Απαντήσεις σε πολλές απορίες γύρω από τον ήλιο φιλοδοξούν να δώσουν δύο ηλιακά τηλεσκόπια, τα οποία βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό κατασκευή.
Ο λόγος για το Ευρωπαϊκό και το Αμερικανικό Τηλεσκόπιο, στην κατασκευή των οποίων - όπως σε τόσες και τόσες άλλες επιστημονικές ανακαλύψεις - κρύβεται και πάλι το ελληνικό στοιχείο και δη το κρητικό, καθώς ο μοναδικός Έλληνας που συμμετέχει στην κατασκευή τους από το Κέντρο Έρευνας Αστροφυσικής της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Queen's στο Μπέλφαστ της Βορείου Ιρλανδίας είναι ο καθηγητής Μιχάλης Μαθιουδάκης από τα Σταυράκια!
Ο κ. Μαθιουδάκης, μάλιστα, ήταν εκείνος που, σε συνεργασία με άλλους ερευνητές από το βρετανικό πανεπιστήμιο του Σέφιλντ και το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ανακάλυψε, για πρώτη φορά, γιγάντια στροβιλιζόμενα μαγνητικά κύματα στην κατώτερη ατμόσφαιρα του Ήλιου. Επιστημονική εργασία που συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του ταραγμένου ηλιακού καιρού και των επιπτώσεών του στη Γη.
Ως τα τώρα γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα για τον Ήλιο. Μας προσφέρει φως και ενέργεια, που είναι απαραίτητα για τη ζωή στη Γη. Είναι ένα πολύ δυναμικό σύστημα, με αλλαγές που μπορούν να έχουν δραματικές συνέπειες στον πλανήτη μας και στον πολιτισμό μας. Μέχρι στιγμής, όμως, δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε με ακρίβεια τις φυσικές διεργασίες που είναι σε εξέλιξη στην ατμόσφαιρα του Ήλιου. Συνεπώς, δεν μπορούμε να τις προβλέψουμε και έτσι είμαστε ανυπεράσπιστοι απέναντι στις συνέπειες που μπορεί να προκαλέσουν στη Γη.
Η κατανόηση της ηλιακής δραστηριότητας και της επιρροής της στο κλίμα της Γης έχει ζωτική σημασία για την ανθρωπότητα. Ο Ήλιος δεν είναι τόσο ήσυχος, όσο πολλοί άνθρωποι νομίζουν. Το ηλιακό στέμμα, ορατό από τη Γη μόνο στη διάρκεια μιας ολικής ηλιακής έκλειψης, είναι ένα πολύ δυναμικό περιβάλλον, που μπορεί ξαφνικά να εκραγεί, απελευθερώνοντας περισσότερη ενέργεια από 10 δισεκατομμύρια ατομικές βόμβες.
Ο σπουδαίος επιστήμονας από τα Σταυράκια μιλά στη ‘Νέα Κρήτη” για τα δύο υπό κατασκευή τηλεσκόπια, τα οποία θα συμβάλλουν στην κατανόηση της ηλιακής δραστηριότητας
Τα τηλεσκόπια που κατασκευάζονται αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προόδου, προκειμένου να κατανοήσουμε το ηλιακό σύστημα, καθώς επιχειρούν να ρίξουν φως στα μυστήριά του... Πρόκειται για δύο νέα, καινοτόμα τηλεσκόπια με κάτοπτρα τεσσάρων μέτρων, τα οποία έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να μελετήσουν το πιο κοντινό μας άστρο, τον Ήλιο, με μια χωρίς προηγούμενο χρονική και χωρική ανάλυση. Θα είναι εξοπλισμένα με υπερσύγχρονα όργανα και θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν τα μαγνητικά φαινόμενα της ηλιακής ατμόσφαιρας.
Στο Ευρωπαϊκό Ηλιακό Τηλεσκόπιο (European Solar Telescope-EST), μάλιστα, υπάρχει αμιγώς ελληνική συμμετοχή από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, που ανακοίνωσε ότι συμμετέχει στην προκατασκευαστική φάση του.
Στη σημερινή μας συνέντευξη ο καθηγητής κ. Μαθιουδάκης μάς μιλά για τα ηλιακά τηλεσκόπια, ενώ παράλληλα μας αναλύει το τι πρέπει να περιμένουμε από το ηλιακό μας σύστημα.
