Ο λόγος των πολιτικών αλλάζει και προσαρμόζεται κάθε φορά στις συνθήκες και στην τρέχουσα περίοδο που εκφωνείται. Από τις μεγάλες παύσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που μιλούσε στη Βουλή τηρώντας το πρωτόκολλο του λόγου εκτός κειμένου, μέχρι τις σημερινές ομιλίες στο Κοινοβούλιο έχει μεσολαβήσει ένα διάστημα που έχουν επέλθει αρκετές κοινωνικές μεταβολές, στις οποίες ο πολιτικός λόγος οφείλει να προσαρμόζεται για να επιβιώνει.
Την ίδια στιγμή, σε κάθε εποχή φαίνεται ότι το στοιχείο του λαϊκισμού επιβιώνει και μετασχηματίζεται από την εποχή της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ ως τους αγανακτισμένους της πλατείας Συντάγματος και τον λόγο κατά των μνημονίων μέχρι και τον αντιεμβολιαστικό λόγο.
Ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Γιάννης Καραγιάννης, που διδάσκει Πολιτική Ανάλυση και Ανάλυση Πολιτικού Λόγου, φιλοξενήθηκε στην εκπομπή “Ελεύθερο Σημείο” της “ΚΡΗΤΗ TV” με τον Λευτέρη Συμβουλάκη και μίλησε για όλα τα σχήματα του πολιτικού λόγου μέσα από παραδείγματα πολιτικών ομιλιών, ενώ για πρώτη φορά αναλύθηκε δημόσια κομμάτι του διαγγέλματος του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου πριν από το δημοψήφισμα του 1974.
Το διάγγελμα του τέως
Ο κ. Καραγιάννης, αναφερόμενος στο διάγγελμα του τέως το 1974, ανέφερε: «Στον θυρεό των Γλύξμπουργκ το σύνθημα που υπάρχει είναι “η ισχύς μου η αγάπη του λαού”. Εδώ έχει ενδιαφέρον ότι επιδιώκεται να γίνει επίκληση στην εξορία ως μια εμπειρία που αφορά με ίδιο τρόπο και τους πολιτικούς εξόριστους και τον Κωνσταντίνο. Υπογραμμίζει ότι βρίσκεται εκτός έθνους και πατρίδας, και μοιράζεται την ίδια εμπειρία με τους εκτοπισμένους. Πρέπει να ληφθεί ως συναίσθημα υπόψη και μια επίκληση στον αδιαφοροποίητο λαό, και στέλνει μηνύματα. Αυτός ο πολιτικός λόγος στοχεύει στην ολότητα και ενότητα, προκειμένου να εμφανιστεί ο ίδιος ο Κωνσταντίνος ως υπερκομματική προσωπικότητα, εθνική και πολιτική. Το δημοψήφισμα έδωσε τη δική του απάντηση. Η συζήτηση για το δημοψήφισμα αλλά και τα αντίπαλα πολιτικά επιχειρήματα δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής πολιτικής ανάλυσης. Θα είχε ενδιαφέρον να διαβάσει κάποιος πώς οι εκπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων τοποθετήθηκαν κατά της μοναρχίας και με ποια επιχειρήματα. Γιατί μέσα από την έρευνα αυτή θα φανούν και οι απόψεις της εποχής για τον ρόλο της μοναρχίας στην πολιτική ζωή της χώρας. Μιλάμε για ένα ανεξερεύνητο πεδίο».
Το δημοψήφισμα του 2015
Η συζήτηση μεταφέρθηκε στο 2015, έτος όπου για πρώτη φορά ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς ανέβηκε στην εξουσία. Ύστερα από δεκαετίες, πραγματοποιήθηκε, ύστερα από διάγγελμα του Αλέξη Τσίπρα, το γνωστό δημοψήφισμα στο οποίο οι Έλληνες είπαν πλειοψηφικά «όχι». Σχολιάζοντας ο κ. Καραγιάννης το διάγγελμα του τότε πρωθυπουργού, είπε: «Η επίκληση του λαού στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει εμμέσως αναποτελεσματικότητα ενδεχομένως των οικονομικών μέτρων, όταν δεν υπάρχει ευρύτερη κοινωνική ή πολιτική υποστήριξη. Καταγγέλλει τον τεχνοκρατισμό. Καταγγέλλει τις στυγνές οικονομικές εντολές που δε λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις απόψεις της κοινωνίας. Και την ίδια στιγμή, ομογενοποιεί ένα ανομοιογενές κοινωνικό σύνολο, καθώς σε μία οικονομική κρίση δεν “χτυπιούνται” όλοι με τον ίδιο τρόπο».
