύφθηκε η πινακίδα είναι ιδιαίτερης σημασίας, καθώς σε παλαιότερες ανασκαφικές περιόδους είχαν εντοπιστεί κοσμήματα, σφραγίδες και δύο χάλκινα ειδώλια πεσμένα από επάνω όροφο. Κάτω από αυτόν βρέθηκαν λείψανα του παλαιότερου ανακτόρου. Τα ίχνη του, συμπεριλαμβανομένων και πλήθους ευρημάτων αυτής της περιόδου, υποδηλώνουν ότι το παλαιό ανάκτορο είχε ιδρυθεί πάνω σε βράχους και καταλάμβανε μεγαλύτερη έκταση. Γραφή του ίδιου συστήματος, με πολλά σημεία της Γραμμικής Α, εντοπίστηκε χαραγμένη και στον λίθινο βωμίσκο που είχε βρεθεί στο δικιόνιο Δωμάτιο 26/53, τη λεγόμενη “Αίθουσα ενεπίγραφου βωμίσκου” με θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά και σε αγγείο από άλλον χώρο, όπου ίσως δηλώνει το περιεχόμενό του. Αυτά ερμηνεύονται από την ανασκαφέα ως δείγματα της οργάνωσης του ιερατείου και πιθανών επικλήσεων, με τις πινακίδες να επιβεβαιώνουν και τον οικονομικό χαρακτήρα του κτηρίου εκτός από τον επιβεβαιωμένο θρησκευτικό.
Η ανασκαφή συμπλήρωσε και την αρχιτεκτονική μορφή του συγκροτήματος της περιόδου των Νέων Ανακτόρων (1700-1600 π.Χ.), που διαδέχτηκαν τα παλαιά μετά την καταστροφή τους από σεισμό, όπως έχει επιβεβαιωθεί σε όλα σχεδόν τα μινωικά κέντρα. Η καταστρεπτική δράση του Εγκέλαδου οδήγησε τους ενοίκους του χώρου να τροποποιήσουν τη μορφή του σε διάφορα σημεία, όπως στη βορειοανατολική είσοδο που ανασκάφηκε φέτος. Στο αρχικό της τμήμα εντοπίστηκαν πεσμένα από άνω όροφο - μαζί με πλήθος αγγείων - τμήμα ενός ειδωλίου ταύρου, στρογγυλά δισκία που όμοιά τους βρέθηκαν διασπαρμένα σε άλλους χώρους και ένα οστέινο ένθεμα. Όλα αυτά, μαζί με άλλο λίθινο επίμηκες εγχάρακτο πλακίδιο που είχε βρεθεί στον ίδιο χώρο, αποτελούν ενθέσεις σε ζατρίκιο, όμοιο με αυτό της Κνωσού, που έχει ερμηνευτεί ως επιτραπέζιο παιχνίδι των Μινωιτών.
Η ανασκαφή αποκάλυψε και άλλες παρεμβάσεις-επισκευές που τροποποίησαν το αρχιτεκτονικό σχέδιο με τη δημιουργία μεγάλων βεραντών στη νότια πλευρά του λόφου. Τα ίχνη αυτών των επισκευών, που ακολούθησαν την καταστροφή, βρέθηκαν προσκολλημένα στον κεντρικό πυρήνα του κτηρίου και, παρά την αρχαιοκαπηλική καταστροφή της δεκαετίας του ’60, διέσωσαν σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα αλλά και φορητά, ανάμεσά τους λύχνους, χάλκινο αντικείμενο - πιθανώς - από ειδώλιο ζώου, αφιερωματικό μαχαιρίδιο κ.λπ.
Εντυπωσιακή ήταν η αποκάλυψη δαπέδου ορόφου που διατηρήθηκε πεσμένο λοξά προς εξωτερικό χώρο στη νοτιοανατολική μεγαλοπρεπή είσοδο, όπου οι τομές ανέδειξαν επίσης τις παραστάδες αλλά και αποκάλυψαν πλήρως τον δυτικό χώρο με βωμό και αποθέτη. Επίσης, στον ίδιο χώρο, κάτω από μυκηναϊκά ερείπια, αποκαλύφθηκε ένα προστώο με ημικίονες, το οποίο οδηγούσε στην τετρακιόνια - πιθανή - αίθουσα θρόνου, από το πιθανό κάθισμα της οποίας διατηρούνται βάσεις. Και σε αυτό τον χώρο διαπιστώθηκε η χρήση από την Παλαιοανακτορική Περίοδο (1900 π.Χ.) μέχρι και τη Μυκηναϊκή (περί το 1400 π.Χ.). Εξίσου σημαντική ήταν η αποκάλυψη ενός χώρου που θεωρήθηκε ως πιθανό σκευοφυλάκιο, έξω από τη βόρεια πρόσοψη του Κεντρικού Κτηρίου στο οποίο ήταν προσκολλημένο. Στην ερμηνεία της λειτουργίας του χώρου οδηγεί η ανακάλυψη εκατοντάδων αγγείων, μεταξύ των οποίων ρυτά - τα γνωστά τελετουργικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι συμπληρώθηκε η εικόνα για το άριστο αποχετευτικό σύστημα που διέθετε το κτήριο, όπως δείχνουν τα λείψανα αγωγών γύρω από αυτό. Η φετινή ανασκαφή επιβεβαίωσε, επίσης, τη λειτουργία του μεταλλευτικού κλιβάνου, ο οποίος είχε βρεθεί στη δυτική πτέρυγα η οποία είχε εργαστηριακό ρόλο. Αυτό προκύπτει από την ταύτιση κεραμικού εργαστηρίου αλλά και εργαστηρίου κατεργασίας οψιανού, με τη γνωμάτευση από ομάδα του “Δημόκριτου” και του ΙΤΕ Κρήτης ως προς τη χρήση μεγάλων τμημάτων πρωτογενών μεταλλευμάτων και επεξεργασμένων μετάλλων σε όλο τον χώρο.
Από τους πιο σημαντικούς αρχαίους χώρους
Οι εκπλήξεις δε σταματούν όμως εδώ... Η ανασκαφή στη Ζώμινθο, τον ιερό χώρο των Μινωιτών με το επιβλητικό ανακτορικό κέντρο που ανασκάπτεται συστηματικά εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, πλέον από την Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη - η οποία συνεχίζει το έργο που ξεκίνησε μαζί με τον αείμνηστο Γιάννη Σακελλαράκη - έχει ακόμα να προσφέρει πολλά στην αρχαιολογική έρευνα και τη συμπλήρωση της εικόνας για τον Μινωικό Πολιτισμό αλλά και τις επόμενες φάσεις κατοίκησης, συνεχείς έως την Ενετοκρατία. Τα δεδομένα που έχουν προκύψει καταδεικνύουν τη Ζώμινθο ως έναν από τους καλύτερα ερευνημένους και από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στην Κρήτη, κάτι που επιβεβαιώθηκε και κατά τη φετινή ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας, υπό τη διεύθυνση της δρ. Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη.