* Ο Ήλιος θα μπορούσε να αποτελέσει μια σοβαρή απειλή για τη ζωή στη Γη;
«Ο Ήλιος κάποια στιγμή θα γίνει ένας κόκκινος γίγαντας. Η ατμόσφαιρά του θα διασταλεί τόσο που θα πλησιάσει πάρα πολύ κοντά στην ατμόσφαιρα της Γης και η ατμόσφαιρα της Γης θα εξατμιστεί εντελώς. Το μόνο που θα απομείνει από τη Γη θα είναι ουσιαστικά ένας πυρήνας. Ένας βράχος που θα αποτελείται από σίδηρο. Αυτό θα είναι το αποτέλεσμα, που όμως θα έρθει σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα. Προς στιγμήν δεν πρέπει να ανησυχούμε, αλλά ούτε να εφησυχάζουμε. Αυτό που τώρα έχει μεγαλύτερη σημασία είναι να δούμε τι γίνεται με την ηλιακή δραστηριότητα. Θα πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε ότι ο ήλιος έχει ένα μαγνητικό πεδίο το οποίο δημιουργείται λόγω της περιστροφής του και από το γεγονός ότι αποτελείται από ιονισμένα σωματίδια.
Υπό ορισμένες συνθήκες, αυτή η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου εκλύεται απότομα και δημιουργεί τις λεγόμενες ηλιακές εκλάμψεις, που συνοδεύονται από έντονη ακτινοβολία σε όλα τα μήκη κύματος.
Συνοδεύεται, επίσης, και από βαριά, ιονισμένα σωματίδια, όπως τα πρωτόνια. Αυτά έρχονται προς τη Γη και προκαλούν τις λεγόμενες γεωμαγνητικές καταιγίδες, οι οποίες, επειδή αλληλοεπιδρούν με τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών και διανομής ενέργειας που έχουμε στη Γη, η επίδρασή τους μπορεί να τα καταστρέψει εντελώς και αυτό έχει άμεσες συνέπειες στην καθημερινή μας ζωή, που βασίζεται σε αυτά τα δίκτυα.
Αν θυμηθούμε την ηλεκτρομαγνητική καταιγίδα που χτύπησε έντονα την περιοχή του Quebec στον Καναδά το 1989, όπου όλα τα δίκτυα ενέργειας διακόπηκαν για περίπου 10 ώρες και χρειάστηκαν δισεκατομμύρια δολάρια για να ξαναφτιαχτούν, καθώς μεταξύ άλλων κάηκαν μετασχηματιστές, θα καταλάβουμε ότι είναι αρκετά σημαντικό να ξέρουμε το πότε θα συμβούν ηλεκτρομαγνητικές καταιγίδες, ώστε να λάβουμε μέτρα και να αποφύγουμε τις όποιες δυσάρεστες συνέπειές τους».
Ο αστροφυσικός Μιχάλης Μαθιουδάκης επί τω έργω
* Με ποιον τρόπο επηρεάζει τους ανθρώπους στην καθημερινότητά τους η Αστρονομία και η Αστροφυσική;
«Η Αστρονομία και η Αστροφυσική είναι βασικές επιστήμες που χρησιμοποιούν τους νόμους της Φυσικής και της Χημείας για να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας. Να εξηγήσουμε το σύμπαν και τη θέση που έχει ο άνθρωπος σε αυτό. Η μεγαλύτερη συνεισφορά τους όμως είναι ότι δημιουργούν συνεχώς νέα γνώση. Μας βοηθούν να ανακαλύπτουμε πράγματα που ούτε καν μπορούσαν να προβλεφθούν πριν από μερικά χρόνια. Πολλά από τα μέσα που χρησιμοποιούμε, όπως οι κάμερες που υπάρχουν στα κινητά μας τηλέφωνα κ.λπ., εμπνεύστηκαν από την Αστρονομία, με την έννοια ότι αυτή η τεχνολογία έπρεπε να αναπτυχθεί για να μελετήσουμε πολύ μικρά, αμυδρά αντικείμενα που βρίσκονται στον ουρανό.
Οι επιστήμες αυτές σχετίζονται και με τα εφαρμοσμένα μαθηματικά και προσελκύουν τις νέες γενιές. Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι στο μέλλον θα πρέπει να αναμένουμε περαιτέρω ανάπτυξη της τεχνολογίας».
