Οι παλαιότεροι έλεγαν ότι το Σάββατο πριν από τις εκλογές ήταν ημέρα περίσκεψης και περισυλλογής! Με καθαρό μυαλό ο κάθε πολίτης να σκεφτεί και εντέλει να επιλέξει όχι μόνο το κόμμα που επιθυμεί να ψηφίσει την Κυριακή, αλλά και τον υποψήφιο που θα “σταυρώσει”, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα χαρακτηριστικά που ιδανικά θα πρέπει να φέρει ο εκτιθέμενος στη λαϊκή ετυμηγορία. Γι’ αυτό σε παλαιότερες εποχές απαγορευόταν η διάθεση αλκοόλ από καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος.
Ο κάθε ψηφοφόρος οφείλει μόνος, ανεπηρέαστος από εξωγενείς παράγοντες - κυρίως αθέμιτα μέσα (χρηματισμό, ρουσφέτια κ.λπ.) - να αποφασίσει ποιον θεωρεί χρηστό για να τον “σταυρώσει” μυστικά μέσα στο εκλογικό παραβάν. Το δικαίωμα του “εκλέγειν” για τους ψηφοφόρους έχει καθολικότητα, διέπεται από μυστικότητα και εμπεριέχει τον υπέρτατο βαθμό της ελευθερίας της βούλησης καθενός που το ασκεί μέσα σε μια δημοκρατικά πλαισιωμένη κοινωνία. Ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να διαμορφώσει με ελευθερία την άποψή του και να ψηφίσει με ελεύθερη βούληση, επιλέγοντας το πρόσωπο που θεωρεί καλύτερο.
Στις σύγχρονες Δημοκρατίες, ο πολίτης έχει μεγαλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τα προγράμματα των κομμάτων και των υποψηφίων. Ταυτόχρονα, όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος να πέσει στην “παγίδα” ότι ο καλύτερος είναι και ο πιο διαφημισμένος ή εκείνος που προβάλλεται και επιδρά περισσότερο στα social media. Οι εκλογικοί περιορισμοί για τους υποψηφίους στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατά την προεκλογική περίοδο έχουν ακριβώς αυτό το νόημα και αυτό προφανώς ήταν και το πνεύμα του νομοθέτη. Ωστόσο, τα social media, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που διαμορφώθηκαν πολύ μετά την απαγορευτική νομοθεσία που ισχύει και γιγαντώθηκαν με γεωμετρικό ρυθμό, αποτελώντας πλέον κομμάτι της καθημερινότητας όσων διαθέτουν μια “έξυπνη” τηλεφωνική συσκευή, έναν υπολογιστή ή ένα tablet, είναι το πεδίο που οι υποψήφιοι τις τελευταίες ημέρες με ασυδοσία... “δίνουν τα ρέστα” τους, αφού δεν υπάρχει αντίστοιχη πρόβλεψη για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης στις εκλογές από την εθνική νομοθεσία.
Έτσι, ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος διαμορφώνει την άποψή του για τους υποψηφίους και τα κόμματα παρακολουθώντας τα social media και τα “σπιναρίσματα” που γίνονται μέσω αυτών, δηλαδή αλλάζοντας τα επιτελεία των κομμάτων την ατζέντα των “καυτών” ζητημάτων, προβάλλοντας κάτι άλλο ως σημαντικό ή απλώς διασπείροντας ένα fake news, το οποίο συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο όγκο αλληλεπίδρασης των χρηστών, προκαλώντας κυρίως το θυμικό εκείνων που είναι ταλαντευόμενοι ανάμεσα σε κόμματα και ονόματα υποψηφίων.