Μάλιστα, ο κ. Καραγιάννης, αναφερόμενος στον Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος από τη θέση της αντιπολίτευσης υποστηρίζοντας τα μνημόνια έφερε ως παράδειγμα ένα χαρτονόμισμα της Ζιμπάμπουε, υπονοώντας ότι έτσι θα εξελιχθεί η Ελλάδα αν βγει από την Ευρωζώνη, είπε ότι αυτό διακρίνει τον λόγο του από την κινδυνολογία, άλλο στοιχείο του πολιτικού λόγου, ενώ για τον Νίκο Ανδρουλάκη, ο οποίος καταδικάζει τις πολιτικές και του ΣΥΡΙΖΑ και της Ν.Δ., είπε ότι τοποθετείται ανάμεσα στους δύο, με κίνδυνο να συνθλιβεί από δύο μυλόπετρες.
Οι παύσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή
Ο κ. Καραγιάννης, ερωτώμενος για την έκφραση του πολιτικού λόγου από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και το γεγονός ότι έκανε μεγάλες παύσεις, ανέφερε ότι αυτό συνέβαινε γιατί υπάρχει ακόμη ένα πρωτόκολλο στη Βουλή, που δεν τηρείται, ότι ο ομιλητής θα πρέπει να μιλάει από μνήμης, χωρίς σημειώσεις. Συνεπώς οι παύσεις βοηθούσαν να σκεφτεί πώς θα συνεχίσει, ώστε ο λόγος να είναι ευπρεπής και να μην ακούγεται προφορικός αλλά γραπτός. Μάλιστα, πρόσθεσε ότι το ενδυματολογικό πρωτόκολλο, ότι κανένας δεν εισέρχεται χωρίς γραβάτα στη Βουλή, ακόμα υπάρχει, όμως δεν τηρείται.
Πολιτικές συγκεντρώσεις
Ο κ. Καραγιάννης κλήθηκε να απαντήσει, λαμβάνοντας υπόψη εικόνες και βίντεο από πολιτικές συγκεντρώσεις, πώς κινείτο μια προεκλογική εκστρατεία. Όπως είπε, πριν την ιδιωτικοποίηση της τηλεόρασης και σε συνθήκες κρατικού μονοπωλίου, οι πολιτικές συγκεντρώσεις ήταν αρκετά μεγάλες, ενώ οι πολιτικοί εκπρόσωποι ενθάρρυναν το κοινωνικό σώμα να τους στηρίξει μέσα από τη λεγόμενη φυσική συμπαρουσία.
«Οι μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις γίνονται κατά τη διάρκεια του κρατικού μονοπωλίου. Υπάρχουν συνθήκες όπου το πολιτικό προσωπικό χρησιμοποιεί το μέσο ενημέρωσης με ραδιοφωνικό τρόπο και οι πολιτικές δυνάμεις δεν έχουν αξιοποιήσει την τηλεοπτική εικόνα με τον τρόπο που την αξιοποιούν σήμερα. Επίσης, η κρατική τηλεόραση θέτει μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την κρατική υποδιαίρεση και εξάρτησή της. Δε θα προστρέξουν οι πολίτες, γιατί η αξιοπιστία της είναι μειωμένη. Υπάρχει στενός δεσμός μεταξύ πολιτικών και κρατικής τηλεόρασης», σημείωσε ο κ. Καραγιάννης, ενώ συνέχισε: «Η προεκλογική εκστρατεία της περιόδου χαρακτηρίζεται από τις συγκεντρώσεις, την αφισοκόλληση, τις συζητήσεις. Και ουσιαστικά η πολιτική διεξάγεται με όρους φυσικής συμπαρουσίας, δηλαδή στον ίδιο τόπο και χρόνο. Δεν έχουμε εισέλθει στις εκλογές του... καναπέ, όπως ορίστηκαν οι εκλογές του 1996».