«Τα τηλεσκόπια αυτά θα μπορέσουν να μελετήσουν τον Ήλιο στις πιο μικρές, φυσικές διαστάσεις του. Θα έχουν εξαιρετικά μεγάλη διακριτική ικανότητα. Η έμφαση που θα δοθεί είναι στο να καταλάβουμε πώς το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου και οι ηλιακές εκλάμψεις που δημιουργούνται δυναμώνουν»
* Ποια θα ήταν η πιο εντυπωσιακή ανακάλυψη που θα μπορούσε να γίνει από τα εν λόγω τηλεσκόπια για τον Ήλιο;
«Ο ρόλος τους είναι πολύ σημαντικός για τον λόγο ότι επιχειρούν να καταλάβουν τις φυσικές διεργασίες που συμβαίνουν στον Ήλιο. Η ζωή πάνω στη Γη εξαρτάται από τον Ήλιο. Οπότε είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε τι συμβαίνει και ποιες διαδικασίες διέπουν τα ηλιακά φαινόμενα. Τα τηλεσκόπια αυτά θα μπορέσουν να μελετήσουν τον Ήλιο στις πιο μικρές, φυσικές διαστάσεις του. Θα έχουν εξαιρετικά μεγάλη διακριτική ικανότητα. Η έμφαση που θα δοθεί είναι στο να καταλάβουμε πώς το μαγνητικό πεδίο του Ήλιου και οι ηλιακές εκλάμψεις που δημιουργούνται δυναμώνουν. Πώς δηλαδή δημιουργείτε και εξελίσσεται όλο αυτό το φυσικό σύστημα από τις μικρότερες κλίμακες (μερικών χιλιομέτρων) και πώς αναπτύσσεται για να φτάσει σε κλίμακες εκατοντάδων χιλιάδων χιλιομέτρων.
Εγώ και η ομάδα μου, σε συνεργασία με μια εταιρεία που δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιό μας, φτιάχνουμε τις κάμερες που θα τοποθετηθούν στα τηλεσκόπια. Το Αμερικανικό Τηλεσκόπιο άρχισε το 2000 σαν ιδέα. Έγινε η μελέτη του επί χάρτου και τα χρήματα για την κατασκευή του βρέθηκαν το 2008. Η δική μου συμμετοχή άρχισε το 2015, διότι ήθελαν κάποιες συγκεκριμένες κάμερες, τις οποίες μπορούσαμε να φτιάξουμε μόνο εμείς. Οι κάμερες ολοκληρώθηκαν και θα έχει το πρώτο φως, όπως λέμε, το καλοκαίρι του 2019.
Το Ευρωπαϊκό έχει μείνει λίγο πίσω, καθώς αρχικά είχαν συγκεντρωθεί χρήματα που κάλυπταν μόλις το 30% της κατασκευής του. Σιγά-σιγά όμως μαζεύονται και τα υπόλοιπα χρήματα, ώστε να προχωρήσουμε στο 100% της υλοποίησής του. Και τα δύο τηλεσκόπια θα εξερευνήσουν τον Ήλιο με μια άνευ προηγουμένου λεπτομέρεια. Θα μπορεί να βρει κατ’ αντιστοιχία ένα νόμισμα σε απόσταση 100 χιλιομέτρων.
Το Πανεπιστήμιο Queen’s είναι η βασική βρετανική οργάνωση πίσω από το σχέδιο και πιστεύουμε ότι θα κατασκευαστεί στην ώρα του, καθώς αποτελεί ένα από τα έξι άμεσης προτεραιότητας προγράμματα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το τηλεσκόπιο θα εγκατασταθεί στα Κανάρια Νησιά της Ισπανίας και η έναρξη της λειτουργίας του προγραμματίζεται, εκτός απροόπτου, για το 2027».
Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΡΙΑ
«Είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν»
* Πιστεύετε ότι κάποια στιγμή θα μπορέσουμε να απαντήσουμε στο αιώνιο ερώτημα του ανθρώπου αν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν;
«Πιστεύω πως ναι. Κάποια στιγμή θα μπορέσουμε να δώσουμε αυτήν την απάντηση. Πριν από 30 περίπου χρόνια, όταν εγώ ξεκινούσα την πορεία μου, δεν μπορούσε να διανοηθεί κάποιος ότι, φτάνοντας στο σήμερα, θα είχαμε ανακαλύψει πλανήτες και άλλα ηλιακά συστήματα. Αυτή τη στιγμή μπορεί να μην έχουμε τη διακριτική ικανότητα να ανακαλύψουμε μικρούς πλανήτες, όπως είναι η Γη. Ίσως όμως σε λιγότερο από μια δεκαετία να μπορέσουμε να έχουμε τα μέσα και τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι τέτοιο, καθώς η τεχνολογία και οι επιστήμες συνεχώς εξελίσσονται και μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις ραγδαία. Είναι πάντως, πιστεύω, εγωιστικό να πιστεύουμε ότι είμαστε μόνοι σε αυτόν τον κόσμο...».