Η προβολή των υποψηφίων στα social media γίνεται με χορηγούμενες καταχωρίσεις, δηλαδή οι υποψήφιοι ή οι κάποιοι από το περιβάλλον τους πληρώνουν π.χ. το Facebook ή το TikTok για να προωθηθεί σε όσο το δυνατόν περισσότερους χρήστες του διαδικτύου η προβολή τους ή ένα βίντεο λίγων δευτερολέπτων, που σκοπό έχει να πείσει ότι είναι οι καλύτεροι για να ψηφίσει κάποιος. Είναι όμως έτσι;
Η στρεβλή εικόνα των social media
Ένας υποψήφιος είναι καλός γιατί είναι προβεβλημένος ή γιατί έχει κάποια άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία θα πρέπει και ο ψηφοφόρος να του αναγνωρίσει προτού να τον “σταυρώσει” μέσα στο παραβάν, λίγο πριν ρίξει τον φάκελο με την ψήφο του στην κάλπη;
Πράγματι μπορεί ένας προβεβλημένος υποψήφιος να είναι και καλός υποψήφιος. Όμως αυτό δεν αποτελεί κανόνα και το ένα δεν αποτελεί βεβαιότητα για το άλλο. Ένας προβεβλημένος από τα μέσα και τα κοινωνικά δίκτυα υποψήφιος μπορεί να είναι πολύ κακός πολιτικός, που όμως μπορεί να γνωρίζει τον τρόπο να χρησιμοποιεί καλά τα κοινωνικά δίκτυα ή να χειραγωγεί τα Μέσα Ενημέρωσης ακόμη και με σχέσεις διαπλοκής.
Ο εν λόγω υποψήφιος θα προβάλλει μια δυνατή εικόνα με μόνο καλές στιγμές ή και κατασκευασμένες για χάρη των social media. Θα προβάλλει γεγονότα ως αληθινά, ένα ανθρώπινο πρόσωπο και ένα ζεστό χαμόγελο, που την επομένη των εκλογών δε θα έχει ούτε απέναντι στους ψηφοφόρους του. Σκοπός του είναι να κερδίσει τις εντυπώσεις, να διαμορφώσει την κοινή γνώμη και να ελκύσει όσο το δυνατόν περισσότερους από εκείνους που δεν τον γνωρίζουν διά ζώσης, αλλά μόνο μέσα από μια συσκευή ή τα Μέσα Ενημέρωσης.
Για παράδειγμα, ένας υποψήφιος που διετέλεσε υπουργός κυβέρνησης κατά την απερχόμενη θητεία ή σε κάποια απελθούσα θα προβάλει την αποτελεσματικότητά του ως σύγχρονος Μαυρογιαλούρος, απαριθμώντας έργα και δράσεις που μπορεί και να μην έγιναν ποτέ ή τέλος πάντων να έγιναν και να αξιολογήθηκαν με εντελώς διαφορετικό πρόσημο ως προς την αποτελεσματικότητά τους από τον κόσμο σε σχέση με αυτό που προβάλει.
Οι μέθοδοι χειραγώγησης των ψηφοφόρων
Η χειραγώγηση της ψήφου όμως μπορεί να γίνει από έναν υποψήφιο και με άλλους τρόπους.
1) Ο παραδοσιακός τρόπος τα χρόνια που δεν υπήρχε ανεπτυγμένη τεχνολογία για το ταξίδι της πληροφορίας ήταν οι γάμοι μεταξύ μεγάλων οικογενειών, πολιτικών ή οικονομικά εύρωστων οικογενειών που θα μπορούσαν να ασκήσουν επιρροή. Ταυτόχρονα συνάπτονταν όχι μόνο γάμοι μεταξύ οικογενειών επιρροής, αλλά και κουμπαριές και συντεκνιές κατά την κρητική παράδοση, με επίσης ισχυρές ή πολυπληθείς οικογένειες, δημιουργώντας κατά τρόπο έναν δεσμό αίματος... με μεγάλες δεξαμενές ψηφοφόρων, που τιμούσαν με την ψήφο τους τον άνθρωπο που έβαζε “το λάδι στο παιδί τους” όταν κατερχόταν υποψήφιος.