Μάλιστα, ο κ. Καραγιάννης, σχολιάζοντας τις πολιτικές διαφημίσεις της εποχής του 1990, έκανε λόγο για ομιλούσες κεφαλές, δηλαδή εμφανίζονταν οι πολιτικοί να μιλούν στην τηλεόραση σαν να χρησιμοποιούσαν το ραδιόφωνο και η εικόνα δεν αποτελούσε επιδραστικό στοιχείο.
Αντι-εμβολιαστικός λόγος
Μείζον ζήτημα συζήτησης αποτέλεσε και η έννοια του πολιτικού λόγου την περίοδο της πανδημίας. Στο ερώτημα «ο πολιτικός λόγος, ενδεδυμένος με λαϊκίστικα χαρακτηριστικά, ενσωματώθηκε μέσα από μια προτροπή αντι-εμβολιαστικής πολιτικής;» ο κ. Καραγιάννης απάντησε: «Ο λαϊκισμός είναι σαν ένα αντικείμενο που ανακαλύπτει κάποιος στην αποθήκη του. Εάν δεν πήγαινε στην αποθήκη, δε θα ήξερες ότι υπάρχει. Δεν είναι κάτι που υπάρχει. Είναι κάτι που ανακαλύπτεται και αυτό συνάδει με διάφορα νοηματικά περιεχόμενα. Αντιδράσεις στα εμβόλια υπήρχαν πάντοτε. Απλά, δεν υπήρχε η εξαιρετικά κρίσιμη διάδοσή τους εξαιτίας των Μέσων Ενημέρωσης. Τώρα, έχουμε τα μέσα για να εκφραστούν. Υπάρχει λαϊκισμός και στον επιστημονικό λόγο».
Επικαλούμενος τον τέως πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, τόνισε: «Ο Τραμπ κάνει λόγο για fake news. Καταγγέλλει τα Μέσα Ενημέρωσης ότι διασπείρουν ψεύτικες ειδήσεις, ενώ ο ίδιος αυτοαναγορεύεται ότι γνωρίζει την αλήθεια. Αυτό που θέτει στη συζήτηση είναι πως τα μέσα ενημέρωσης είναι τμήματα μιας πλεκτάνης που εποφθαλμιά σε ιδιοτελείς στόχους, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με τα αληθινά συμφέροντα του λαού».
Μεταξύ άλλων είπε: «Η λογική άσπρο ή μαύρο δεν είναι βάσιμη και διαμορφώνει στρατόπεδα ατόμων που θέλουν να ακούσουν στρατευμένες ειδήσεις. Από τη μία, υπάρχει κοινωνική διαφοροποίηση, η οποία απαιτεί ομαδοποίηση για να αντισταθμίσει. Και αυτή η ομαδοποίηση δημιουργεί στρατούς, όπως για παράδειγμα θέλω να ακούσω κάτι που να ενισχύσει την άποψή μου και πιο συγκεκριμένα εάν το εμβόλιο είναι καλό ή κακό. Δε με ενδιαφέρει να αναζητήσω μέσω διαλόγου την αλήθεια ή μια αντικειμενική συνθήκη. Με ενδιαφέρει να ενισχυθεί το συναίσθημα ταύτισης. Θέλω να αισθανθώ καλά».
Η ανάλυση του πολιτικού λόγου
Πού στοχεύει ο πολιτικός όταν μιλάει;
Ο δημοσιογράφος και παρουσιαστής της εκπομπής Λευτέρης Συμβουλάκης έθεσε ένα αφετηριακό ερώτημα ως προς τον τρόπο που χρησιμοποιείται ένας πολιτικός λόγος: «Ο εκπρόσωπος της πολιτικής σκηνής πού στοχεύει;».
