Μια μέρα στον καταυλισμό των τσιγγάνων - Ζωή στο περιθώριο: Επιλογή ή κοινωνικός αποκλεισμός;

Ηράκλειο
Μια μέρα στον καταυλισμό των τσιγγάνων - Ζωή στο περιθώριο: Επιλογή ή κοινωνικός αποκλεισμός;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Οδοιπορικό της εφημερίδας «Ν.Κ.» στα Δύο Αοράκια: Η δύσκολη καθημερινότητα, η ζωή σε συνθήκες Ρουάντας... και τα παράπονα στην Πολιτεία

Οι τσιγγάνοι ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας επειδή είναι αποκλεισμένοι από αυτήν ή επειδή έτσι επιθυμούν οι ίδιοι; Προσπαθώντας να βρούμε απαντήσεις σε αυτό το... διαχρονικό ερώτημα, επισκεφτήκαμε τον καταυλισμό των τσιγγάνων, στη Νέα Αλικαρνασσό.

Η “Νέα Κρήτη” συνομίλησε με τον πρόεδρο του Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων “Η Ελπίδα”, κ. Θάνο Κατσαρή, αλλά και άλλους κατοίκους του καταυλισμού, όχι μόνο αναφορικά με το επίμαχο ερώτημα, αλλά και για πλήθος ακόμη ζητημάτων που αφορούν στους τσιγγάνους του Ηρακλείου - και όχι μόνο: οι διάφορες φυλές, τα θρησκευτικά τους “πιστεύω”, η δομή των τσιγγάνικων οικογενειών, η καθημερινότητά τους, αλλά και η ιστορία του τσιγγάνικου καταυλισμού στη Νέα Αλικαρνασσό τίθενται επί τάπητος μετά από το οδοιπορικό που πραγματοποιήσαμε πριν από λίγο καιρό στον καταυλισμό...

Συναντήσαμε τον κ. Κατσαρή σε καφενείο του καταυλισμού. Όπως μας εξηγεί ο ίδιος, ανήκει στη φυλή των “Χαλκιδαίων”. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό από το όνομά τους, οι Χαλκιδαίοι προέρχονται από την Εύβοια και αποτελούν τη μια από τις δύο ομάδες τσιγγάνων που διαβιούν στον καταυλισμό, στα Δύο Αοράκια.

Η άλλη ομάδα Ρομά που ζει στον καταυλισμό αποκαλείται “Μπατσόρια”, όπως μας λέει ο κ. Κατσαρής. Στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου, εκτός από Χαλκιδαίους και Μπατσόρια, συναντά ακόμη κανείς Αχαγιώτες, Λεντεραίους, αλλά και τσιγγάνους με καταγωγή από τη Θράκη (Ξάνθη) που είναι μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα.

Όπως μας εξηγεί ο κ. Κατσαρής, οι Χαλκιδαίοι είναι μία από τις περίπου δέκα φυλές των Ρομά που ζουν στην Ελλάδα. Έχουν την ελληνική ως μητρική τους γλώσσα και - όπως όλοι οι Έλληνες τσιγγάνοι - είναι χριστιανοί ορθόδοξοι. Σύμφωνα με τον Θάνο Κατσαρή, εξάλλου, οι Έλληνες τσιγγάνοι είναι ιδιαίτερα θρήσκοι. «Αγαπημένοι» τους άγιοι είναι, όπως μας λέει, ο Άγιος Γεώργιος, ο Ταξιάρχης, η Παναγία και η Αγία Μαρίνα. Σύμφωνα με τον πρόεδρο Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων, εκατοντάδες τσιγγάνοι καταφτάνουν κάθε Ιούλιο από διάφορες περιοχές της χώρας, προκειμένου να προσκυνήσουν στην Αγία Μαρίνα της Βόνης.

Οι Χαλκιδαίοι θεωρούν τη φυλή τους ως αμιγώς ελληνικό πληθυσμό και είναι περήφανοι για αυτό. Όπως μας λέει ο κ. Κατσαρής, τα μέλη της φυλής του δε μιλούν τα τσιγγάνικα, όπως άλλες φυλές, εκτός από κάποιες βασικές λέξεις.

