Τον Νοέμβριο του 1975 η χώρα διένυε το δεύτερο έτος της Μεταπολίτευσης. Υπήρχε ενθουσιασμός και διάθεση προσφοράς στα κοινά μετά από 7 χρόνια που η χώρα παρέμεινε “στον γύψο”. Οι δημοτικές εκλογές είχαν γίνει, λίγους μήνες πριν, τον Μάρτιο του 1975.
Γράφει ο Μανόλης Χρ. Βασιλάκης
Μέχρι τότε καθήκοντα δημάρχων εκτελούσαν δικαστές, που είχε διορίσει η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Δήμαρχος είχε εκλεγεί ο Μανόλης Καρέλλης, εκδότης της εφημερίδας “Η Αλλαγή”, και επικεφαλής της μειοψηφίας ήταν ο Ανδρέας Καλοκαιρινός, εκτελεστής της διαθήκης του συνώνυμού του ευεργέτη και τελευταίος εκλεγμένος δήμαρχος πριν τη δικτατορία.
Η Loggia ήταν ακόμα υπό αναστήλωση. Το Δημαρχείο περιοριζόταν στην Armeria, το τμήμα του σημερινού συγκροτήματος με πρόσοψη προς την οδό Αγίου Τίτου, που στεγάζει σήμερα την Οικονομική Υπηρεσία στο ισόγειο και την αίθουσα “Ανδρέα Παπανδρέου” και κάποια γραφεία στον όροφο. Το Δημοτικό Συμβούλιο συνεδρίαζε στη σημερινή αίθουσα “Ανδρέα Παπανδρέου”. Οι δημοτικοί σύμβουλοι κάθονταν σε μεγάλες πολυθρόνες, χωρίς να έχουν κάποιο τραπέζι μπροστά τους. Είχαν μόνο μικρά τραπεζάκια για τον καφέ.
Η συνεδρίαση της 18ης Νοεμβρίου είναι η 28η στους περίπου 8 μήνες λειτουργίας του Συμβουλίου. Είχαμε δηλαδή 3-4 συνεδριάσεις τον μήνα. Το θέμα “Ίδρυσις Πνευματικού Κέντρου και Δημοτικού Θεάτρου” είναι πρώτο στην ημερήσια διάταξη. Δεύτερο είναι το θέμα “Τροποποίησις σχεδίου πόλεως μεταξύ των οδών Υγείας και Μποφώρ”, που, όπως θα δούμε, συναρτάται με την πρόταση του δημάρχου για το πρώτο θέμα.
Η καταγραφή της συζήτησης του πρώτου θέματος στα πρακτικά αρχίζει από το μέσον της σελ. 13 και φτάνει μέχρι το μέσον της σελ. 70 - καταλαμβάνει 57 πυκνά δακτυλογραφημένες σελίδες. Αν υπολογίσομε χονδρικά 60 σελίδες επί 4’-5’ λεπτά τη σελίδα, προκύπτει διάρκεια συζήτησης του θέματος 4-5 ωρών.
Ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, Γιάννης Χρονάκης, γνωστοποιεί ότι ο Ανδρέας Καλοκαιρινός με επιστολή του δηλώνει ότι έχει μία γνώμη επί του θέματος, ότι θα συζητήσουν και τις δύο προτάσεις και ότι θα καταλήξουν στα καλύτερα συμπεράσματα. Με τη δήλωση αυτή του προέδρου, η πρόταση του δημάρχου και αυτή του επικεφαλής της μειοψηφίας θεωρούνται εκ προοιμίου ισότιμες, πράγμα που δεν είναι αυτονόητο. Επί δημαρχίας Κώστα Ασλάνη, ο Κανονισμός του Δημοτικού Συμβουλίου προέβλεπε ότι μια πρόταση συμβούλου της μειοψηφίας μπορούσε να τεθεί σε ψηφοφορία μόνο αν είχε υιοθετηθεί από τον δήμαρχο ή τον αρμόδιο αντιδήμαρχο.