Έτσι, ένας υποψήφιος και με τέτοιους δεσμούς μπορούσε και μπορεί ακόμη σε πολλές περιπτώσεις να καθοδηγεί εντέλει ολόκληρες οικογένειες να τον ψηφίζουν μονοκούκι... κατά την εκλογική σλανγκ. Δεν είναι τυχαίο που κατά το παρελθόν έχει παρατηρηθεί να εκλέγονται επί 50 χρόνια οι ίδιοι βουλευτές ή ακόμη και σήμερα να μεταφέρονται ψήφοι από κόμμα σε κόμμα ανάλογα με εκείνο που κάποιος πολιτευόμενος επιλέγει να εκτεθεί, ζυγίζοντας πριν το ατομικό πολιτικό συμφέρον του. Ακόμη και ένας υποψήφιος μεταφέρει στον άλλο έτσι “σταυρούς”, αν δεν έχει άλλες υποχρεώσεις, όπως λένε!
2) Μια άλλη μέθοδος αρκετά αποτελεσματική για τη χειραγώγηση της ψήφου είναι τα “χαρίσματα” στους γάμους, ειδικά εδώ στην Κρήτη, που αποτελούν παράδοση! Όσο πιο μεγάλο “χάρισμα”, δηλαδή φακελάκι με λεφτά που έριχνε ένας πολιτικός σε έναν γάμο, τόσο πιο μεγάλη υποχρέωση δημιουργούσε στο ζευγάρι και το σόι τους να τον ψηφίσουν όταν θα ερχόταν η ώρα! Και φυσικά οι ψήφοι αυτές ήταν απολύτως ελεγχόμενες, καθώς οι υποψήφιοι μπορούσαν να δουν από τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της κάλπης την επόμενη ημέρα πόσες ψήφους έλαβαν ανά εκλογικό τμήμα και χωριό. Έτσι γνώριζαν - αυτό κάνουν και σήμερα - αν όντως ψηφίστηκαν από εκείνους που τους είχαν υποχρέωση ή όχι.
3) Μια άλλη κατηγορία χειραγώγησης της ψήφου ήταν τα προσωπικά ρουσφέτια. Εξυπηρετούσαν, παίζοντας τον ρόλο του λεγόμενου “μέσου”, τους επίδοξους ψηφοφόρους τους, που πολλές φορές οι ίδιοι οι ψηφοφόροι έβρισκαν τους πολιτευτές, και τάζοντάς τους 500 και 1.000 ψήφους ζητούν ευνοϊκή μετάθεση, ένταξη σε κάποιο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ για εύκολο και “ζεστό” χρήμα, μια θέση εργασίας με καλές αμοιβές ή και ακόμη να παραβρεθεί ένας υποψήφιος να καταθέσει σε δικαστήριο υπέρ τους. Τα ρουσφέτια πολλές φορές γίνονται και πριν τις εκλογές, αλλά και μετά... τάζοντας οι υποψήφιοι στους πολίτες για εξυπηρέτηση μετά την κάλπη!