Η ιστορία του καταυλισμού

Όπως μας εξηγεί ο εκπρόσωπος των τσιγγάνων, η συγκέντρωση των Ρομά στην περιοχή των Δύο Αορακίων ξεκίνησε το 1983. «Εγώ γεννήθηκα το 1978. Στην αρχή μέναμε σε τσαντίρια, στις Πατέλες. Δεν υπήρχε καταυλισμός. Από το 1983-84 εγκατασταθήκαμε εδώ γύρω στις 10 με 15 οικογένειες. Πρώτα ήρθαν εδώ οι Χαλκιδαίοι κι έπειτα η φυλή Μπατσόρια. Ο πληθυσμός του καταυλισμού συνεχώς αυξάνεται», μας λέει ο κ. Κατσαρής, ο οποίος εκτιμά ότι σε όλο τον καταυλισμό διαβιούν σήμερα περίπου 900 άνθρωποι.

Σύμφωνα με τον ίδιο, είτε πρόκειται για Μπατσόρια είτε για Χαλκιδαίους, στον καταυλισμό ζουν 200 ή περισσότερες οικογένειες τσιγγάνων. «Είμαστε εδώ ένα ολόκληρο “χωριό”, δίπλα στον ιστό της πόλης. Απέναντι από το αεροδρόμιο, δίπλα στο Αστυνομικό Μέγαρο και την εθνική οδό. Παρ’ όλα αυτά, είναι ένα “χωριό” που ζει σε συνθήκες... Ρουάντας!», λέει ο κ. Κατσαρής.

Η αναφορά του πρόεδρου του Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων στις «συνθήκες Ρουάντας» ήταν για εμάς η ιδανική “πάσα”, προκειμένου να του απευθύνουμε το διαχρονικό ερώτημα: Οι τσιγγάνοι ζουν στο περιθώριο επειδή τους έχει αποκλείσει η κοινωνία ή επειδή το επιθυμούν οι ίδιοι;

«Θεωρώ ότι ισχύουν και τα δύο. Αφενός είναι επιλογή μας να ζούμε τη νομαδική-ημινομαδική ζωή γιατί έτσι μάθαμε από τους προγόνους μας. Είναι δικαίωμά μας να καταυλιζόμεθα. Εάν θέλαμε, όμως, πραγματικά την ένταξή μας στον κοινωνικό ιστό, πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να το έχουμε πετύχει από μόνοι μας. Ή τουλάχιστον όσοι από εμάς μπορούσαμε να το κάνουμε, μιλώντας με οικονομικά και μορφωτικά κριτήρια. Κάποιοι από εμάς επαναπαυτήκαμε κι έχουμε μείνει εδώ πάνω από 35 χρόνια», μας απαντά ο Θάνος Κατσαρής, που δεν παραλείπει να σχολιάσει τη λεγόμενη παραβατική συμπεριφορά που είθισται να... αποδίδεται από αρκετά μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας σε όλους ανεξαιρέτως τους τσιγγάνους. «Κάποιος έχει παραβατική συμπεριφορά είτε για να επιβιώσει (αθώα), είτε ως επάγγελμα (εγκληματική). Αυτά όμως συμβαίνουν σε όλη την κοινωνία και όχι μόνο στους τσιγγάνους. Απλώς, εμείς είμαστε ο εύκολος στόχος!», μας λέει ο κ. Κατσαρής.

Κάτοικος του καταυλισμού, που παρακολουθεί με ενδιαφέρον την κουβέντα μας με τον κ. Κατσαρή και συχνά-πυκνά παρεμβαίνει σ’ αυτήν, σπεύδει να μας εξηγήσει ότι πολλές φορές, και να θέλει κάποιος τσιγγάνος «να ενταχθεί κοινωνικά», αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Ο συγκεκριμένος κύριος μάς είπε ότι, πριν λίγα χρόνια, θέλησε να νοικιάσει σπίτι στο Ηράκλειο για να μείνει με την οικογένειά του. Κανείς, ωστόσο, ενοικιαστής δεν ήθελε να δώσει το σπίτι του σε τσιγγάνο. «Τα βρίσκαμε στα λεφτά και μου έλεγαν θα σου τηλεφωνήσουμε. Δεν έπαιρναν ποτέ, όμως, πίσω», μας λέει ο εν λόγω άνδρας.

Σύμφωνα πάντως με τον κ. Κατσαρή, υπάρχουν μερικές οικογένειες τσιγγάνων που έχουν φύγει από τον καταυλισμό και τα τελευταία χρόνια μένουν στο νοίκι σε σπίτια στη Νέα Αλικαρνασσό, έχοντας ενσωματωθεί χωρίς κανένα πρόβλημα στην τοπική κοινωνία.