Σε παρατήρηση του Δημοτικού Συμβούλου Γιώργου Βασιλειάδη, ότι δεν υπάρχουν μόνο δύο προτάσεις, ο πρόεδρος απαντά ότι καθένας μπορεί να διατυπώνει νέες προτάσεις και δίνει τον λόγο στον δήμαρχο.
Δεν είναι άσκοπο, πριν την παρουσίαση των δύο προτάσεων, να αναφερθούμε στο γεγονός, που προκύπτει από τη συζήτηση, ότι η πρόταση ίδρυσης Πνευματικού Κέντρου στο Ηράκλειο είναι παλιά και ότι υπήρξαν διαφωνίες ως προς τη χωροθέτησή της. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του δημοτικού συμβούλου Μανόλη Πατεράκη (σελ. 31): «Το αίτημα ίδρυσης Πνευματικού Κέντρου συζητείται χρόνια στο Ηράκλειο. Εάν δεν έχει γίνει είναι διότι διχάζονται οι απόψεις της τοποθετήσεως του Κέντρου αυτού. Έγιναν ολόκληροι δημοσιογραφικοί αγώνες...».
Η εισήγηση του δημάρχου Μανόλη Καρέλλη είναι σύντομη - καταλαμβάνει μόλις δύο σελίδες των πρακτικών (13-15). Δίνει τον ορισμό του Πνευματικού Κέντρου ως εξής: «Εννοούμε ένα κτήριο το οποίο θα στεγάζει συναφείς λειτουργίες, συγκεκριμένα δημοτικό θέατρο, αίθουσα συνεδρίων, αίθουσα διαλέξεων, πινακοθήκη, βιβλιοθήκη...». Προτείνει αυτό ν’ ανεγερθεί στον χώρο απέναντι από το ξενοδοχείο “Ατλαντίς”, εμβαδού 1.800 τ.μ. Το μέρος είναι, κατά τον δήμαρχο, κεντρικό και ταυτόχρονα και λίγο παράμερο, και μπορεί, χωρίς έξοδα απαλλοτριώσεως, να καλύψει τις ανάγκες του Πνευματικού Κέντρου.
Σε πρόσφατη επίσκεψή του, ο υπουργός Δημοσίων Έργων είχε υποσχεθεί να χρηματοδοτήσει με 3 εκατ. δραχμές τη μελέτη και να εντάξει το έργο στο πρόγραμμα του υπουργείου. Ο δήμαρχος προτείνει να ψηφιστεί στη συνέχεια η τροποποίηση του σχεδίου πόλεως και να χαρακτηριστεί ο χώρος πρασίνου οικοδομικό τετράγωνο. Σημειώνει ότι στον προτεινόμενο χώρο υπάρχει κτήριο που στεγάζει το ΠΙΚΠΑ, εμβαδού 300 τ.μ., το οποίο πρέπει να μεταστεγαστεί.
Ο πρόεδρος δίνει τον λόγο στον Ανδρέα Καλοκαιρινό, ο οποίος αρχίζει την παρουσίαση της πρότασής του λέγοντας: «Κύριοι, οφείλω να σας προϊδεάσω ότι, κατ’ ανάγκην, θα σας απασχολήσω πολύ περισσότερο απ’ ό,τι σας απασχόλησε ο κ. δήμαρχος, με την όντως περιεκτικήν εισήγησίν του». Πράγματι, η ομιλία Καλοκαιρινού καταλαμβάνει 12 σελίδες (15-27).
