Στην «καρδιά» των εξελίξεων στον χώρο της αστροφυσικής βρίσκεται για μια ακόμη φορά το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το οποίο δηλώνει δυναμικά «παρών» μέσω του Ινστιτούτου Πληροφορικής και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής στην ανάλυση των δεδομένων από το διαστημικό τηλεσκόπιο «Τζέιμς Γουέμπ», το ισχυρότερο που έχει εκτοξευτεί στο διάστημα ως τα σήμερα, και το οποίο ήδη με την «πρεμιέρα» του άφησε άφωνη την ανθρωπότητα.
«Όχημα» σε αυτή τη νέα καινοτόμα σελίδα στο «βιογραφικό» του ΙΤΕ, που ξεκίνησε να γράφεται, αποτελεί μια νέα έδρα που δημιούργησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον λεγόμενο Ευρωπαϊκό Ερευνητικό Χώρο - European Research Area (ERA), υπό τον κορυφαίο και πολυβραβευμένο στον τομέα της αστροφυσικής καθηγητή του Ερευνητικού Οργανισμού CEA στο Saclay της Γαλλίας, δρ. Ζαν Λικ Σταρκ.
Ο «Τιτάνας», όπως είναι το όνομα του έργου, θα επικεντρωθεί σε έναν νέο και πολλά υποσχόμενο τομέα της επιστήμης, όπου δραστηριοποιείται ενεργά το ΙΤΕ, εκείνον της Αστροπληροφορικής, που επιχειρεί με τη σύμπραξη της πληροφορικής να λύσει προβλήματα στην ανάλυση δεδομένων από την αστροφυσική. Η νέα αυτή ερευνητική δραστηριότητα, με συντονιστή τον επικεφαλής του Εργαστηρίου Επεξεργασίας Σήματος στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ, καθηγητή Παναγιώτη Τσακαλίδη, αναμένεται να ξεκινήσει στις αρχές του 2023 και χαρακτηρίζεται ως πολλά υποσχόμενη για την τοπική κοινωνία, αλλά και εν γένει για τη διεθνή θέση του ΙΤΕ σε έναν από τους πιο σημαντικούς τομείς της επιστημονικής έρευνας.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων πέντε ετών, ο «Τιτάνας» θα χρηματοδοτηθεί με συνολικά 2,5 εκατομμύρια ευρώ και θα στηριχθεί στην τοπική τεχνογνωσία στον τομέα της επεξεργασίας σήματος, καθώς και στην ανάλυση και ερμηνεία αστροφυσικών δεδομένων με τη χρήση παρατηρήσεων τόσο από επίγεια όσο και από διαστημικά τηλεσκόπια. Επίσης, θα επιτρέψει τη διοργάνωση θερινών σχολείων και συνεδρίων στην Κρήτη, ενώ θα υποστηρίξει επισκέψεις εξειδικευμένων επιστημόνων του τομέα στο ΙΤΕ, όπου θα αλληλεπιδράσουν με το τοπικό προσωπικό. Επιπλέον, θα χρηματοδοτήσει έναν σημαντικό αριθμό από μεταδιδακτορικούς ερευνητές και διδακτορικούς φοιτητές, οι οποίοι θα διεξάγουν έρευνα στην αστροφυσική μεγάλων δεδομένων, έναν τομέα αιχμής, αναπτύσσοντας νέες τεχνικές ανάλυσης.
Το «Τζέιμς Γουέμπ»
Ο «Τιτάνας» θα ξεκλειδώσει, επίσης, τις δυνατότητες του ΙΤΕ, της Κρήτης και της Ελλάδας να συμμετάσχουν σε μελλοντικές διαστημικές αποστολές, όπως o «Ευκλείδης» (Euclid) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και το τηλεσκόπιο «Τζέιμς Γουέμπ» της NASA, και θα δημιουργήσει ευκαιρίες για καινοτόμες συνέργειες με τον διαστημικό τομέα. Και αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο του έργου, τόσο λόγω της δημοσιότητας που έχει προσλάβει το υπερσύγχρονο διαστημικό τηλεσκόπιο-διάδοχος του «Χαμπλ», όσο και των αναμενόμενων ανακαλύψεών του, που εκτιμάται ότι θα αλλάξουν την εικόνα που έχουμε για το σύμπαν. Και μόνο η μεγάλη τιμή να αναλάβει το ΙΤΕ μέρος της ανάλυσης των φωτογραφιών που θα τραβήξει το «Τζέιμς Γουέμπ» αποτελεί μια κορυφαία είδηση.
Όπως μας εξήγησε ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ δρ. Βασίλης Χαρμανδάρης, οι φωτογραφίες του διαστημικού τηλεσκοπίου είναι σε πολλά μήκη κύματος, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο κοσμικό γεγονός. Απαιτείται ανάλυση της χρωματικής έντασης του φωτός, προκειμένου αυτά να γίνουν διακριτά και να μελετηθούν. Καθώς η όλη υπόθεση είναι περίπλοκη, το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ θα αναλάβει με την τεχνογνωσία που διαθέτει μέσω του «Τιτάνα» να δώσει λύσεις στο πρόβλημα της ταυτόχρονης ανάλυσης πολλών δεδομένων.