«Έχουμε κι εμείς ευθύνη για το κοινωνικό κομμάτι. Είχαμε επαναπαυτεί να ζούμε σε αυτό το χάλι και στις καλές εποχές, που υπήρχαν δουλειές (πλανόδιο εμπόριο). Ωστόσο, αναρωτήθηκε κανείς (δήμαρχος, περιφερειάρχης, γενικά η Πολιτεία...) για τις συνθήκες στις οποίες ζουν εδώ μικρά παιδιά; Και βάζω μέσα και την Εκκλησία. Ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης δεν έχει έρθει ποτέ στον καταυλισμό να δει πώς ζούμε. Είναι δυνατόν να ζούνε παιδιά, εν έτει 2020, μαζί με τα ποντίκια;

Εκεί έχει ευθύνη η Πολιτεία. Πώς γίνεται να μας θεωρεί ισότιμα μέλη της, αλλά να μας θυμούνται όλοι μόνο σε προεκλογικές περιόδους; Παίρνουν την ψήφο αγράμματων και ανήμπορων - όπως είναι οι περισσότεροι από εμάς - ανθρώπων και μετά εξαφανίζονται. Ξέρεις πόσοι “παρέλασαν” από εδώ πριν τις τελευταίες εκλογές και μετά εξαφανίστηκαν;», μας λέει ο κ. Κατσαρής.

Αναπόφευκτα η κουβέντα πηγαίνει στην πολιτική. Στην ερώτησή μας για το τι ψηφίζουν παραδοσιακά οι τσιγγάνοι, ο Θάνος Κατσαρής μάς απαντά: «Ανέκαθεν, σε πολύ μεγάλο ποσοστό (70 με 80%), οι τσιγγάνοι στήριζαν ΠΑΣΟΚ. Αλλά μιλάμε για το... παλιό ΠΑΣΟΚ. Μετά τη “διάλυσή” του, οι περισσότεροι στράφηκαν προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Οι περισσότεροι θεωρούσαν τον ΣΥΡΙΖΑ ένα νέο ΠΑΣΟΚ και τον Τσίπρα ένα νέο Ανδρέα Παπανδρέου».

Στο σχολείο τα τσιγγανόπουλα

Στο ζήτημα της εκπαίδευσης των μικρών τσιγγανόπουλων υπάρχει πολύ μεγάλη πρόοδος, όπως μας λέει ο κ. Κατσαρής. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα περισσότερα παιδιά του καταυλισμού (σε ένα ποσοστό 80%) είναι πλήρως ενταγμένα στη σχολική κοινότητα και διδάσκονται τουλάχιστον τα βασικά. Αυτό, όπως μας λέει, είναι θετικό, αφού μπορεί πια «ένας τσιγγάνος να πηγαίνει σε μια υπηρεσία και να καταλαβαίνει πού βάζει την υπογραφή του. Έχουν γίνει βήματα τα τελευταία χρόνια. Και στη δημόσια Υγεία με τον ΑΜΚΑ που εξυπηρετούμαστε», μας λέει ο κ. Κατσαρής, ο οποίος, ωστόσο, συμπληρώνει ότι τα παιδιά θα πάνε σχολείο μέχρι το γυμνάσιο. Από εκεί και μετά, συνήθως σταματάνε και παντρεύονται.

Όπως διαπιστώσαμε ρωτώντας τα ίδια, τα παιδιά του καταυλισμού θέλουν να πηγαίνουν σχολείο. Εξάλλου, όπως μας εξηγούν και οι γονείς τους, δεν είναι πια συχνά τα κρούσματα ρατσιστικής νοοτροπίας, τα οποία βίωναν οι ίδιοι σε παλιότερες εποχές. «Σε εμάς όταν πηγαίναμε σχολείο μας έλεγαν “άντε ρε γυφτάκι” ή μας κορόιδευαν που δε μέναμε σε κανονικά σπίτια. Αυτά σήμερα είναι πιο σπάνια», μας εξηγεί κάτοικος του καταυλισμού, ο οποίος συμμετέχει στη συζήτηση.

«Εμένα τα παιδιά μου και να τους πω να μην πάνε σχολείο δε θα με ακούσουν και θα πάνε!», μας λέει ο εν λόγω κύριος, που μας αποκάλυψε, μάλιστα, ότι ο γιος του ήταν σημαιοφόρος του σχολείου του στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, ενώ και η κόρη του παρέλασε ως παραστάτρια.