Ξεκινά δίνοντας και εκείνος έναν ορισμό ως εξής: «Πνευματικό ή Πολιτιστικό Κέντρο είναι ο χώρος με τις απαραίτητες εγκαταστάσεις που εξυπηρετεί την εκδήλωση κάθε δραστηριότητας σχετικής με την ανάπτυξη του πνευματικού ή πολιτιστικού επιπέδου μιας κοινωνίας. Το πόσο ευρύς είναι αυτός ο εννοιολογικός προσδιορισμός θα το δείτε εν συνεχεία, όταν προσπαθώντας να αντλήσω ορισμένα επιχειρήματα, διά να προβάλω την καταλληλότητα ενός άλλου χώρου, θα θέσω υπ’ όψιν σας ένα σχέδιο κτηριολογικού προγράμματος...».
Ρωτά τον δήμαρχο αν η υπόσχεση του υπουργού συναρτάται με τον χώρο που υπέδειξε ο δήμαρχος και λαμβάνει την απάντηση: «όχι». Υπενθυμίζει ότι κατά την προεκλογική περίοδο είχε δηλώσει ότι εγγυάται την εκτέλεση του έργου. Σήμερα αποδεσμεύεται απ’ ό,τι τον εμπόδιζε να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους ήταν, και εξακολουθεί να είναι, βέβαιος ότι άμεσα μπορεί να πραγματοποιηθεί το έργο.
Αναφέρει επίσης ότι ζήτησε από γραφείο μελετών, το οποίο δεν κατονομάζει, να μελετήσει το θέμα και να τον ενημερώσει σχετικά, και αυτό του υπέβαλε ένα σχέδιο κτηριολογικού προγράμματος.
Στο σημείο αυτό ο πρόεδρος τού ζητά «πριν διαβάσετε το σημείωμα... να έχομε την έννοια του χώρου». Ο Καλοκαιρινός απαντά ότι αυτό θα ακολουθήσει «συμπερασματικώς».
Μέχρις εδώ (σελ. 15-17) έχομε την εισαγωγή στην πρόταση του Ανδρέα Καλοκαιρινού, που θα ακολουθήσει. Η δομή είναι αξιοθαύμαστη: Ο Καλοκαιρινός, που με επιστολή, που έχει στείλει πριν τη συνεδρίαση, προαναγγέλλει την έκφραση γνώμης, έχει δηλώσει μέχρι στιγμής ότι διαφωνεί με τη θέση που προτείνει ο δήμαρχος, χωρίς να αποκαλύψει ποια θα προτείνει, ακόμη και όταν το ζητεί ο πρόεδρος. Έχει δηλώσει ότι αποδεσμεύεται και μπορεί να εξηγήσει τους λόγους, για τους οποίους εγγυάται την κατασκευή του έργου, χωρίς να τους εξηγήσει, και έχει αναγγείλει ότι γνωστό γραφείο έχει ετοιμάσει κτηριολογικό πρόγραμμα, το οποίο θα παρουσιάσει. Άρα όλοι περιμένουν με ενδιαφέρον τη συνέχεια.
Το σχέδιο κτηριολογικού προγράμματος που παρουσιάζει ο Ανδρέας Καλοκαιρινός είναι εξαιρετικά φιλόδοξο. Οι προτεινόμενες λειτουργίες χωρίζονται σε 5 ομάδες. Αυτές ήταν:
1. Κέντρο Θεαμάτων και Ακροαμάτων όπου προτείνονται: Κλειστό θέατρο 600 ή 800 θέσεων με φουαγιέ 200 τ.μ. και τους απαραίτητους βοηθητικούς χώρους, μικρό κυκλικό θέατρο 250-300 θέσεων, όπου θα μπορούσαν να διδαχθούν σύγχρονα έργα, κινηματογραφική λέσχη με ταινιοθήκη και αίθουσα προβολής για 150-200 άτομα, τμήμα μουσικής και αίθουσα ακροάσεων και εγγραφής δίσκων, αρχείο κρητικής μουσικής, αίθουσα αφιερωμένη στους σύγχρονους Κρητικούς συνθέτες, τμήμα χορού, ωδείο με τρεις αίθουσες διδασκαλίας και αίθουσα συναυλιών για 100-150 άτομα.
