Μια ολόκληρη πόλη κρύβεται κάτω από την πόλη. Και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Οι αιώνες που πέρασαν, μαζί με τις αλλεπάλληλες ιστορικές φάσεις του Ηρακλείου που κρατά ακόμα κρυμμένα τα μυστικά του απώτατου παρελθόντος του, άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους παντού.
Μόνο που αυτή η πόλη, από τους προϊστορικούς, κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς, πρωτοχριστιανικούς, αραβικούς και βυζαντινούς χρόνους και από τις βενετσιάνικες και οθωμανικές φάσεις, είναι ορατή σε όσους λάτρεις της ιστορικής περιπέτειας μπορούν να την αναγνωρίσουν, αναζητώντας την πίσω από σύγχρονα κτήρια, μέσα σε υπόγεια, στη χάραξη δρόμων και τετραγώνων, και φυσικά στους αρχαιολόγους που σκαλίζουν τις στάχτες του παρελθόντος κάτω από το χώμα.
Η όλη απόπειρα μοιάζει με ένα τεραστίων διαστάσεων παζλ που πρέπει να συμπληρωθεί κομμάτι το κομμάτι, με αρκετά από αυτά ακόμη να λείπουν, να έχουν χαθεί ή απλά να μην έχουν εντοπιστεί.
Εμείς αναζητήσαμε ορισμένα από τα μυστικά του Ηρακλείου μαζί με την αρχαιολόγο Λιάνα Σταρίδα, ανακαλύπτοντας μαζί τους την ίδια την ιστορία της πόλης... Εντυπωσιακή και μαγευτική ταυτόχρονα...
ΔΑΙΔΑΛΟΥ-ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
Τα λείψανα του αρχαίου τείχους της πόλης
Ελάχιστα τμήματα του αρχαίου τείχους, που μάθαμε ως αραβοβυζαντινό και αναγνωρίζουμε πια ως ελληνιστικό στη βάση των νέων μελετών, είναι ορατά. Η ραγδαία οικιστική ανάπτυξη του Ηρακλείου μετά τον πόλεμο έκρυψε ένα μεγάλο μέρος του οχυρωματικού περιβόλου, ο οποίος χάρασσε και τα όρια της αρχαίας πόλης. Τα πιο γνωστά ορατά σημεία του είναι σήμερα μεταξύ της Δαιδάλου και της Δικαιοσύνης, πίσω από καταστήματα ή στα υπόγεια τους, όπου διακρίνεται η κεκλιμένη ενετική επένδυση, γνωστή ως "scarpa".
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΥ
Η Κερά των Αγγέλων των ορθοδόξων
Η Κερά των Αγγέλων ήταν ένας από τους σημαντικότερους ναούς του βενετσιάνικου Χάνδακα, αφιερωμένος στην Παναγία. Αποτελούσε την εκκλησία του Πρωτόπαπα των Ορθοδόξων και βρισκόταν στην αρχή της σημερινής Καλοκαιρινού. Σήμερα από το λατρευτικό κτίσμα σώζονται ελάχιστα μόνο τμήματά του και κυρίως ένα θύρωμα με χαρακτηριστική γοτθική απόληξη. Τα οικοδομικά λείψανα του ναού κηρύχθηκαν διατηρητέο μνημείο με το Βασιλικό Διάταγμα του 1947.
ΠΛΑΤΕΙΑ ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ (ΛΙΟΝΤΑΡΙΩΝ)
Το Δουκικό Ανάκτορο της Candia
Μπορεί σήμερα η πλατεία "των Λιονταριών", όπως είναι ευρύτερα γνωστή, να θυμίζει κατ' ελάχιστο την αρχαία Piazza delle Biade ή των Δημητριακών (γνωστή και ως πλατεία του Αγίου Μάρκου), όμως κάποια από τα ίχνη της σώζονται ακόμη. Και ειδικά από το φημισμένο Δουκικό Ανάκτορο, την έδρα του δούκα, που βρισκόταν απέναντι από τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου. Μέσα στα καταστήματα της περιοχής διατηρούνται 4 ακέραιοι θόλοι από τα ισόγεια καταστήματα που μίσθωνε το ανάκτορο σε εμπόρους, καθώς και η κεντρική είσοδος του Ανακτόρου (φωτογραφία). Επίσης έχουν διασωθεί τμήματα του αίθριου του Palazzo Ducale με τις μεταγενέστερες οθωμανικές τροποποιήσεις.