Η καθημερινότητα

Η μέρα για τους κατοίκους του καταυλισμού της Νέας Αλικαρνασσού ξεκινά το πρωί με τα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο με “βανάκι” που τους πηγαινοφέρνει στον καταυλισμό. Οι γονείς τους πηγαίνουν για δουλειά. Όπως μας εξηγεί ο κ. Κατσαρής, οι περισσότεροι ενήλικες τσιγγάνοι απασχολούνται ως πλανόδιοι έμποροι (παπούτσια, φρούτα κ.λπ.). Το μεσημέρι τα παιδιά γυρνούν από το σχολείο και οι γονείς τους από τη δουλειά και θα καθίσουν όλοι μαζί να φάνε.

«Οι περισσότεροι εδώ είμαστε οικογενειάρχες. Δεν έχουμε δώσει δικαιώματα. Όπως γίνεται παντού, έτσι κι εδώ κάποιοι είχαν παραβατική συμπεριφορά, ωστόσο απομονώθηκαν», μας λέει ο Θάνος Κατσαρής, ενώ προσθέτει ότι είναι άδικο να κατηγορούν τους τσιγγάνους ότι ασχολούνται με το παραεμπόριο. «Τα χρήματα που βγάζουμε από το εμπόριο τα αφήνουμε στην τοπική κοινωνία, στις επιχειρήσεις της Νέας Αλικαρνασσού και γενικά στην Κρήτη. Εάν δεις τα βράδια, στον καταυλισμό, πόσα “ντελίβερι” έρχονται και πόσα χρήματα πηγαίνουν σε αυτές τις επιχειρήσεις από τους τσιγγάνους... Όταν ο πολίτης κλέβει το κράτος είναι ποινικό αδίκημα. Όταν το κράτος κλέβει τον πολίτη, τότε... είναι νόμος του κράτους!», ανέφερε ο κ. Κατσαρής.

Χωρίς ρεύμα για τριάντα πέντε χρόνια

«Δυστυχώς η κοινωνία της Νέας Αλικαρνασσού δε μας έχει “αγκαλιάσει”, παρά το ότι βρισκόμαστε εδώ πια περισσότερα από 35 χρόνια. Τριάντα πέντε χρόνια με ηλεκτρικό ρεύμα από γεννήτριες. Τα παιδιά μας γιατί να μην μπορούν να δουν μια ταινία στην τηλεόραση; Γιατί να μην μπορούν να διαβάσουν εάν σταματήσει η γεννήτρια; Τον χειμώνα, εάν βρέχει, εδώ θα δείτε μόνο λάσπη! Εάν φυσάει πολύ, μπορεί ο αέρας να σου πάρει και τη στέγη από το παράπηγμά σου!», μας λέει ο πρόεδρος του Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων.

«Σε αυτήν την παραγκούπολη που βλέπετε, ζουν μικρά παιδιά και άρρωστοι άνθρωποι. Συνυπάρχουν με τα ποντίκια που περπατάνε στα πόδια τους κάθε βράδυ. Ξέρετε πόσο καιρό έχει να έρθει κάποιος αρμόδιος εδώ και να κάνει ένα ψεκασμό; Έχουμε δύο καρκινοπαθείς που πηγαινοέρχονται για χημειοθεραπείες. Αυτοί δεν έχουν ψυγείο να βάλουν ένα γάλα και τα φάρμακά τους. Η εικόνα αυτή προσβάλλει τους πάντες. Και εμείς οι ίδιοι οι τσιγγάνοι δεν πρέπει να αποποιηθούμε των ευθυνών μας. Όμως κυρίως η εικόνα αυτή προσβάλλει την Πολιτεία που δε μερίμνησε για εμάς και φοβάται το πολιτικό κόστος και τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας», μας λέει ο κ. Κατσαρής, ο οποίος δε θα μπορούσε να μην αναφερθεί και στην περιβόητη υπόθεση «μεταστέγασης» των Ρομά σε περιοχή ανάμεσα στο Σκαλάνι και την Καλλιθέα Ηρακλείου, που είχε προκύψει πριν λίγα χρόνια.