2. Κέντρο Εικαστικών Τεχνών με πινακοθήκη, υπαίθρια γλυπτοθήκη, αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, αίθουσα ομιλιών και συζητήσεων για 120-150 άτομα, γραφεία και λοιπούς βοηθητικούς χώρους.
3. Κέντρο Σπουδών ή Μελετών με τη δημοτική βιβλιοθήκη, το τμήμα τουρκικού αρχείου, αίθουσα συνεδρίων για 400 άτομα, και μουσείο αρχιτεκτονικής περιβάλλοντος και κοινωνικής ζωής της Κρήτης.
4. Κέντρο Ψυχαγωγίας και Εξυπηρετήσεων με υπαίθρια παιδική χαρά και μικρό κλειστό παιδικό σταθμό, καταστήματα, εστιατόριο, καφετέρια, γραφεία για τα πνευματικά σωματεία, ξενώνα και γραφεία της Διοίκησης.
5. Βοηθητικοί χώροι, όπως μηχανοστάσια, υποσταθμός ΔΕΗ και κατοικίες φυλάκων.
Για την υλοποίηση του κτηριολογικού προγράμματος, απαιτείται εμβαδόν 7.000 τ.μ. και 3.000 τ.μ. για ακάλυπτους χώρους, σύνολο 10.000 τ.μ. Καθώς δεν είναι απαραίτητο όλοι οι χώροι να είναι ισόγειοι, το οικόπεδο μπορεί να περιοριστεί στα 6.000 ή 7.000 τ.μ. Η προϋπολογιζόμενη δαπάνη ανέρχεται 70-80 εκατ. δρχ.
Ύστερα από τα παραπάνω, ο χώρος έναντι του “Ατλαντίς” κρίνεται από τον Καλοκαιρινό ανεπαρκής. Ο ίδιος εκφράζει την άποψη ότι ο Δήμος πρέπει να κάνει επενδύσεις σε περιοχές που δεν είναι εύρωστες οικονομικά, για να υπάρχει «σύμμετρη ανάπτυξη».
Ύστερα απ’ όλα αυτά, ο Καλοκαιρινός φτάνει «συμπερασματικώς», όπως είχε προαναγγείλει, στην από μακρού αναμενόμενη πρόταση για τη θέση: Είναι το οικόπεδο επί της λεωφόρου Πλαστήρα, το οποίο ο ευεργέτης Ανδρέας Καλοκαιρινός είχε δωρίσει το έτος 1920 στον Δήμο Ηρακλείου, εμβαδού 4.800 τ.μ. Προτείνει την απαλλοτρίωση γειτονικού χώρου 600 τ.μ. και την αξιοποίηση χώρου 1.200 τ.μ. απέναντι, από την πλευρά των τειχών. Απαριθμεί τα πλεονεκτήματα του χώρου: Στο κέντρο του “μείζονος” Ηρακλείου, στην τομή των αξόνων από Γιόφυρο προς Κατσαμπά και από λιμάνι προς Ατσαλένιο, έχει εύκολη προσπέλαση, απέχει 600 μ. από το Μεϊντάνι και είναι κοντά στον τάφο του Καζαντζάκη και στα τείχη, όπου μπορούν να τοποθετηθούν χώροι σχετικοί με τη λειτουργία του.
Ο Ανδρέας Καλοκαιρινός αποκαλύπτει, με την ιδιότητα του εκτελεστού της διαθήκης του συνώνυμού του ευεργέτη του Ηρακλείου, ότι υπάρχει δυνατότητα χρηματοδότησης του έργου από τα Ιδρύματα Καλοκαιρινού με ένα ποσό της τάξεως των 50-60 εκατ. δρχ.
