44 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου και 2 χιλιόμετρα μακριά από το μαρτυρικό χωριό Σοκαράς στην εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς, βρίσκεται ένα χωριό με ιστορία μακραίωνη που «χάνεται» στο πέρασμα του χρόνου, κι όμως αφέθηκε στην εγκατάλειψη και την καταστροφή.
Πρόκειται για το χωριό Βελούλι, έναν πανέμορφο οικισμό η ιστορία του οποίου αρχίζει πριν από περίπου 400 χρόνια. Είναι τοποθετημένο στα ψηλά, σε υψόμετρο 380 μέτρων, πάνω από το Αποΐνι και δίπλα στο Σοκαρά.
Το Βελούλι ξέρει καλά τι θα πει προσφυγιά... Εξισλαμισθέντες κρητικοί που αναγκάστηκαν να φύγουν, Μικρασιάτες, κυρίως από το Ικόνιο που εκδιώχθηκαν από τον τόπο τους και ρίζωσαν στη περιοχή… Η συνεισφορά του τόπου στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο είναι τεράστια. Άλλωστε, το Βελούλι είναι το χωριό των Βαλαβάνηδων που τον αγώνα για τη λευτεριά τον «υπέγραφαν» με το ίδιο τους το αίμα.
Στην εμπασιά του χωριού στέκει φύλακας άγγελος η Παναγία η Βελουλιανή. Ναός Βυζαντινός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου που μπορεί να γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου όμως το πανηγύρι στην αυλή της «στήνεται» κάθε χρόνο την Τρίτη του Πάσχα. Πάνω από την είσοδό της υπάρχει χαραγμένη η χρονολογία 1209. Μόνο που κανείς δε ξέρει που αναφέρεται το έτος. Κι αν ο εξωτερικός χώρος της εκκλησίας μοιάζει φροντισμένος, το εσωτερικό του μαρτυρά το χρόνο που πέρασε αλλά και την προσοχή που δεν δόθηκε…