«Ξεσηκώθηκε η κοινότητα και ο πρόεδρός τους. Έκλεισαν τον δρόμο και την άλλη μέρα πήγαν στο γραφείο του δημάρχου, λέγοντάς του ότι εάν μας φέρεις τους γύφτους θα γίνει χαμός... Όταν υπάρχουν τέτοιες αντιδράσεις από δήθεν πολιτισμένους ανθρώπους για τους συμπολίτες τους, τότε τι να περιμένουμε;».

«Δεν είμαστε μειονότητα»

Στον Θάνο Κατσαρή, πάντως, αλλά - όπως φαίνεται - και στους υπόλοιπους τσιγγάνους δεν αρέσει να τους αποκαλούν “μειονότητα”. «Δεν είμαστε Ρομά. Είμαστε Έλληνες πολίτες τσιγγάνικης καταγωγής. Φυσικά και έχουμε κοινά προβλήματα με τσιγγάνους από άλλες χώρες της Ευρώπης και κυρίως από τις βαλκανικές χώρες, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Εκεί, οι τσιγγάνοι ζουν ίσως σε χειρότερες συνθήκες από εμάς. Αλλά εμείς νιώθουμε και είμαστε Έλληνες πολίτες. Εμένα η λέξη “Ρομά” δε μου αρέσει γιατί παραπέμπει σε μειονότητα. Και εμείς δεν είμαστε μειονότητα».

Παντρειά από τα 15 και λογόστεμμα από τα 8!

Γρήγορα, πάντως, η κουβέντα μας στράφηκε στους γάμους των τσιγγάνων και εν γένει στο θέμα της οικογένειας. «Οι τσιγγάνοι παντρεύονται σε νεαρή ηλικία, από 15 έως 17 ετών. Το πολύ 18 ετών είναι παντρεμένοι. Σπάνια θα βρεις κοπέλα 20 ετών να μην έχει παντρευτεί. Και για τους άνδρες ισχύει το ίδιο. Άντε να πάνε ένα-δυο χρόνια περισσότερο από τις γυναίκες για να παντρευτούν. Αλλά και οι άνδρες, αν φτάσουν τα 21 και δεν παντρευτούν, μπορεί να μείνουν για πάντα έτσι», λέει ο κ. Κατσαρής.

Πώς γίνονται, όμως, οι γάμοι των τσιγγάνων; Οι περισσότερες παντρειές γίνονται με προξενιό. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων, οι «γάμοι των Χαλκιδαίων γίνονται κατά 95% μεταξύ ατόμων της ίδιας φυλής. Λίγοι τσιγγάνοι θα πάρουν ταίρι από άλλη φυλή. Έχει συμβεί, πάντως, και αυτό με Χαλκιδαίους να παντρεύονται από άλλη φυλή τσιγγάνων. Για να παντρευτούν “μπαλαμούς”... το ποσοστό είναι σχεδόν μηδαμινό. Η θεία μου, που ζούσε στην Ερέτρια, είχε πάρει “μπαλαμό” και είχε κάνει οικογένεια. Είναι πολύ σπάνιο αυτό!».

«Οι τσιγγάνοι παντρεύονται, στις μέρες μας, στα 15 με 17 τους. Ωστόσο, μπορεί να γίνει αρραβώνας, να λογοδοθούνε που λέμε, και από 8 ετών. Αυτό βέβαια μπορεί να κρατήσει, αλλά μπορεί και να μην κρατήσει στην πορεία και να “χαλάσει” ο λόγος. Συμβαίνουν κι αυτά. Να είναι αρραβωνιασμένο ένα ζευγάρι, και κάποια στιγμή ο άνδρας ή η γυναίκα να θελήσει άλλο ταίρι και να κλεφτεί τελικά με άλλον. Υπάρχουν και αυτά. Πάντως, οι Χαλκιδαίοι δεν κάνουν γάμους με οικονομικά κριτήρια, όπως άλλες φυλές, που πληρώνουν για τη νύφη», ανέφερε ο κ. Κατσαρής, ο οποίος είναι 41 ετών κι έχει ήδη δύο εγγόνια.

«Η κόρη μου είναι παντρεμένη κι έχει δύο παιδιά. Ο γιος μου είναι 15 χρονών και είναι αρραβωνιασμένος», τόνισε ο πρόεδρος του Παγκρήτιου Πολιτιστικού Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων “Η Ελπίδα”, που επισήμανε, ακόμη, ότι κάθε οικογένεια Χαλκιδαίων τσιγγάνων έχει τουλάχιστον δύο παιδιά, αλλά μπορεί και να φτάσει τα 4, τα 5 και τα 6 παιδιά.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News