«Είναι πολλά πράγματα μαζί. Είναι μια εξαιρετικά σύνθετη εικόνα. Ο πολιτικός λόγος καλείται να αντιπροσωπεύσει μια σειρά από κοινωνικά συμφέροντα και την ίδια στιγμή καλείται να τα κατασκευάσει. Καλείται να αντιπροσωπεύσει μια εξαιρετικά σύνθετη κοινωνική δυναμική και ένα εξαιρετικά σύνθετο κοινωνικό πεδίο. Επιχειρεί παράλληλα να δώσει ένα συγκεκριμένο νόημα σε μια σειρά αντικρουόμενων συμφερόντων και σε μια κοινωνική δυναμική που είναι δύσκολο να την εντοπίσει κανείς. Και την ίδια στιγμή, καλείται να δει και τι κάνουν οι αντίπαλοι στον πολιτικό αγώνα και επομένως να ανταγωνιστεί αντίπαλους πολιτικούς λόγους. Είναι μια εξαιρετικά σύνθετη εικόνα, όπου το μήνυμα πρέπει να χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και ταυτόχρονα πρέπει να είναι ελκυστικό και να μην αποθαρρύνει ή να αποδοκιμάζει συμφέροντα κοινωνικών ομάδων. Ο πολιτικός λόγος καλείται να λύσει ανοίγματα και σε κάθε εκλογική προσπάθεια το βλέπουμε μπροστά μας με τον πλέον ορατό τρόπο».
Στο ερώτημα αν ο πολιτικός σήμερα έχει διολισθήσει, ο κ. Καραγιάννης ανέφερε: «Διολίσθηση σημαίνει πως κάποτε τα πράγματα ήταν καλύτερα. Αυτό είναι το ζητούμενο. Υπάρχει τάση να εξιδανικεύουμε τα πράγματα του παρελθόντος. Θα έλεγα πως υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στον πολιτικό λόγο, οι οποίες γίνονται ευκρινέστερες εάν συνυπολογίσει τη σύνδεση του πολιτικού λόγου με την κυρίαρχη παρουσία των Μέσων Ενημέρωσης στη διεξαγωγή του πολιτικού αγώνα. Σε σημαντικό βαθμό, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει πως ο πολιτικός λόγος έχει τηλεοπτικοποιηθεί, με την έννοια πως έχει γίνει περισσότερο συνθηματολογικός παρά αναλυτικός. Στοχεύει στο θυμικό παρά στη λογική επεξεργασία και καλείται να επικοινωνήσει μ’ ένα ακροατήριο που υπάρχουν διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Έχουμε να κάνουμε αλλαγές που πρέπει να τις μελετάμε, παρά για αλλοιώσεις», είπε.
Ήθος- πάθος- λόγος
Στο ερώτημα εάν υπάρχουν διαφορετικά είδη πολιτικού λόγου, ο κ. Καραγιάννης απάντησε: «Η πολιτική είναι μια εξαιρετικά δύσκολη άσκηση και μια σύνθετη εργασία. Και ο πολιτικός λόγος είναι εξίσου σύνθετος. Δεν υπάρχει κανόνας. Δεν υπάρχει ένα πρότυπο πολιτικού λόγου. Υπάρχει μια εξαιρετική ποικιλία πολιτικών λόγων και πολιτικών πρακτικών. Ο πολιτικός λόγος είναι μια μορφή πολιτικής πρακτικής. Ο Αριστοτέλης είχε κάνει σαφές πως ο πολιτικός λόγος σε επίπεδο ρητορικής σχετίζεται με το ήθος, το πάθος και τον λόγο. Έχει να κάνει με την ηθική με την έννοια πως έχω μια ομιλία που σχετίζεται με την ανάδειξη των θετικών στοιχείων εκείνου που μιλάει. Αυτός που ομιλεί είναι αξιόπιστο πρόσωπο και διαμορφώνονται οι συνθήκες εγκυρότητας ή αλλιώς υπεύθυνη στάση. Ο πολιτικός λόγος είναι και ζήτημα πάθους, με την έννοια πως πρέπει να εγκαθιδρυθεί ένας συναισθηματικός δεσμός μεταξύ των πολιτών και του πολιτικού που ομιλεί. Και να υπάρξει και ένα επιχείρημα, με την έννοια πως πρέπει να εφαρμοστεί με αυτόν τον τρόπο, γιατί δεν πρέπει να εφαρμοστεί οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική κ.λπ.».