4) Ανάμεσα σε όλα αυτά, δε θα πρέπει να αγνοούνται και οι πελατειακές σχέσεις που το ίδιο το κράτος ανέπτυξε με τους πολίτες μιας κοινωνίας, προκειμένου να συντηρηθεί. Αυτά από την εποχή των Κοτζαμπάσηδων μέχρι σήμερα. Αυτού του είδους οι σχέσεις, οι πελατειακές, όμως που εμπίπτουν στο κομμάτι του ρουσφετιού που προαναφέρθηκε και σε κάποιες περιπτώσεις μοιάζουν νομότυπες αλλά παραβαίνουν το πνεύμα του νομοθέτη για ανεπηρέαστη ψήφο, λαμβάνουν και άλλη διάσταση. Ένας πολιτικός είναι δυνατό από θέση ισχύος να ευνοήσει ή και να εκμεταλλευτεί την κοινωνία των πολιτών, επιχορηγώντας με μικροποσά οργανωμένους συλλόγους και σωματεία, προσδοκώντας ότι έχει στο σακούλι τις ψήφους όσων είναι μέλη αυτών. Έτσι, σε αρκετές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί να μοιράζονται μικροποσά παραμονές των εκλογών και όχι μόνο ώστε να “γλυκάνουν” τους επίδοξους ψηφοφόρους για το τι θα ακολουθήσει, να ψηφίσουν και εντέλει να (επαν)εκλεγεί ο υποψήφιος. Η μέθοδος γίνεται ακόμη και πιο απλά με ένα χαρτζιλίκι στο χέρι που πήραν κάποιοι για να τρέχουν... που ούτε μπορεί να αποδειχτεί ούτε να στηλιτευθεί.
5) Ένας άλλος τρόπος είναι να βγουν με τις ψήφους επαγγελματικές υποχρεώσεις. Γι’ αυτό πολύ συχνά επιλέγονται από τα κόμματα, που παίζουν ακριβώς το ίδιο παιχνίδι, υποψήφιοι που φέρουν πίσω τους οικονομικά συμφέροντα, δηλαδή μεγάλες εταιρείες με πολλούς εργαζόμενους ή έχοντας οι ίδιοι επαγγελματική ιδιότητα που έχει μεγάλη αλληλεπίδραση με την κοινωνία, όπως συνδικαλιστές, δικηγόροι, γιατροί, πολιτικοί μηχανικοί και τοπογράφοι, αγροτικοί και αθλητικοί παράγοντες και φυσικά δημοσιογράφοι, που έχουν de facto αναγνωρισιμότητα και εξυπηρετούν ad hoc τα ψηφοδέλτια κάθε περιόδου.
6) Ένας άλλος παραδοσιακός τρόπος είναι η προσωπική επαφή των υποψηφίων σε διάφορες πληθυσμιακές εστίες, χωριά και η αγαπημένη συνάντηση σε καφενεία. Κάποτε κάθε υποψήφιος επέλεγε τα κομματικά καφενεία, όπου γίνονταν μικρές συγκεντρώσεις. Σήμερα η συζήτηση στα καφενεία γίνεται ώστε οι θαμώνες να γνωρίσουν από κοντά τους υποψηφίους, ενώ “τρέχουν” σε τραπέζια και συνεστιάσεις που κάποιες φορές διοργανώνουν οι ίδιοι με πληρωμένα όλα τα έξοδα από την τσέπη τους ή φίλους και κρυφούς χορηγούς, ώστε να εξασφαλίσουν τη συμπάθεια και την ψήφο των συγκεντρωμένων και φυσικά τη μετάδοση του μηνύματος από τους συμμετέχοντες προς γνωστούς και φίλους με την υπόδειξη «ψήφισε τον τάδε...». Στο πλαίσιο της ίδιας μεθόδου περιλαμβάνονται και οι ημερίδες, τα εγκαίνια εκλογικών κέντρων, οι παρουσιάσεις βιβλίων κ.λπ.
7) Θα έλεγε κάποιος ότι ως 7ο “αμάρτημα” των υποψηφίων είναι τα... πισώπλατα μαχαιρώματα μεταξύ των υποψηφίων. Για παράδειγμα, ένας υποψήφιος δύναται με ένα καλύτερο “deal” ή μια πιο ισχυρή σχέση με έναν δυνατό μεσάζοντα ψήφων σε μια περιοχή να χαλάσει το “λόγω τιμής” ενός συνυποψήφιού του, τόσο από το ίδιο κόμμα είτε από άλλο. Το πρόβλημα εντοπίζεται πιο οξύ μεταξύ υποψηφίων ίδιων ψηφοδελτίων, όπου διαγκωνίζονται για τη μονοσταυρία, ενώ μη αντιμετωπίσιμο και για τους δύο είναι όταν ένας υποψήφιος φεύγει από ένα κόμμα και κατέρχεται υποψήφιος με άλλο. Εκεί διχάζονται οι ενδεχόμενοι κοινοί δεσμοί με κουμπάρους και συντέκνους, που διατηρούσαν στο παρελθόν.
