Στον Επανωσήφη διαβιούν περισσότεροι από σαράντα μοναχοί ενώ στην Χρυσοπηγή οι μοναχές είναι λίγο λιγότερες από πενήντα.
Ωστόσο υπάρχει ένα μοναστήρι, λίγο έξω από το Ηράκλειο, τόσο παλιό που η ιστορία της ίδρυσης του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η σπουδαιότητά του όμως στέκει αγέρωχη και λάμπει στα πρόσωπα Μητροπολιτών που διακονούν την Ορθοδοξία και όλους εμάς από την Κρήτη ως τα πέρατα της οικουμένης.
Η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Αγκάραθο είναι μία από τις αρχαιότερες στην Κρήτη. Η ίδρυση της χρονολογείται στον 16ο με 17ο αιώνα περίπου, χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία.
Όπως πολλά μοναστήρια στην Κρήτη, έτσι και η Αγκάραθος διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον των Τούρκων. Μάλιστα ο πρώτος Μητροπολίτης Κρήτης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Νεόφυτος Πατελάρος, είχε την έδρα του στην Αγκάραθο και κατόρθωσε να ανασταλεί η διαταγή για την καταστροφή του μοναστηριού. Λίγα χρόνια πριν, το 1646, είχε καταρτιστεί σώμα Κρητικών από τον τότε ηγούμενο στην Αγκάραθο που πολέμησε κατά των Οθωμανών που μάχονταν να κατακτήσουν την Κρήτη.
Ανάμεσα στις πιο σημαντικές προσωπικότητες που πέρασαν από την Αγκάραθο συγκαταλέγονται ο Κύριλλος Λούκαρις και ο Μελέτιος Πηγάς. Ο Κύριλλος Λούκαρις, με καταγωγή από τον Χάνδακα που έγινε γνωστός και ως Κύριλλος ο Κρης, κατάφερε να λάβει το αξίωμα τόσο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας όσο και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Το τέλος όμως του Λούκαρι έμελλε να είναι φριχτό καθώς οι Τούρκοι τον φυλάκισαν και τον στραγγάλισαν.
Στις μέρες είναι πλέον έξι οι Μητροπολίτες και ένας Πατριάρχης οι οποίοι διακονούν την Ορθοδοξία με ταπεινότητα και αφοσίωση. Όλοι έχουν ως μοναδικό τους κοινό συνδετικό κρίκο ότι ξεκίνησαν ως μοναχοί από το μικρό μοναστήρι που βρίσκεται μόνο λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ηράκλειο προς τα ανατολικά.
Στους μοναχούς της Αγκαράθου συγκαταλέγονται ένας Πατριάρχης και επτά Μητροπολίτες εν ζωή, αριθμός ρεκόρ για ένα μικρό μοναστήρι της Κρήτης:
ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος
ο Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας
ο Γορτύνης και Αρκαδίας Μακάριος
ο Πέτρας και Χερρονήσου Γεράσιμος
ο Ρόδου Κύριλλος
ο Ηλιουπόλεως Θεόδωρος
ο Πηλουσίου Νήφων
και τέλος ο Νέας Ζηλανδίας Μύρων
Η ιστορία του μοναστηριού δε σταματά όμως εδώ. Οι μοναχοί της Αγκαράθου αλλά και της Κρήτης ολόκληρης, όπου κι αν βρίσκονται από οποιοδήποτε μεγάλο ή μικρό αξίωμα κατέχουν συνεχίζουν να ακούν, να συμπαραστέκονται και να δίνουν ελπίδα στους πίστους που προστρέχουν δίπλα τους για βοήθεια. Από την Αγκάραθο και την Κρήτη ως τη Νέα Ζηλανδία και την Αμερική οι Κρήτες πάντα στέκονται στο πλευρό όποιου συνανθρώπου βρεθεί σε ανάγκη.
