Τον πλούτο και τη δύναμη της αρχαίας Ελούντας, του Ολούντος, αποκαλύπτουν τα λείψανα της πόλης, μεγάλο μέρος της οποίας βρίσκεται κάτω από τα νερά. Κτήρια, λατομεία, ενδείξεις για λιμενικές εγκαταστάσεις, ευρήματα που παραπέμπουν σε πλοία, καθώς και ενδείξεις ναυαγίων μαζί με οικοδομήματα που παρέμειναν κάτω από τη γη, κτήρια και τμήματα οχύρωσης συνθέτουν την εικόνα της ακμής αυτής της σημαντικής κρητικής πόλης, που ξεκίνησε την ιστορική της διαδρομή από τα προϊστορικά χρόνια.
Τους καταποντισμένους θησαυρούς αλλά και ευρήματα στην ξηρά επιβεβαιώνει το υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο παρουσιάζει συνοπτικά τα αποτελέσματα της υποβρύχιας έρευνας, την οποία υλοποίησε αρχαιολογική ομάδα από την Εφορία Εναλίων Αρχαιοτήτων και ομάδα γεωφυσικών από το Εργαστήριο Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΤΕ).
Η έρευνα, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο σε μεγάλο τμήμα του κόλπου της Ελούντας, με τη συμμετοχή εθελοντών δυτών και επιστημόνων άλλων ειδικοτήτων, αποτέλεσε την τρίτη ερευνητική περίοδο πενταετούς προγράμματος των δύο φορέων, που άρχισε το 2017 και υποστηρίζεται από τον Δήμο Αγίου Νικολάου. Οι άφθονες πληροφορίες που υπάρχουν από τις αρχαίες πηγές, κυρίως τις επιγραφικές, και οι σωστικές σποραδικές ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου και ιδιαίτερα στην περιοχή των Αλυκών και του Πόρου, στο σημείο όπου ενώνεται η χερσόνησος της Κολοκύθας με την Κρήτη, δείχνουν τη χρήση του χώρου ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Η πόλη βρίσκεται σε ιδιαίτερη ακμή στα ιστορικά χρόνια μέχρι και την πρώτη βυζαντινή περίοδο, οπότε εγκαταλείπεται και πιθανότατα ξεκινά η βύθισή της.
Η έρευνα περιλαμβάνει δύο πεδία δράσης, την υποβρύχια επισκόπηση των ακτών του κόλπου της Ελούντας και της χερσονήσου της Κολοκύθας, και την τεκμηρίωση και αποτύπωση των βυθισμένων δομών στις δύο πλευρές του Πόρου, όπου εντοπίζεται το αστικό κέντρο της αρχαίας πόλεως. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί και αποτυπωθεί με μεθόδους τηλεπισκόπησης και φωτογραμμετρίας βυθισμένα κτηριακά συγκροτήματα στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας, καθώς και αρχαία λατομεία σε τρία διαφορετικά σημεία της χερσονήσου. Σε ένα από αυτά, η έρευνα εντόπισε λαξευτές δέστρες και την πλατφόρμα φόρτωσης. Εντοπίστηκαν επίσης έρματα πλοίων, άγκυρες, τυχαίες απορρίψεις, ενδείξεις για ένα βυζαντινό ναυάγιο, καθώς και κατάλοιπα ενός νεότερου ναυαγίου του 20ού αιώνα. Στην περιοχή του Πόρου εντοπίστηκαν και αποτυπώνονται σταδιακά, μετά από επιφανειακούς καθαρισμούς, κατάλοιπα κτηρίων της αρχαίας πόλεως, καθώς και τμήματα της οχύρωσής της, τόσο στις δύο πλευρές του ισθμού, όσο και στον παρακείμενο όρμο στα νοτιοδυτικά του, στου “Χαβά τον Λάκκο”, σύμφωνα με το τοπικό τοπωνύμιο.
Οι μαρτυρίες της επιφάνειας του βυθού και της ακτής συμπληρώνονται αντίστοιχα με τη διερεύνηση του υποπυθμένα της περιοχής με μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης (μαγνητική και ηλεκτρική τομογραφία), η οποία δείχνει την ύπαρξη δομών σε βάθος μέχρι -1,5 μ. κάτω από τη στάθμη του βυθού. Όπως αναφέρει το υπουργείο Πολιτισμού, όλες οι πληροφορίες εντάσσονται σε ψηφιακή βάση γεωγραφικών δεδομένων (GIS), συμβατή με την αντίστοιχη που αναπτύσσεται στο Γραφείο Κρήτης της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων, για το σύνολο του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος του νησιού.
Το αρχαίο λιμάνι της Ιεράπετρας έμοιαζε με εκείνο της Αλεξάνδρειας
Κατά το ίδιο διάστημα, οι δύο φορείς διενήργησαν στο λιμάνι της Ιεράπετρας τριήμερη αναγνωριστική έρευνα για την κατανόηση των καταλοίπων λιμενικών έργων και φυσικών σχηματισμών που εντοπίζονται στην περιοχή. Η σύντομη έρευνα, υποστηριζόμενη από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο “Ιεράπυτνα”, βοήθησε στη συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων για την κατανόηση του χώρου. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες της αρχαίας, μεσαιωνικής και νεότερης γραμματείας που αναφέρονται στο λιμάνι, βοηθούν στην αποσαφήνιση των σχετικών αναφορών σε τρεις λιμενολεκάνες και την ομοιότητα του αρχαίου λιμανιού με αυτό της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου.
Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη του σημαντικού αυτού λιμανιού της ρωμαϊκής Κρήτης και τον προγραμματισμό εκτενέστερης υποβρύχιας γεωαρχαιολογικής έρευνας στο μέλλον.
