Με τη βαριά κληρονομιά της Κνωσού και του ιερού βουνού του Γιούχτα, καταστόλιστο από μνημεία της φύσης αλλά και από εκείνα της ανθρώπινης διαχρονικής παρουσίας στην περιοχή, μια ανάσα από το πολύβουο Ηράκλειο ξεδιπλώνεται η μαγεία ενός τόπου γαλήνιου και ξεχωριστού, του Κνωσανού φαραγγιού ή της Αγίας Ειρήνης ή αλλιώς “Παράδεισος”. Χαρακτηρισμός ο οποίος φυσικά και δεν είναι τυχαίος, όπως διαπιστώνει ο διαβάτης με τα πρώτα κιόλας βήματά του, ξεκινώντας την περιήγησή του σε αυτό είτε από την περιοχή της Αγίας Ειρήνης, είτε από τις Αρχάνες, όπου είναι γνωστό ως Συλαμιανό φαράγγι.
Μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον, με κυρίαρχα τα πλατάνια αλλά και εκατοντάδες άλλα είδη της κρητικής χλωρίδας, με το νερό να συνοδεύει τα βήματα του επισκέπτη και τα τραγούδια των πουλιών να συναγωνίζονται το κελάρισμα του ποταμού Καίρατου των Μινωιτών ή του Καρτερού, των μεταγενέστερων, ο οποίος και χύνεται στην ομώνυμη παραλία, η διαδρομή είναι απολαυστική και εύκολη, με συνολικό μήκος 5,7 χιλιόμετρα.
Από την πλευρά της Αγίας Ειρήνης το μονοπάτι είναι εξαιρετικά βατό, ενώ από ένα σημείο και μετά τη θέση του παίρνει ο αγροτικός δρόμος, περνώντας μέσα από καλλιέργειες, πορτοκαλιές, λεμονιές, ελιές, αμπέλια και κήπους, συνεχίζοντας ως τους πρόποδες του Γιούχτα, όπου βρίσκεται η υδατογέφυρα στο Καρυδάκι και η ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας Καρδιώτισσας, με κατάληξη τις Αρχάνες. Η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής είναι χαρακτηριστική των αντίστοιχων οικοσυστημάτων της Κρήτης, όπως το γειτονικό φαράγγι του Καρτερού.
Όπως ενημερώνει στην ιστοσελίδα του ο Δήμος Αρχανών-Αστερουσίων, η ποικιλότητα των ειδών χλωρίδας στην περιοχή́ είναι μικρή, λόγω της ύπαρξης σκίασης από́ τα είδη που κυριαρχούν, όπως τα πλατάνια και οι βάτοι. Συνολικά́ στο φαράγγι εμφανίζονται 120 είδη φυτών, από τα οποία τα 40 απαντώνται στις κοίτες των ποταμών και τα υπόλοιπα στα πρανή. Ενδημικά είδη εμφανίζονται μόνο στα πρανή́ των φαραγγιών, όπου υπάρχουν 11 είδη, από́ τα οποία τα δύο είναι σπάνια και τα 9 κοινά ενδημικά́ της Κρήτης. Τα σπάνια είδη είναι η καμπανούλα, Campanula tubulosa, που φυτρώνει στη Δυτική Κρήτη, και η νεπέτα, με επιστημονικό όνομα Nepeta melissifolia, που αποτελεί ενδημικό́ του νησιού μας και της Μήλου και συναντάται σε μικρούς πληθυσμούς.
Σημαντικό́ στοιχείο της χλωρίδας του Κνωσανού φαραγγιού είναι η παρουσία σημαντικού πληθυσμού ενός ψυχρόβιου δέντρου φτελιάς, του Ulmus minor ssp. Canescens. Η ύπαρξη ενός σημαντικού́ πληθυσμού́ στο Κνωσανό φαράγγι υποδηλώνει ότι το είδος είναι ιθαγενές της Κρήτης, μάρτυρας από μια αλλοτινή ψυχρή́ εποχή́, όταν η ηπειρωτική Ευρώπη ήταν καλυμμένη από παγετώνες.
Αναφορικά με την πανίδα, σύμφωνα με την ίδια πηγή, στο φαράγγι συναντιόνται δύο μεταναστευτικά είδη πουλιών, οι μυγοχάφτες και οι τσαλαπετεινοί. Στην περιοχή φωλιάζουν πολλές κάργιες, οι οποίες έχουν επεκταθεί και στο Ηράκλειο, καθώς και ορισμένα βραχόβια είδη, όπως ο γαλαζοκότσυφας. Η πλειονότητα των υπόλοιπων ειδών είναι η τυπική της θαμνώδους βλάστησης. Στα σημεία όπου υπάρχουν τέλματα γλυκού νερού́ και παραποτάμια δέντρα συναντάται μεγάλη ποικιλία στρουθιόμορφων, όπως σπίζες και παπαδίτσες. Επίσης, στο φαράγγι εντοπίζεται η νεροχελώνα και τα αμφίβια πρασινόφρυνος και δεντροβάτραχος.
Το Κνωσανό φαράγγι, το οποίο έχει συμπεριληφθεί στο δίκτυο Natura 2000, περιλαμβάνει δύο μοναδικά μνημεία, αφενός την πασίγνωστη και επιβλητική υδατογέφυρα του Μοροζίνι, η οποία μετέφερε το νερό στο Ηράκλειο με το γνωστό βενετσιάνικο υδρευτικό δίκτυο, τα ίχνη του οποίου έχουν εντοπιστεί σε αρκετά σημεία του Ηρακλείου και βρίσκεται στα μέσα του φαραγγιού.
Και από την άλλη, η νεότερη υδατογέφυρα του Μουσταφά πασά, του λεγόμενου Κρητικού, ο οποίος στο διάστημα της αιγυπτιακής κατοχής ανακαίνισε το αρχαίο υδραγωγείο του Μοροζίνι και κατασκεύασε τη μεγάλη επιβλητική γέφυρα του υδραγωγείου στην Αγία Ειρήνη στα Σπήλια, η οποία διατηρείται ακέραια ως τις μέρες μας. Η γέφυρα συνδέθηκε με το υδραγωγείο Μοροζίνι μεταφέροντας τα νερά στο Ηράκλειο. Χάρη σε αυτό το έργο μάλιστα, που αποτελούσε δώρο για το πάντα διψασμένο Ηράκλειο, ο πασάς απέκτησε τον “τίτλο” Κρητικός, όντας ευεργέτης της πόλης.
Το φαράγγι ονομάζεται και «παράδεισος» τόσο λόγω της ομορφιάς του, όσο και ενός θρύλου που σχετίζεται με ένα σπήλαιο προς τη μεριά των Αρχανών, καθώς σύμφωνα με αυτόν, όποιος έπινε νερό από την πηγή και μπορούσε να περάσει από εκείνο το πέρασμα είχε διασφαλίσει ότι θα πήγαινε στον... παράδεισο!
(Φωτογραφίες: cretanbeaches.gr)