Στη συνέχεια, ο επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μεταξύ είπε: «Τα στοιχεία του λόγου- πάθους- ήθους υπάρχουν σε κάθε πολιτικό λόγο γενικά. Εκείνο που καθορίζει τον πολιτικό λόγο είναι αυτό που ονομάζουμε “καιρός”, δηλαδή ιστορική συγκυρία ή περίσταση. Η ιστορική συγκυρία μπορεί να προκρίνει περισσότερο το επιχείρημα από το πάθος και τούμπαλιν. Δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιον χρυσό κανόνα που οριοθετείται από τον Ανδρέα Παπανδρέου ή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Έχουμε να κάνουμε κυρίως με πολυσύνθετους πολιτικούς λόγους, που προσδιορίζονται σε σημαντικό βαθμό από το τι στοχεύει κανείς και ποια είναι η περίσταση που ομιλεί. Επίσης, είναι σημαντικό στην ανάλυση του πολιτικού λόγου εάν αναφέρεται ο ομιλών σε μια επιμέρους πληθυσμιακή ομάδα ή στο σύνολο της κοινωνίας. Και εκεί αναγκαστικά ο λόγος πρέπει να είναι πιο συνθετικός σε σχέση μ’ ένα λόγο που εξειδικεύει σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα».
Λαϊκισμός
Ο Γιάννης Καραγιάννης μίλησε, μεταξύ άλλων, για την έννοια του λαϊκισμού. Ο λαϊκισμός έχει αρνητικό πρόσημο σήμερα, με την έννοια πως χρησιμοποιείται για κάποιον που «χαϊδεύει αφτιά» ή υποστηρίζει πράγματα που δεν είναι ορθολογικά. Όπως υποστήριξε ο κ. Καραγιάννης, στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία υπάρχουν ερευνητές που τοποθετούν στον λαϊκισμό θετικό πρόσημο.
«Η επίκληση στον λαό είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού λόγου. Άπαντες επικαλούνται τον πολιτικό λόγο. Το ζήτημα είναι πώς ορίζεται ο πολιτικός λόγος. Θεωρώ πως η έννοια του λαϊκισμού είναι πιο σύνθετη και δεν πρέπει να απλουστεύουμε τέτοιες έννοιες. Υπάρχουν στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία ερευνητές, όπως ο Λακλάου, που προσδιορίζουν τον λαϊκισμό με θετικό πρόσημο. Και υποστηρίζουν πως πρέπει οι πολιτικοί να είναι λαϊκιστές για να κινητοποιηθούν ομάδες εργαζομένων με αντικρουόμενα συμφέροντα. Πώς θα κινητοποιηθούν οι μάζες ανθρώπων με διαφορετικά συμφέροντα; Παρά μόνο με την επίκληση στην έννοια του λαού. Και από αυτόν τον κανόνα δεν ξεφεύγουν τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, αφού κάνουν σαφές λίγο ή πολύ πως εξυπηρετούν τα συμφέροντα του ελληνικού λαού».
Ανδρέας Παπανδρέου: Ο ιστορικός λόγος που έδιωξε το “Σισμίκ” από το Αιγαίο
Στο επίκεντρο της εκπομπής “Ελεύθερο Σημείο” της “ΚΡΗΤΗ TV” βρέθηκε και o ιστορικός λόγος του Ανδρέα Παπανδρέου ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1987 στο Υπουργικό Συμβούλιο που απέτρεψε την κάθοδο του τουρκικού “Σισμίκ” στο Αιγαίο. Σε συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου, που μεταδιδόταν ζωντανά από την κρατική τηλεόραση, o Ανδρέας Παπανδρέου απέδειξε ότι κατείχε σε βάθος τη ρητορική τέχνη, μιλώντας με πάθος αλλά και ήθος, επιστρατεύοντας και λογικά επιχειρήματα για ζητήματα γύρω από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις που ακόμη και σήμερα απασχολούν τη χώρα.
