Εβδομήντα τέσσερα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την αποφράδα 13η Αυγούστου του 1944, ημέρα κατά την οποία ξεκίνησε το ολοκαύτωμα των Ανωγείων από τους ναζί κατακτητές. Τα κατοχικά στρατεύματα έμελλε να αποχωρήσουν από το μαρτυρικό χωριό του Ψηλορείτη στις... 5 Σεπτεμβρίου και αφού νωρίτερα είχαν ισοπεδώσει τα πάντα.
Στις 7 Αυγούστου του 1944 αντάρτες του εφεδρικού ΕΛΑΣ σκοτώνουν τον φρούραρχο του Γενί Γκαβέ και 8 στρατιώτες από τη φρουρά του στο Σφακάκι. Την επομένη, μέλη της οργάνωσης “Ο Ψηλορείτης” προχωρούν στο σαμποτάζ της Δαμάστας. Οι δύο αυτές αντιστασιακές πράξεις - σε συνδυασμό με την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε - στάθηκαν η αφορμή για την ολοκληρωτική ισοπέδωση των Ανωγείων, αλλά και της Δαμάστας.
Στις 13 Αυγούστου, τα κατοχικά στρατεύματα κυκλώνουν τα Ανώγεια, ψάχνοντας να βρουν αντάρτες. Ωστόσο, οι κάτοικοι των Ανωγείων κρατούν κλειστά τα στόματά τους. Εξοργισμένος ο διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, στρατηγός Μίλερ, διατάσσει την καταστροφή των Ανωγείων.
«Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν τον φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί Γκαβέ και της υπ' αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ισοπέδωσιν τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου», ανέφερε η διαταγή του Μίλερ, η οποία γίνεται άμεσα εκτελεστέα.
Επί 23 ημέρες, οι Γερμανοί μπαίνουν κάθε πρωί στα Ανώγεια και λεηλατούν κατά ομάδες σπίτια και περιουσίες: Οι ναζί κατέκαψαν 940 σπίτια και το νεόδμητο τότε σχολείο, ενώ λεηλάτησαν τα τέσσερα τυροκομεία της περιοχής και έκλεψαν τα ζώα των ντόπιων. Σημειώνεται ότι, όσα ζώα δεν κατάφεραν να κλέψουν, τα έσφαξαν.
Η έκθεση του Καζαντζάκη και οι ωμότητες των Γερμανών στην Κρήτη
Όπως αναφέρει ο Νίκος Καζαντζάκης στην έκθεση που συνέταξε ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων Εν Κρήτη, από τις 13 Αυγούστου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου οι ναζί αποσύρονταν τα βράδια στο χωριό Σείσαρχα και επέστρεφαν στα Ανώγεια το πρωί για να συνεχίσουν τη λεηλασία.
«Εις τας 12/8 το εσπέρας, οι άνδρες του χωρίου, ειδοποιηθέντες ότι έρχονται πολλοί Γερμανοί, έφυγον, και ούτω προελήφθησαν πολλαί εκτελέσεις. Την 13ην οι Γερμανοί, συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1.500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Κααβέ, όποθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα προέβησαν εις γενικήν λεηλασίαν του χωρίου - πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα (...).
Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν' αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και Ι. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν. Δύο αδελφαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραΐσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν' αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον, απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. Ι. Σαλούστρον», γράφεται - μεταξύ άλλων - στην έκθεση.
