Ο Άγιος Μηνάς δεν είναι απλά ο Πολιούχος του Ηρακλείου. Είναι η «ψυχή» της ίδιας της πόλης, με τους δυο ναούς του, τον «παλιό», όπως τον αποκαλούν οι Ηρακλειώτες, και τον νεότερο, Καθεδρικό, σημεία αναφοράς για το Μεγάλο Κάστρο. Αμέτρητα τα θαύματα του Αγίου, καθοριστική η παρουσία του στην ιστορική διαδρομή της πόλης, μεγάλη η αγάπη όχι μόνο των Ηρακλειωτών, αλλά όλων των Κρητικών στο πρόσωπό του.
Αναδρομή στους εορτασμούς με ρεπορτάζ εφημερίδων
Ψάχνοντας με τη βοήθεια του ψηφιακού, διαδικτυακά προσβάσιμου, αρχείου της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου ήρθαν στο φως κάποιες ψηφίδες της ιστορικής μνήμης μέσα από τα φύλλα εφημερίδων της εποχής.
Διατηρώντας τη γλώσσα και την ορθογραφία των τότε κειμένων και γυρίζοντας το ρολόι του χρόνου πίσω στο χρόνο διαπιστώνεται ότι η γιορτή ήταν πάντα πάνδημη για το Ηράκλειο και οι τιμές προς τον Άγιο μεγάλες.
Η «Νέα Εφημερίς» στο ρεπορτάζ της στις 14 Νοεμβρίου 1913, αναφέρει ότι «επιβλητική υπήρξεν η τελετή της πανηγύρεως του Πολιούχου Ηρακλείου μεγαλομάρτυρος Αγ. Μηνά. Προπορευομένης της μουσικής του «Απόλλωνος» και ενόπλου σώματος στρατιωτών υπό τας διαταγάς του υπαξιωματικού κ. Γ. Διοσκουρίδου, η λιτανεία μετά της σεπτής εικόνος του Αγίου διήλθε διά των οδών «Πλατύ σοκκάκι» και «Πλατειάς στράτας» (σ.σ. η σημερινή λεωφόρος Καλοκαιρινού) παρακολουθούντος πολλού κόσμου, απέληξε εις τον Ναόν, ένθα εψάλη κατανυκτικωτάτη δοξολογία, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κρήτης κ. Ευμενίου. Εις την δοξολογίαν παρέστησαν αι διάφοραι αρχαί, αι μαθηταί και μαθήτριαι των σχολών».
«H ρεστή αυτή ευλογία»
Στο ίδιο εκείνο φύλλο της εφημερίδας ασκείται και έντονη κριτική για το γεγονός ότι το λειωμένο κερί από τους πολυέλαιους της εποχής έπεφτε πάνω στους πιστούς. Το σχόλιο με τίτλο «Πολυέλαια Ελαιούντα» στη στήλη «Ηράκλειον» στο φύλλο της Πέμπτης 14 Νοεμβρίου 1913 είναι απολαυστικό: «Προχθές ο ευρύχωρος χώρος του ομώνυμου του Αγίου Μηνά ναού, λόγω της πανηγύρεως, είχεν υπερπληρωθεί κόσμου μέχρι τοιούτου βαθμού, ώστε να υφίσταται κίνδυνος ένεκεν του συνωστισμού. Το περίεργον εν τη περιστάσει ταύτη είναι ότι εις δυο τρια μέρη του Ναού, δηλαδή ακριβώς κάτωθι των πολυελαίων, παρετηρούντο μεγάλα κενά και τούτο διότι εξ ύψους κατήρχετο εν είδει σταγόνων, ουχί βεβαίως το Άγιον Πνεύμα, αλλά ένα είδος κίτρινου ρευστού, δια του οποίου ηλαιούντο πάντες εκείνοι οι ακροόμενοι της Θείας Λειτουργίας, πιστοί, οι οποίοι είχον το ατύχημα να ίστανται κάτωθι των πολυελαίων».