Στις μέρες μας, που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αντικαταστήσει τις πλατείες και τις συγκεντρώσεις, προσφέροντας πληροφορία σε κάθε ψηφοφόρο στον καναπέ του σπιτιού του, οι υποψήφιοι επιλέγουν την προβολή τους μέσω αυτών. Μάλιστα, παραβαίνουν και κάθε κανόνα του GPDR, αφού αποστέλλουν σωρηδόν στα τηλέφωνα με sms πληροφορίες για τον εαυτό τους.
Κι όμως αποτελούν ποινικά αδικήματα!
Σύμφωνα με τον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα (4619/2019), κάποιες από τις παραπάνω μεθόδους που περιγράφτηκαν ανωτέρω είναι δυνατό να αναγνωρίσει κάποιος στις προβλέψεις των άρθρων 161 ως και 166, τα οποία παρατίθενται προς ενημέρωση των εκλογέων σε περίπτωση που πέσουν θύματα τέτοιων περιστάσεων. Αναλυτικά:
Άρθρο 161. «Βία κατά εκλογέων: Όποιος με βία ή με απειλές βίας παρεμποδίζει κάποιον εκλογέα από την ενάσκηση του εκλογικού του δικαιώματος ή επιβάλει την ενάσκησή του ή την ψηφοφορία υπέρ ή κατά κάποιου υποψηφίου σε εκλογές βουλευτών ή νομαρχιακών, δημοτικών ή κοινοτικών Αρχών τιμωρείται με φυλάκιση. Το δικαστήριο μπορεί, εκτός από την ποινή, να επιβάλλει και στέρηση των αξιωμάτων και των θέσεων του άρθρου 63, αριθμ. 1».
Άρθρο 162. «Εξαπάτηση εκλογέων: Όποιος με ψευδείς ειδήσεις ή συκοφαντικές διαδόσεις που ανάγονται στο πρόσωπο κάποιου υποψηφίου ή με άλλο τρόπο εξαπατά εκλογέα είτε για να μην ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα, είτε για να μεταβάλει το εκλογικό του φρόνημα σε κάποια από τις εκλογές που αναφέρονται στο άρθρο 161, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και με χρηματική ποινή».
Άρθρο 163. «Παραβίαση της μυστικότητας της ψηφοφορίας: Όποιος, σε μυστική εκλογή, κατορθώνει με οποιονδήποτε τρόπο να μάθει είτε ο ίδιος είτε τρίτος την ψήφο που έδωσε ο εκλογέας, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους».
Άρθρο 164. «Νόθευση της εκλογής: 1. Όποιος ψηφίζει χωρίς να έχει το δικαίωμα σε κάποια από τις εκλογές του άρθρου 161 ή ψηφίζει κατ’ επανάληψη ή δίνει πολλαπλή ψήφο ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο και με πρόθεση προκαλεί την παραγωγή μη γνήσιου αποτελέσματος της εκλογής, ή όποιος νοθεύει το γνήσιο αποτέλεσμά της, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. Αν ο υπαίτιος εκτελούσε υπηρεσία κατά την εκλογή, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών. 2. Το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 161 εφαρμόζεται και σ’ αυτή την περίπτωση».
