Στη σκιά της πανδημίας και με πολλά ανοικτά μέτωπα της επικαιρότητας, παρουσιάστηκε μια αναδρομή στο παρελθόν της Κρήτης αλλά και στα έθιμα των εορτών στην διάρκεια της εκπομπής «Ώρα Αιχμής» της ΚΡΗΤΗ TV, με καλεσμένο τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Νίκο Ψιλάκη.
Στην άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση συνοδευόμενη από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, έγινε ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο με σημείο αναφοράς τα εδέσματα των εορτών του παρελθόντος στην Κρήτη αλλά και τις εορταστικές παραδόσεις που αντέχουν στο πέρασμα των ετών στο νησί μας.
Τα ξεροτήγανα των Χριστουγέννων, η τελετουργία των φαγητών των εορτών αλλά και εικόνες από εδέσματα ζύμης όπως είναι τα χεράκια του Χριστού οι κακαρίστρες, το ανάγλυφο δέντρο και το χριστόψωμο, παρουσιάστηκαν στην διάρκεια της εκπομπής με τις εικόνες να αποτυπώνουν την καλλιτεχνία αλλά και την λεπτομέρεια στα εδέσματα που στόλιζαν διαχρονικά τα γιορτινά τραπέζια στην Κρήτη.
Ξεχωριστή θέση σύμφωνα με τον Νίκο Ψιλάκη έχουν τα έθιμα των Θεοφανίων στην Κρήτη με εικόνες από το Ηράκλειο του παρελθόντος να αποτυπώνουν και την μεγαλοπρέπεια.
Με παραδοσιακό τρόπο και θρησκευτική λαμπρότητα γιορτάζονται στη δυτική Κρήτη τα Άγια Θεοφάνια. Όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα οι πιστοί παίρνουν «το αγίασμα» από τους ιερούς ναούς και στη συνέχεια παρακολουθούν την τελετή του αγιασμού των υδάτων. Ιερείς αγιάζουν τα ύδατα σε λιμάνια, φράγματα, μεγάλες δεξαμενές , και λίμνες.
Το θέαμα είναι εντυπωσιακό κυρίως στα λιμάνια, όπου στο σημείο της τελετής συγκεντρώνονται δεκάδες σκάφη. Κάποιοι τολμηροί βουτούν στα νερά για να πιάσουν το σταυρό και να λάβουν την ευλογία της εκκλησίας.
'Ένα έθιμο που καταγράφοντας κυρίως κατά το παρελθόν στην Κρήτη που στο σήμερα τείνει να αφανιστεί είναι αυτό της χοιροθυσίας.
Σύμφωνα με αυτό ο χοίρος σφάζονταν την παραμονή των Χριστουγέννων που ήταν και το βασικό υλικό για το γιορτινό μενού με βάση τα στοιχεία τα όποια αποκάλυψε στην εκπομπή «Ώρα Αιχμής» ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης. Μάλιστα την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων οι χωρικοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν λουκάνικα, απάκια αλλά και πηχτή ή τσιλαδία. Στην πηχτή αφαιρείται κάθε ίχνος κρέατος από το κεφάλι του γουρουνιού και όλα μαζί βράζονται. Ο ζωμός με ειδική προετοιμασία μετατρέπεται σε πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος.
Τα παλικάρια ή παππούδια ή φωτοπάππουδα ή φωτοκόλυβα είναι ένα μείγμα που περιέχει όσα όσπρια έχουμε στο σπίτι καθώς και σιτάρι κι είναι ένα παρασκεύασμα με ρίζες από την αρχαιότητα. Είναι η συνέχεια αρχαίων εθίμων, σε γιορτές σχετικές με την καρποφορία της γης, τότε που οι άνθρωποι έκαναν τέτοιου είδους τελετουργικές προσφορές στους θεούς, ιδιαίτερα στη Δήμητρα. Η λέξη «παλικάρια», που αποδίδεται σε αυτό το μείγμα καρπών και συναντάμε στην Κρήτη, ίσως να είναι παραφθορά της λέξης πολυσπόρια της αρχαιότητας. Στο νησί μας ωστόσο τα παλικάρια δεν έχουν ζάχαρη όπως συμβαίνει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπου υπάρχει αντίστοιχο έθιμο. Την παραμονή των Θεοφανίων, κυρίως στο παρελθόν και πιο σπάνια σήμερα, συνηθίζουν να φτιάχνουν αυτό το μείγμα και να το τρώνε είτε ως σαλάτα είτε ως σούπα. Εννοείται επειδή είναι ημέρα νηστείας πως γίνεται χωρίς λιπαρά.
Μάλιστα για το καλό έδιναν παλικάρια και στα ζώα. Η παράδοση λέει πως αυτό το βράδυ είναι ανοικτοί οι ουρανοί και τα ζώα μπορούν να μιλήσουν, για αυτό οι άνθρωποι τα καλοπιάνουν ώστε να μην φθάσουν τα παράπονα τους στο θεό.
(Φωτογραφίες Νίκος Ψυλάκης)