Ο συντάκτης δεν αρκείται στην καταγραφή του προβλήματος, αλλά παρεμβαίνει καταθέτοντας και την πρότασή του: «Τώρα, εάν οι κ.κ. ενοριακοί επίτροποι επείθοντο να μας απαλλάξουν από αυτό το μαρτύριον, δύνανται να πράξωσι τούτο, τοποθετούντες υπό τα κηροπήγια ευρύχωρα κυκλοτερή χαρτονάκια, τα οποία ασφαλώς θα μας προφυλάσσουν από την ρεστήν αυτήν ευλογίαν».
Παράλληλα ο συντάκτης δεν αφήνει την ευκαιρία να πάει χαμένη για να κριτικάρει τη δημοτική Αρχή για τα σκουπίδια και τα μπάζα στους δρόμους του τότε Ηρακλείου, τα οποία, όπως καταλήγει, «παρακωλύουν αμειλίκτως την δίοδον εις αμάξας, κάρρα, ζώα και ανθρώπους...». Εικόνα χαρακτηριστική για το Ηράκλειο των αρχών του 20ού αιώνα.
«Ευχάς και αδελφικόν χαιρετισμόν»
Εν έτει 1934, αξιοσημείωτο θέμα στα ρεπορτάζ της εποχής ήταν το πώς τίμησαν τον Άγιο Μηνά οι Ηρακλειώτες που διέμεναν στην Αθήνα. Στο φύλλο της 16ης Νοεμβρίου 1934 της εφημερίδας «Ανόρθωσις», εστάλη τηλεγράφημα από τους Ηρακλειώτες των Αθηνών «προς τον Σεβασμιότατον Μητροπολίτην Τιμόθεον» με «ευχάς και αδελφικόν χαιρετισμόν».
«Ο Σεβασμιώτατος ηυχαρίστησε τους ευσεβείς συμπατριώτας δια του κατωτέρω τηλεγραφήματος: Αντιστράτηγον Κόρακαν, Πρόεδρον Συλλόγου Ηρακλειωτών “Κνωσός” Αθήνας. Εν εξαιρετικώ συναγερμώ συμπολιτών εορτάσαντες επέτειον Πολιούχου Ηρακλείου Μεγαλομάρτυρος και Θαυματουργού Αγίου Μηνά πέμπομεν υμίν και λοιποίς συμπολίταις θερμάς ευχαριστίας ευχόμενοι πάσιν υγείαν, ευημερίαν επ’ αγαθώ αγαπητής Πατρίδος. Ο Κρήτης Τιμόθεος», αναφέρει το τηλεγράφημα .
«Με εξαιρετικήν επισημότητα»
Η γιορτή του Αγίου Μηνά «εωρτάσθη εφέτος με εξαιρετικήν επισημότητα» μας ενημερώνει και πάλι η «Ανόρθωσις» στις 14 Νοεμβρίου 1935. «Χοροστατούντος του Μητροπολίτου Κρήτης κ. Τιμοθέου, ετελέσθη την πρωίαν της προχθές Δευτέρας η θεία λειτουργία εις τον Μητροπολιτικόν ναόν, παρισταμένων και του αφιχθέντος δι’ αντιτορπιλλικού υφυπουργού παρά τω πολιτικώ γραφείω του κ. πρωθυπουργού Στ. Μερκούρη και του διευθυντού αυτού κ. Χατζησαράντου, του Γεν. Διοικητού Κρήτης κ. Τσόντου Βάρδα, του Φρουράρχου Ηρακλείου κ. Σκούταρη, των αντιπροσώπων των ξένων κρατών, του Μεράρχου Κρήτης υποστρατήγου κ. Μπακοπούλου κ.ά. Μεθ ο επηκολούθησε η επιβλητική περιφορά της εικόνος. Τελετάρχης της ημέρας είχεν ορισθή ο ταγματάρχης κ. Πλεύρης, το δε γενικόν πρόσταγμα της στρατιωτικής φάλαγας είχεν ο αντισυνταγματάρχης κ. Γιαννικάκης. Η όλη πομπή παρέστη και κατά την ορκωμοσίαν της φρουράς εις την πλατείαν Ελευθερίας».