Άρθρο 165. «Δωροδοκία κατά τις εκλογές: 1. Όποιος σχετικά με κάποια από τις εκλογές του άρθρου 161, από την προκήρυξή της και έως το πέρας της ψηφοφορίας, προτείνει, παρέχει ή υπόσχεται σε εκλογέα δώρα ή οποιαδήποτε άλλα ωφελήματα που δεν του οφείλονται ως αντάλλαγμα για να παραλείψει την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος ή για να το ασκήσει με ορισμένο τρόπο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και με χρηματική ποινή. Το τελευταίο εδάφιο του άρθρ. 161 εφαρμόζεται και σ’ αυτήν την περίπτωση. 2. Με φυλάκιση μέχρι δύο ετών και χρηματική ποινή τιμωρείται ο εκλογέας που σχετικά με κάποια από τις εκλογές του άρθρ. 161 και κατά τον χρόνο που προβλέπεται στην προηγούμενη παράγραφο δέχεται την παροχή ή υπόσχεση δώρων ή άλλων ωφελημάτων που δεν του οφείλονται ή απαιτεί τέτοια ως αντάλλαγμα, για να παραλείψει την άσκηση του εκλογικού του δικαιώματος ή για να το ασκήσει με ορισμένο τρόπο».
Άρθρο 166. «Διατάραξη της εκλογής: Όποιος με πρόθεση παρεμποδίζει τη διεξαγωγή κάποιας εκλογής που αναφέρει το άρθρο 161 ή τη διαταράσσει προκαλώντας θόρυβο ή αταξία με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους».
Κόμματα και “σταυροί” - Τα κριτήρια για τη σωστή επιλογή
Η κοινωνική και επαγγελματική συνείδηση, η ιδεολογία, τα προγράμματα των κομμάτων και η καθαρότητα των λόγων σε αντιστοιχία με έργα προφανώς αποτελούν τα αδρά κριτήρια που κάθε ψηφοφόρος απαιτείται να συνυπολογίσει προτού κάνει την επιλογή του κόμματος που θα ψηφίσει. Από την άλλη, υπάρχει και η επιλογή υποψηφίου, που απαιτεί προαιρετικά η διαδικασία.
Για παράδειγμα, υπάρχει η δυνατότητα κάποιος να μη χαρίσει σταυρό σε κανέναν και να ρίξει μόνο το ψηφοδέλτιο του κόμματος, που προσμετράται στη δύναμή του συνολικά. Όμως, όταν ο ψηφοφόρος επιθυμεί να επιλέξει και υποψήφιο, είναι ιδανικό να εξαντλεί το δικαίωμα της ψήφου του, θα πρέπει να γνωρίζει ποιος υποψήφιος κατά την κρίση του είναι ο καλύτερος, έχοντας διαμορφώσει άποψη από σοβαρή ενημέρωση για τα πρόσωπα που εκτίθεται στη σταυροδοσία. Δεν είναι κριτήριο η αλφαβητική θέση του κάθε υποψηφίου στο ψηφοδέλτιο, ούτε αν έχει θητεύσει υπουργός ή ξανά βουλευτής. Σημασία παίζει η ποιότητα της προσωπικότητάς του, η εντιμότητα στον λόγο του, η καθαρότητα στο βλέμμα του και η επάρκειά του να υπηρετήσει στο Κοινοβούλιο τον λαό που θα τον ψηφίσει, διεκδικώντας τη βελτίωση των αναγκών και το κοινό όφελος των τοπικών κοινωνιών, αλλά συνολικά και της χώρας.
Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι σημασία έχει η επιλογή του προσώπου να είναι σωστή, ανεξαρτήτως του κόμματος στο οποίο ανήκει, που συνήθως όμως στις εθνικές εκλογές στη συνείδηση του εκλογικού σώματος πρωτίστως βαραίνει η επιλογή του κόμματος και εν συνεχεία του υποψηφίου. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές, ο κομματικός “χαλινός” είναι πιο χαλαρός και σε πολλές περιπτώσεις τα κριτήρια είναι πιο προσωπικά, καθώς οι ψηφοφόροι ευκολότερα “σπάνε” τα κομματικά στεγανά, επιλέγοντας υποψηφίους που συνήθως γνωρίζει ο καθένας προσωπικά!