Κλείνοντας, προτείνει την ίδρυση ειδικού φορέα, «δημοτικώς ελεγχομένου», για την κατασκευή και τη λειτουργία του έργου και καταθέτει σχέδιο απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου, στην οποία περιλαμβάνονται όλα όσα έχει προτείνει (σελ. 27).
Είναι αξιοσημείωτο ότι στη συζήτηση, που ακολούθησε, δε διατυπώνεται η παραμικρή αντίρρηση για το κτηριολογικό πρόγραμμα που προτάθηκε. Οι αντιρρήσεις αφορούσαν κυρίως στη θέση και δευτερευόντως στην απαλλοτρίωση των ακινήτων των μικροϊδιοκτητών.
Ο πρόεδρος παρουσιάζει πρόταση επιτροπής, που είχε ορίσει το προηγούμενο Δημοτικό Συμβούλιο, που τοποθετούσε το Πολιτιστικό Κέντρο στη Βίγλα, που είναι χώρος δημοτικός, εκτάσεως 4 στρεμμάτων (σελ. 28 & 30).
Ο δήμαρχος επιβεβαιώνει ότι η υπόσχεση του υπουργού Δημοσίων Έργων για τη χρηματοδότηση της μελέτης είναι ανεξάρτητη από τον χώρο που θα επιλέξει το Δημοτικό Συμβούλιο, και συμφωνεί για τη χρηματοδότηση του έργου από τα Φιλανθρωπικά Ιδρύματα, υπογραμμίζοντας ότι συμφωνούν ήδη τα 2 από τα 3 μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου των Ιδρυμάτων, που είναι ο νομάρχης, ο δήμαρχος και ο εκτελεστής της διαθήκης (σελ. 30).
Κατατίθεται και 4η πρόταση για τη θέση από τον δημοτικό σύμβουλο Ευάγγελο Παπαδάκη, που είναι η έκταση μεταξύ λεωφόρου Ικάρου και παραλιακής, που προορίζεται να γίνει Διοικητικό Κέντρο.
Την άποψη του προέδρου ότι η προτεινόμενη απαλλοτρίωση συνεπάγεται «να βγάλεις φτωχούς ανθρώπους, που έχουνε ένα σπιτάκι και κάθονται, να τους πετάς στον δρόμο» (σελ. 36) αντικρούουν οι δημοτικοί σύμβουλοι Παπαδάκης, Σκαλοχωρίτη, Σκουλάς και Μανασσάκης.
Υπέρ της χωροθέτησης στη λεωφόρο Πλαστήρα τάσσονται οι δημοτικοί σύμβουλοι Πατεράκης, Τζομπανάκης, Σκαλοχωρίτη, Λεμπιδάκης, Σταρίδας, Λογαριαστάκης και Μανασσάκης, ενώ ζητούν να δοθεί χρόνος για τη μελέτη του θέματος οι δημοτικοί σύμβουλοι Βασιλειάδης, Σκεπετζής, Παπαδάκης, Μακρυδάκης και Ορφανός, αλλά και ο δήμαρχος και ο πρόεδρος.
Ο πρόεδρος δηλώνει ότι θα θέσει σε ψηφοφορία την πρόταση του δημάρχου και μετά, αν αυτή απορριφθεί, εκείνη του Καλοκαιρινού (σελ. 63-64).
Ο δήμαρχος δηλώνει ότι συμφωνεί σ’ όλα τα σημεία της πρότασης Καλοκαιρινού, εκτός από τη θέση, για την οποία προτείνει να κληθούν, εκτός από τους αρχιτέκτονες, οι επιστημονικοί σύλλογοι και οι παραγωγικές τάξεις να πουν τη γνώμη τους.