Ο κ. Καραγιάννης σχολίασε ότι στον λόγο του Ανδρέα Παπανδρέου δεν είναι τίποτε τυχαίο, λέγοντας: «Είναι ένας πολιτικός λόγος που με δύο προτάσεις μας οδήγησε σε μια συγκεκριμένη ερμηνεία».
Και πρόσθεσε: «Είναι το ανώτερο θεσμικό επίπεδο που η ίδια η πολιτική εξουσία μπορεί να εκφραστεί μέσω του Υπουργικού Συμβουλίου. Επιθυμεί να επικοινωνήσει δημόσια γιατί υπάρχει αυτή η ανάγκη εθνικής ομοψυχίας. Υπάρχει ένα εξαιρετικά κρίσιμο πρόβλημα. Όλο αυτό το θεατρικό σκηνικό, που η πολιτική εξουσία μιλάει στην κοινωνία, γίνεται με σκοπό να κοινοποιηθεί το πρόβλημα και για να υπάρξει εθνική ομοψυχία. Δεν είναι τυχαία επιλογή. Τα αποτελέσματα της επιλογής παράγουν λόγο και νόημα».
Πάντως, ο λόγος του Ανδρέα Παπανδρέου στο περίφημο Υπουργικό Συμβούλιο του 1987, ενόψει της απειλής καθόδου του “Σισμίκ” στο Αιγαίο, διατηρεί όλα τα στοιχεία της αρχαίας ρητορικής τέχνης, που διακρίνεται από ήθος- πάθος- λόγο, δηλαδή προσπάθεια να παρουσιάσει το ηθικό πλεονέκτημά του ο ομιλητής (ήθος), να προκαλέσει το συναίσθημα του ακροατηρίου (πάθος) και να το πείσει με επιχειρήματα (λόγος).
«Η Ελλάδα ανήκει στη Δύση» - «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες»
Ο Λευτέρης Συμβουλάκης έθεσε επί τάπητος τη γνωστή διαμάχη του Ανδρέα Παπανδρέου με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή σχετικά με το εάν ως χώρα ανήκουμε στη Δύση ή στους Έλληνες. Όπως είπε ο κ. Καραγιάννης, ουσιαστικά η αντιπαράθεση αυτή σηματοδοτούσε δύο διαφορετικές σχολές σκέψης ως προς την αναδιοργάνωση της χώρας μας.
«Πρόκειται για μια στιχομυθία που συμπυκνώνει με τον πλέον παραδειγματικό τρόπο το βασικό διακύβευμα που υπήρχε μετά τη Μεταπολίτευση στη χώρα. Το διακύβευμα ήταν: ο αστικός εκσυγχρονισμός όπως τον νοηματοδοτούσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός όπως τον νοηματοδοτούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου; Σήμερα δεν αντιμετωπίζουμε το συγκεκριμένο δίλημμα. Στο δίλημμα αυτό, η πρόταση του ΠΑΣΟΚ ήταν πως η χώρα θα έπρεπε να αναλάβει μια αυτοσυγκροτούμενη οικονομική πορεία και θα πρέπει να απεμπλακεί από εξαρτήσεις των χωρών της Δύσης. “Η Ελλάς ανήκει στους Έλληνες”, όπως είπε ο Ανδρέας Παπανδρέου, είχε τον χαρακτήρα πως η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να είναι υπόθεση της Ελλάδας. Ο αστικός εκσυγχρονισμός που εισηγούνταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ακόμη και προδικτατορικά σήμαινε την ένταξη της Ελλάδας σε ευρύτερα σύνορα και γενικότερα διέβλεπε τη θέση της χώρας σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο σχέσεων και χωρών», είπε.