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
«Μεγαλύτερες απαιτήσεις, μεγαλύτερες ευκαιρίες»
* Γνωρίζετε και άλλους Κρητικούς που διαπρέπουν στο εξωτερικό; Πώς είναι η ζωή εκεί για τους επιστήμονες;
«Υπάρχουν συνάδελφοι από την Κρήτη εδώ στο Μπέλφαστ, αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Η ζωή για έναν επιστήμονα στο εξωτερικό είναι πιο εύκολη απ’ ό,τι στην Ελλάδα, με την έννοια ότι έχει πιο πολλές δυνατότητες. Οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, όμως το περιβάλλον δουλειάς στο εξωτερικό είναι πιο εύκολο».
* Ποια η άποψη των Βρετανών συναδέλφων σας για τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα; Είναι σωστά ενημερωμένοι ή αντιμετωπίζουν με προκατάληψη την Ελλάδα και τους Έλληνες;
«Δε νομίζω ότι υπάρχει προκατάληψη. Αντίθετα νομίζω ότι εκφράζουν κατανόηση γι’ αυτά που βιώνει η χώρα μας. Θεωρούν, ωστόσο, ότι θα πρέπει να εξυγιανθεί ο τρόπος που δουλεύει το όλο σύστημα στην Ελλάδα. Δεν αμφιβάλλουν στο ότι οι Έλληνες είναι εργατικοί. Θαυμάζουν το ότι η Ελλάδα έχει προσφέρει τόσα πολλά στον κόσμο και ότι ο πολιτισμός, οι πρακτικές επιστήμες και τα Μαθηματικά ξεκίνησαν από τη χώρα μας».
* Πείτε μας πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την επιστήμη αυτή και τι έρευνες-ανακαλύψεις σχεδιάζετε να κάνετε στο μέλλον.
«Γνώρισα στην Αστρονομία και την Αστροφυσική μέσα από τη Φυσική. Υπήρχαν κάποιοι καθηγητές που μας έκαναν να αγαπήσουμε αυτό το θέμα. Έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος διδασκαλίας και η μεταδοτικότητα για να συμβεί αυτό. Μετά τις σπουδές μου στη Θεσσαλονίκη, είδα πως οι δυνατότητες για μεταπτυχιακές σπουδές στο αντικείμενο που ήθελα ήταν περιορισμένες στη χώρα μας και έτσι αποφάσισα να φύγω στο εξωτερικό. Αυτό που χρειάζεται κανείς για να πετύχει το στόχο του είναι επιμονή. Να μην τα παρατάει εύκολα. Οι σπουδές στην Ελλάδα παρέχουν όλα τα εφόδια που χρειάζεται κάποιος για να εργαστεί, αλλά και για να καλλιεργήσει περισσότερο τις γνώσεις του στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, εάν αυτό επιλέξει».
* Πόσο αγκαλιάζει ο κόσμος στην Κρήτη την επιστημονική έρευνα και με ποιον τρόπο μπορεί η υπάρχουσα σχέση να γίνει στενότερη;
«Οι Κρητικοί εκτιμούσαν πάντα τη μόρφωση, τη γνώση, την έρευνα και τις επιστήμες. Η Κρήτη είναι από τις πρωτοπόρες περιοχές της Ελλάδας. Έχει “γεννήσει” πάρα πολλούς επιστήμονες, που διαπρέπουν και στο εξωτερικό. Θεωρώ όμως ότι και οι επιστήμονες θα πρέπει να ενημερώνουν τον κόσμο για τις έρευνες, τα αποτελέσματά τους, όπως και για τα επιστημονικά τους επιτεύγματα. Να εκλαϊκεύουν την έρευνά τους, για να καταλάβει ο κόσμος ότι όντως αξίζει τον κόπο να συνεχιστεί και να στηριχθεί η έρευνα».