ΧΑΝΔΑΚΟΣ
Τα ίχνη από τους θόλους του Fondaco
Οι Βενετσιάνοι, στα πλαίσια της επιδιόρθωσης του παλιού τείχους, άνοιξαν τμήματα του ευθύγραμμου τμήματος δυτικά της μεγάλης Πύλης Voltone, διαμορφώνοντάς τα σε 32 θολωτές στοές, πάνω από τις οποίες υπήρχαν τρεις όροφοι που στέγαζαν τις δημόσιες σιταποθήκες της Candia, καθώς και φυλακές. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, η πλατεία ονομάστηκε delle Biade, δηλαδή "των δημητριακών".
Το Fondaco κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του '60, όμως από αυτό διασώζονται ακόμη ορισμένα από τα θυρώματα που αποτελούσαν το εξωτερικό των θόλων και σήμερα έχουν ενσωματωθεί στις προσόψεις καταστημάτων της οδού Χάνδακος.
ΑΓΙΟΣΤΕΦΑΝΙΤΩΝ
Τα καρτέρια των Ιταλών ή Quartieri Italiani
Δυτικά του Fondaco οι Ενετοί διαμόρφωσαν τα λεγόμενα Quartieri Italiani, ή "Καρτέρια" όπως ονομάστηκαν από τους Ηρακλειώτες, που αποτελούσαν τους στρατώνες για τον ιταλικό μισθοφορικό στρατό. Από αυτά διασώζονται σήμερα μέσα σε καταστήματα επτά θολωτές στοές, ενώ στα νότιά τους είναι ακόμα ορατή η κεκλιμένη επένδυση των Ενετών πάνω στο αρχαίο τείχος.
ΟΔΟΣ ΧΡΟΝΑΚΗ
Το μοναδικό ακέραιο βενετσιάνικο σπίτι
Στην οδό Γιάννη Χρονάκη σώζεται το μοναδικό ακέραιο βενετσιάνικο σπίτι που έχει αντέξει στο χρόνο. Όπως μας εξήγησε η αρχαιολόγος κ. Λιάνα Σταρίδα, το σπίτι είναι χαρακτηριστικό της περιόδου με την αρχιτεκτονική μορφή και κυρίως τους γωνιόλιθους που χαρακτηρίζουν τη δόμησή του. Φυσικά η μορφή του έχει υποστεί μετασκευές, που ωστόσο δεν το έχουν αλλοιώσει δραματικά, όπως τα μεταγενέστερα ανοίγματα.
ΟΔΟΣ ΧΡΟΝΑΚΗ
Η "ζεματίστρα" των Βενετσιάνων
Στο βενετσιάνικο σπίτι της οδού Χρονάκη σώζεται κάτι ακόμα μοναδικό και άγνωστο για την πλειονότητα των Ηρακλειωτών. Η λεγόμενη "ζεματίστρα" ή "φονιάς" ή "καταχύστρα". Μια κατασκευή η οποία προεξέχει από το κτήριο και είχε αμυντικό σκοπό. Τη συναντάμε κυρίως σε φρούρια αλλά και σε σπίτια πλουσίων, όπως αποκαλύπτει το σπίτι. Σύμφωνα με την κ. Σταρίδα, από εκεί έριχναν καυτό λάδι ή βραστό νερό είτε σε επιτιθέμενους είτε σε επίδοξους κλέφτες, ώστε να εμποδίσουν την είσοδό τους στο σπίτι ή το οχυρό.
Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης
Φωτογραφίες: Νίκος Χαλκιαδάκης