Οι εορτάσαντες Μηνάδες
Ένα χρόνο μετά, στις 13 Νοεμβρίου 1936, συντάκτης της ίδιας εφημερίδας που γράφει σχόλια για τη μεγάλη γιορτή του Ηρακλείου εστιάζει στους Μηνάδες του Ηρακλείου και ενημερώνει ότι «προχθές εορτήν του πολιούχου Ηρακλείου οι εορτάσαντες Μηνάδες δεν ήσαν ούτε πολλοί ούτε ολίγοι. Πάντως ο αριθμός των εν ήτο ευκαταφρόνητος εν σχέσει με τον Άγιον του οποίου το όνομα πρέπει να έχη την αναλογίαν του εις το τοπικόν εορτολόγιον».
Τα σχόλια λοιπόν φανερώνουν ότι ο εορτασμός έγινε σε ηλιόλουστο σκηνικό, καθώς «αληθινά θαυμάσιες οι τελευταίες ημέρες: ο Νοέμβριος φαίνεται θα περάση μάλλον καλοκαιρινός».
«Εν σώματι τα εκπαιδευτήρια»
Οι αναγνώστες του τοπικού Τύπου τον Νοέμβριο του 1937, αφού πληροφορούνται από το πρώτο θέμα ότι ήταν «τεράστιαι αι καταστροφαί εκ της νεροποντής εις την Μεσσαράν» και διαβάζουν τις «ανακοινώσεις του κ. Νομάρχου», μαθαίνουν επίσης ότι «επ’ ευκαιρία της σημερινής εορτής του Πολιούχου Αγίου Μηνά άπαντα τα καταστήματα θα παραμείνωσι κλειστά εφαρμοζομένων των διατάξεων περί Κυριακής αργίας. Εκ παραλλήλου ταύτα καθώς και αι οικίαι θα σημαιοστολισθώσιν».
Στις 11 Νοεμβρίου του 1938, ο ρεπόρτερ καταγράφει: «Και εις τους δυο Εσπερινούς του Αγίου Μηνά συνέρρευσαν χθες πλήθη κόσμου. Κατ’ έθος τον Εσπερινόν παρακολουθούν τα εκπαιδευτήρια της πόλεως, τα οποία και παρέστησαν εν σώματι. Την σημερινήν πανηγυρικήν λειτουργίαν του Μητροπολιτικού Ναού και την λιτανείαν της εικόνος του Αγίου θα παρακολουθήση ασφαλώς το περισσότερον μέρος του πληθυσμού της πόλεως».
Αγάπη προς τον κ. Μηνάν Γεωργιάδην
Παράλληλα, στο φύλλο της Κυριακής 13 Νοεμβρίου 1938 της εφημερίδας «Ανόρθωσις» στην πρώτη σελίδα στη στήλη «Ηράκλεια» αναφέρεται ότι «επ’ ευκαιρία της εορτής του Αγίου Μηνά, ο λαός της πόλεως και των συνοικισμών εξεδήλωσε και πάλιν την βαθειάν εκτίμησιν, την συμπάθειαν, την αγάπην και την εμπιστοσύνην του προς τον εορτάζοντα Δήμαρχον κ. Μηνάν Γεωργιάδην». Μάλιστα πληροφορούμαστε ότι τον επισκέφθηκαν για να τον συγχαρούν «αντιπροσωπείαι όλων των τάξεων, των οργανώσεων και των σωματείων, επιστημονικών, επαγγελματικών, εμπορικών και εργατικών και χιλιάδες λαού εκ της πόλεως και των συνοικισμών».
Ο Άγιος Μηνάς και το Ηράκλειο
«Σύμβολον από εθνικής εκκλησιαστικής και θρησκευτικής απόψεως»
Στις 12 Νοεμβρίου 1939, ο συντάκτης του σχετικού ρεπορτάζ δεν αρκείται στην καταγραφή των πανηγυρικών εορτασμών: «Το Ηράκλειον εώρτασε χθες την μεγάλην τοπική του εορτήν μετά της δεούσης επιβλητικότητος και ασφυκτικής συγκεντρώσεως πιστών εις τον Μητροπολιτικόν του Ναόν. Ο Άγιος Μηνάς αποτελεί άλλως τε δια το Ηράκλειον σύμβολον από εθνικής εκκλησιαστικής και θρησκευτικής απόψεως. Τιμώντες την μνήμην του Αγίου πολιούχου και σωτήρα της πόλεως Ηρακλείου κατά τους μαύρους χρόνους της δουλείας - τιμώμεν συγχρόνως την αιματηράν και πολυτάραχον ιστορίαν δια μέσω της οποίας το Ηράκλειον ώδευσε ασφαλώς προς την ελευθερίαν και την πρόοδον».
Η πρώτη γιορτή μετά την απελευθέρωση
«Πόσαι δε προσευχαί δεν είχον γίνει και πόσα δάκρυα δεν δεν είχον χυθεί»
Ηράκλειο. Σάββατο 11 Νοεμβρίου 1944. Η πόλη ελεύθερη πια γιορτάζει τον Άγιο Μηνά και θυμάται τις κακουχίες της κατοχής. Στην εφημερίδα «Νίκη» ο θεολόγος Νικόλαος Ε. Ζευγαδάκης τιμά τη μνήμη του μεγαλομάρτυρα στρατηλάτη του Μεγάλου Κάστρου με ένα κείμενο που δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας υπό τον τίτλο «Ο Ιερός Ναός του Αγίου Μηνά κατά την Γερμανικήν δουλείαν». Ένα συγκινησιακά φορτισμένο αφιέρωμα «επί τη εορτή του πολιούχου», από το οποίο επιλέχθηκαν ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα που δίνουν το στίγμα της εποχής.
«Πόσαι δε προσευχαί δεν είχον γίνει και πόσα δάκρυα δεν δεν είχον χυθεί προς τας Αγίας εικόνας του Πολιούχου από γονείς, συζύγους, τέκνα, αδερφούς και λοιπάς προσφιλείς υπάρξεις γερμανοκρατούμενων, καθ όν χρόνον ούτοι διήρχοντο την μαρτυρικήν των ζωήν εις τα ουννικά κάτεργα, αναμένοντες μετ’ αγωνίας την ώραν της ελευθερίας ή του θανάτου. Πόσαι λαμπάδες και πόσαι λειτουργίαι και αρτοπλασίαι δεν ετάσσοντο τότε εις τον ιερόν και προσφιλή ναόν». Ο συντάκτης μαρτυρεί στο κείμενό του και το γνωστό θαύμα του Αγίου Μηνά κατά τον βομβαρδισμό του Ηρακλείου από τους Γερμανούς με την «αβλαβή του ιερού αυτού ναού διαφυγήν εκ τόσων βομβών αίτινες ερρίφθησαν κατ’ αυτού ων δυο εν τω προαυλίω εξ ων η μια εκραγείσα παρά την ΝΔ γωνίαν ουδεμία βλάβην προυκαλέσεν, η δε ετέρα ήτις ήτο και εκ των μεγαλυτέρων αίτινες ερρίφθησαν κατά της πόλεως πεσούσα παρά το ΒΑ άκρον εισέδυσεν υπό το έδαφος και επλησίασεν εις μικράν από του τοίχου του ναού απόστασιν χωρίς να εκραγή».
Λίγες μέρες αργότερα, την Τρίτη 14 Νοεμβρίου 1944, στην πρώτη της σελίδα η ίδια εφημερίδα φιλοξενεί και το ρεπορτάζ για τους εορτασμούς. Ο τίτλος είναι «Η ιερά πανήγυρις του Αγίου Μηνά» και ο συντάκτης μεταξύ άλλων καταγράφει: «Εξαιρετικώς λαμπρά και επιβλητική υπήρξεν η εφετεινή ιερά του Πολιούχου πανήγυρις ήτις ήτο η πρώτη μετά την προσφάτως μάλιστα συντελεσθείσαν απελευθέρωσιν. Της Θείας Λειτουργίας προέστη ο πανοσιολ. Πρωτοσύγγελος κ. Ευγένιος συνπαραστατούμενος υπό 16 εν όλω κληρικών εκ της πόλεως και της υπαίθρου. Προ της λειτουργίας ετελέθη καθιερωμένη ανά την πόλιν λιτανεία μετά του Τιμίου του Αγίου Λειψάνου καθ’ ην την ιεράν πομπήν συνώδευσεν ένοπλον τμήμα των ανταρτών».
Ο συντάκτης καταγράφει αναλυτικά ποιοι από τις Αρχές συμμετείχαν, καταλήγοντας με το «άπειρον πλήθος λαού ευγνωμονούντος τον Άγιον δια την εκ του τυρανικού ζυγού απολύτρωσιν».