ΠΑΣΟΚ και πολιτικός λόγος
Ήταν το ΠΑΣΟΚ λαϊκιστικό κόμμα;
Ιδιαίτερη μνεία έγινε και στο βιβλίο του κ. Γιάννη Καραγιάννη. Στο βιβλίο του αναφέρεται στη μεγάλη κοινωνική παράταξη που στιγμάτισε και συνεχίζει να στιγματίζει τον πολιτικό τόπο της χώρας εδώ και μερικές δεκαετίες. Στη διάρκεια της εκπομπής “Ελεύθερο Σημείο”, ο Λευτέρης Συμβουλάκης έθεσε το ερώτημα «ποια ήταν η αφορμή να γράψει ένας αναλυτής εγνωσμένου κύρους για τον πολιτικό λόγο του ΠΑΣΟΚ σε διάφορες δεκαετίες;».
«Αυτό που πάντα με ξένιζε», ανέφερε ο κ. Καραγιάννης, «ήταν η μονοσήμαντη σύνδεση του ΠΑΣΟΚ με τον λαϊκισμό. Και πάντα αναρωτιόμουν πώς γίνεται η Ν.Δ., που είχε τα ίδια χαρακτηριστικά, να μην ταξινομείται ως λαϊκιστική και να ταξινομείται το ΠΑΣΟΚ ως λαϊκιστικό. Αυτό που ανακάλυψα είναι πως η συζήτηση για τον λαϊκισμό και το πώς πέρασε στο ΠΑΣΟΚ σχετίζεται με τη συζήτηση που γίνεται για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της χώρας μας. Το βασικό πολιτικό υποκείμενο είναι το ΠΑΣΟΚ, και υπάρχουν σοβαρές αντιτιθέμενες απόψεις για το τι είναι σοσιαλισμός και πώς μπορούμε να φτάσουμε. Και έτσι οδηγούμαστε στην αντίληψη πως το ΠΑΣΟΚ μπορεί να μετεξελιχθεί σε λαϊκιστικό κόμμα, που θα παγώσει την κοινωνική δυναμική και τον χρόνο. Ο λαϊκισμός σήμαινε με τα διογκωμένα κοινωνικά στρώματα. Η κριτική λοιπόν πως το ΠΑΣΟΚ είναι λαϊκιστικό κόμμα σχετίζεται με την κριτική που διέβλεπαν κάποιοι στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ πως μπορεί να μην οδηγούμαστε στον σοσιαλισμό, αλλά να οδηγηθούμε σ’ έναν ποπουλισμό. Ο λαϊκισμός δεν υπήρχε τότε».
Και συνέχισε: «Η συζήτηση αυτή άλλαξε στροφή. Η συζήτηση αυτή μεταφέρθηκε από το εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ στον χώρο της Αριστεράς. Η Αριστερά κατηγόρησε το ΠΑΣΟΚ ως λαϊκιστικό κόμμα. Και υπήρχε και ο επιστημονικός λόγος που υποστήριξε πως το ΠΑΣΟΚ αντιβαίνει προς τον σοσιαλισμό, κάνοντας σαφές όμως πως το ΠΑΣΟΚ εμπεριέχει στοιχεία ποπουλισμού και λαϊκισμού. Η φυσιογνωμία του δεν μπορεί να απλουστευτεί».
Τέλος, ο κ. Καραγιάννης σημείωσε: «Αυτό που αλλάζει τους όρους συζήτησης είναι πως εγκαταλείπεται από το ΠΑΣΟΚ η ιδέα της αυτόνομης οικονομικής ανάπτυξης, δηλαδή η χώρα μπορεί να αναπτυχθεί με αυτοδύναμο τρόπο. Ουσιαστικά, εγκαταλείπεται το ιστορικό εγχείρημα που αναλήφθηκε και πλέον πρέπει να παίξουμε με τους όρους του διεθνούς παιχνιδιού, με τα κυρίαρχα πρότυπα που το χαρακτηρίζουν. Το 1993-1994 διατυπώνεται πως η ιδέα της αυτόνομης οικονομικής πορείας της χώρας δεν είναι νοητή, ενώ αναγνωρίζεται μια σειρά προκλήσεων. Δεν εγκαταλείπεται η ρητορική του σοσιαλισμού τα πρώτα χρόνια του κ. Σημίτη».
Σχόλια