Ο Καλοκαιρινός παίρνει για άλλη μια φορά τον λόγο, για να εξηγήσει, όπως λέει, ότι η πρότασή του είναι η μοναδική λύση: Στην περιοχή, που προβλέπεται ως χώρος Διοικητηρίου, δεν ταιριάζει το Πολιτιστικό Κέντρο και τυχόν επιλογή της θα σήμαινε παραπομπή στις ελληνικές καλένδες, διότι δεν υπάρχει σχέδιο πόλεως. Για τη Βίγλα εκτιμά ότι θα προκύψει απαγορευτική παρέμβαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Ο δήμαρχος δηλώνει ότι δε μάχεται για καμία συγκεκριμένη λύση, αλλά για να περάσει το Πνευματικό Κέντρο. Ο Γιώργος Βασιλειάδης επανέρχεται λέγοντας ότι, «αν συμφωνούμε με το κτηριολογικό πρόγραμμα του Καλοκαιρινού, δεν υπάρχει άλλος κατάλληλος χώρος». Ο δημοτικός σύμβουλος Στέλιος Αλεξάκης ζητεί να ληφθεί άμεσα απόφαση. Στο σημείο αυτό ο δήμαρχος αποσύρει την πρότασή του και ο πρόεδρος θέτει την πρόταση Καλοκαιρινού σε ψηφοφορία (σελ. 67).
Είκοσι δημοτικοί σύμβουλοι ψηφίζουν «ναι». Ο Σταύρος Μακρυδάκης και ο Μιχάλης Φαρσάρης ψηφίζουν «ναι» στην ίδρυση και «λευκό» ως προς την καταλληλότητα του χώρου. Ο Κυριάκος Σκεπετζής ψηφίζει λευκό, επειδή δεν αναβλήθηκε η λήψη απόφασης. Ο πρόεδρος ψηφίζει «ναι» ως προς την ίδρυση και «όχι» ως προς τον χώρο.
Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι ο Ανδρέας Καλοκαιρινός κατέθεσε μια εξαιρετικά καλά μελετημένη πρόταση, την οποία εισηγήθηκε με αριστοτεχνικό τρόπο. Τιμά τον ίδιο, τον δήμαρχο, τον πρόεδρο και όλους τους συμβούλους ότι δε διακόπηκε κατά τη διάρκεια της μακράς ομιλίας του παρά μόνο μία φορά, όταν ο πρόεδρος ζήτησε ν’ αποκαλύψει την προτεινόμενη θέση. Είναι σημαντική η διαλλακτική στάση του δημάρχου Μανόλη Καρέλλη, ο οποίος τελικά απέσυρε την πρότασή του. Οι δημοτικοί σύμβουλοι πήραν θέση χωρίς παραταξιακά κριτήρια. Ήταν γενικά μια συνεδρίαση υψηλού επιπέδου.
Το κτηριολογικό πρόγραμμα, που πρότεινε ο Ανδρέας Καλοκαιρινός, άντεξε στον χρόνο και εφαρμόστηκε σε μεγάλο βαθμό: Κατασκευάστηκε η μεγάλη αίθουσα, η αίθουσα συναυλιών, το πειραματικό θέατρο, η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, η υπαίθρια γλυπτοθήκη και στεγάστηκε το ωδείο. Δε χώρεσαν η βιβλιοθήκη, η πινακοθήκη και το μουσείο αρχιτεκτονικής.
Πηγή όσων αναφέρονται είναι κυρίως τα μαγνητοφωνημένα πρακτικά, που φυλάσσονται στα αρχεία της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Ευχαριστώ τον προϊστάμενο κ. Δημήτρη Σάββα και τον υπεύθυνο των αρχείων κ. Στέφανο Γρατσέα για την πρόθυμη εξυπηρέτηση.
Ένα ιστορικό ντοκουμέντο για το Ηράκλειο έφερε στο φως η εκπομπή "Ελεύθερο Σημείο" της ΚΡΗΤΗ TV με τον Λευτέρη Συμβουλάκη, με προσκεκλημένο τον υποψήφιο δήμαρχο με την "Ηράκλεια Πρωτοβουλία" Μανόλη Βασιλάκη:
