1919, η πόλη του Ηράκλειου αγνώριστη. Το λιμάνι και οι οχυρώσεις πριν τη μεγάλη καταστροφή. O Ελβετός Fred Boissonnas ήταν ο πρώτος ξένος φωτογράφος που ταξίδεψε τόσο πολύ στον ελληνικό χώρο, τραβώντας συνολικά 2.000 φωτογραφίες.
Ο Boissonnas ήταν επιτυχημένος φωτογράφος προτού ακόμη ανακαλύψει την Ελλάδα. Γεννημένος στη Γενεύη, κληρονόμησε το φωτογραφικό εργαστήριο τού πατέρα του το 1888.
Ταξίδεψε από την Κρήτη στον Όλυμπο και από την Ιθάκη ως το Άγιο Όρος. Μέσα από τις φωτογραφίες και τα λευκώματά του παρουσιάζει ένα μοναδικό πανόραμα της Ελλάδας.
Το 1902, ο Boissonnas πήρε ένα τηλεγράφημα από τον Σκοτσέζο λόρδο Φιλέλληνα Nappier, που του παράγγειλε: «Πηγαίνετε να κάνετε για μένα στον Παρνασσό αυτό που κάνατε στο Mont Blanc». Μαζί με το τηλεγράφημα, ο Nappier έστειλε και 1.000 λίρες, ποσό που μπορούσε να καλύψει τα έξοδα της αποστολής. Επικαλούμενος φόρτο εργασίας, αρνήθηκε. Επέστρεψε τα χρήματα και πρόσθεσε: «...αν σε ένα χρόνο έχετε την ίδια διάθεση...».
Ένα χρόνο αργότερα (1903) βρήκε στο γραμματοκιβώτιό του νέο τηλεγράφημα με το ίδιο λακωνικό περιεχόμενο. Αυτή τη φορά αποδέχτηκε την πρόταση.
Τα επόμενα χρόνια θα ακολουθούσουν πολλά ταξίδια. Μετά τους Βαλκανικούς Πόλεμους, η Ελλάδα μεγαλώνει, αλλάζουν τα σύνορα και ο Boissonnas επιστρέφει και φωτογραφίζει τις αλλαγές.
Με την αμέριστη αρωγή του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος γνώριζε και θαύμαζε το έργο του Fred Boissonnas, ο «προπαγανδιστικός μηχανισμός της εικόνας» έφτασε στο απόγειό του μέσα από εκδόσεις και εκθέσεις.
Είναι κρίσιμα χρόνια, που τα Βαλκάνια και η Ελλάδα αλλάζουν.
Οι φωτογραφίες της Ηπείρου και της Μακεδονίας έγιναν στο πλαίσιο επίσημης συμφωνίας για την προβολή στο εξωτερικό της ελληνικότητας των νέων εδαφών.
Στην Κρήτη έφτασε και φωτογράφισε σχεδόν όλο το νησί. Ταξίδεψε ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του. Οι φωτογραφίες του Boissonnas, εκτός από την καλλιτεχνική τους αξία, μας παρέχουν πληροφορίες και αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής. Ένα μικρό μέρος της φωτογραφικής του συλλογής δημοσιεύτηκε σε ένα πολυτελές λεύκωμα.
Ως φωτογράφος αναμετρήθηκε με το ελληνικό φως, την ομορφιά, αλλά και τη μνήμη.
Με τη φωτογραφική μηχανή που κληρονόμησε από τον πάτερα του κατέγραψε τα ανύποπτα καθημερινά στιγμιότυπα των ανθρώπων της Κρήτης, τα χωριά, τις πόλεις και τα μνημεία που καταστρέψαμε. Από τα φωτογραφικά του αρχεία αντλούμε πληροφορίες για να μάθουμε και να γνωρίζουμε το παλιό Ηράκλειο, αφού μετά τις καταστροφικές επεμβάσεις στο λιμάνι, στα τείχη και στην πόλη, βλέπουμε σήμερα τα περισσότερα μνημεία μόνο στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Boissonnas.
Το ενετικό λιμάνι
Οι φωτογραφίες του ενετικού λιμανιού του Ηρακλείου του Boissonnas του 1919 μας αποκαλύπτουν μια γωνιά της πόλις που χάθηκε για πάντα.
“Ακρωτηριασμένα” βενετσιάνικα μνημεία και οχυρώσεις που έπεσαν για να δώσουν τη θέση τους σε άσχημα και ανιστόρητα κτίσματα.
Κατά τη δεύτερη θητεία του Στυλιανού Γεωργίου στις αρχές του 1921, υπογράφηκε η σύμβαση κατασκευής του νέου λιμένος Ηρακλείου.
Η βρετανική εταιρεία “Μακ Αλπάιν” (McAlpine) (1921-1928) ανέλαβε να κατασκευάσει το νέο λιμάνι της πόλης, με τεχνικό διευθυντή τον Νικόλαο Κιτσίκη. Η σύμβαση αυτή επέφερε τις καταστροφές των μνημείων και την πλήρη αλλοίωση της περιοχής σε διάστημα λίγων χρόνων.
Το μόνο ενετικό μνημείο που δεν κατεδάφισαν ήταν το φρούριο του Κούλε, που στις μέρες μας δεσπόζει στο “πληγωμένο” ενετικό λιμάνι.
Ο φάρος που υπήρχε πάνω στο φρούριο κατεδαφίστηκε. Ο “Μικρός Κούλες" κατεδαφίστηκε το 1936, για να γίνει προκυμαία για τη φόρτωση και εκφόρτωση εμπορευμάτων, δίνοντας ίσως τη μεγαλύτερη “μαχαιριά” στην ιστορία του παλιού Ηρακλείου.
Ήταν ένα πανέμορφο μνημείο, που μπορούσε να είχε σωθεί μαζί με τα παράκτια τείχη, αν κάποιος είχε απλά σχεδιάσει το νέο λιμάνι δίπλα στο μνημείο... λίγο πιο ανατολικά.
(Αρχεία: “Φωτογραφίες-εικόνες της Ελλάδας” (“Images of Greece”, Boissonas), εκδόσεις “Ριζάρειο Ίδρυμα”)