Ο «Ευκλείδης»
Όσον αφορά στον «Ευκλείδη», ο ρόλος του ΙΤΕ επίσης είναι κομβικός, καθώς η εν λόγω αποστολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, που εκτιμάται ότι θα εκτοξευτεί του χρόνου, θα αναλάβει να αποτυπώσει φωτογραφικά όλο τον ουρανό, επιχειρώντας να λύσει το μυστήριο της κατανομής της λεγόμενης «σκοτεινής ύλης» στο σύμπαν. Και σε αυτό το πρόγραμμα ο Γάλλος καθηγητής δρ. Ζαν Λικ Σταρκ, ο οποίος αναλαμβάνει την έδρα ERA, έχει πρωταγωνιστική θέση.
Ο ίδιος μάλιστα, όπως μας αποκάλυψε ο κ. Χαρμανδάρης, είναι μεγάλος λάτρης της Κρήτης και μάλιστα επισκέπτεται κάθε καλοκαίρι το νησί μας. Το έργο, που συνοδεύεται από σημαντική οικονομική υποστήριξη, αποτελεί και για έναν επιπλέον λόγο μια σημαντική επιβράβευση για το ΙΤΕ, καθώς αποτελεί την τέταρτη ανάλογη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, που μαζί με εκείνη του Πανεπιστημίου Κρήτης καθιστά τα ερευνητικά ιδρύματα του νησιού πρωταγωνιστές στον χώρο της Έρευνας, όταν στην Ελλάδα σε αντίστοιχο ρόλο έχουν επιλεγεί συνολικά 7 ερευνητικές δομές.
Πρωτοπόροι ΙΤΕ και Κρήτη
Σε δηλώσεις του για τη νέα αυτή πρωτιά του ΙΤΕ, ο επικεφαλής του Εργαστηρίου Επεξεργασίας Σήματος στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ και συντονιστής του «Τιτάνα», καθηγητής Παναγιώτης Τσακαλίδης, εξέφρασε την ικανοποίησή του «που το όραμά μας να καταστήσουμε το ΙΤΕ και την Κρήτη πρωτοπόρους στην ανάπτυξη σύγχρονων τεχνικών επεξεργασίας σήματος και μηχανικής μάθησης, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν στις τελευταίες διαστημικές αποστολές και εγκαταστάσεις παρατήρησης της αστρονομίας, γίνεται πραγματικότητα».
Σύμφωνα με τον ίδιο, «είναι συναρπαστικό ότι θα φιλοξενήσουμε έναν επιστήμονα του διαμετρήματος και της διεθνούς αναγνώρισης του δρ. Jean-Luc Starck, που θα προσφέρει ένα σημαντικό μέρος του χρόνου του ως κάτοχος της «έδρας ERA». Σε συνεργασία μαζί του, χρησιμοποιώντας την εκτενή εμπειρία του, θα καθορίσουμε τις επιστημονικές κατευθύνσεις στις οποίες θα εστιάσουμε τις προσπάθειές μας για να καταστήσουμε το ΙΤΕ πρωτοπόρο στις διαστημικές τεχνολογίες».
«Κορυφαίο το ΙΤΕ»
Από την πλευρά του, ο Γάλλος καθηγητής στις πρώτες του δηλώσεις ανέφερε ότι «το ΙΤΕ είναι το κορυφαίο ερευνητικό ίδρυμα στην Ελλάδα και ένα από τα καλύτερα στην Ευρώπη. Ήταν προσωπική επιλογή και πραγματική ευχαρίστηση η συνεργασία μου με τα μέλη τόσο του Ινστιτούτου Πληροφορικής, όσο και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής για πάνω από μία δεκαετία σε διάφορα έργα της Ε.Ε. Ήδη καταφέραμε να παράγουμε πρωτοπόρα επιστημονικά αποτελέσματα υψηλής ποιότητας και ανυπομονώ για τις νέες ευκαιρίες που συνδέονται με την “έδρα ERA” στην Αστροπληροφορική.
Είμαι βέβαιος ότι θα μπορέσουμε να εδραιώσουμε μια μακροπρόθεσμη διεπιστημονική δραστηριότητα που θα αποτελέσει πραγματική προστιθέμενη αξία για το ΙΤΕ», καταλήγει.
Δ. Πλεξουδάκης - Προχωράμε μπροστά στη νέα εποχή
Ο διευθυντής του Ι.Π.-ΙΤΕ, καθηγητής Δημήτρης Πλεξουσάκης, χαιρέτισε τη νέα δραστηριότητα και πρόσθεσε: «Οι αυτοματισμοί, καθώς και οι μεγάλες πρόοδοι στην τεχνολογία των υπολογιστών, ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία, παράγουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων σε όλους τους τομείς και η τάση αυτή θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο στο εγγύς μέλλον. Η ανάγκη ανάπτυξης εξελιγμένων μεθόδων για την αξιοποίηση του πλούτου των πληροφοριών που περιέχονται στα δεδομένα είναι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά. Το Ινστιτούτο Πληροφορικής (Ι.Π.) έχει ήδη συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση και η νέα μας έδρα ERA θα ενισχύσει σημαντικά αυτές τις προσπάθειες».
«Σημαντικό άλμα προς τα εμπρός»
Από την πλευρά του, ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής (Ι.Α.) του ΙΤΕ, καθηγητής Βασίλης Χαρμανδάρης, σημείωσε ότι «η έδρα ERA στην Αστροπληροφορική στο ΙΤΕ θα αποτελέσει ένα σημαντικό άλμα προς τα εμπρός για το μέλλον της αστροφυσικής στο οικοσύστημα του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ. Αναμένω ότι η αύξηση του αριθμού των επιστημόνων που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα, η διεθνής επιστημονική εμβέλεια του δρ. Starck και οι στενές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δύο Ινστιτούτων θα δημιουργήσουν έναν πολλαπλασιαστικό παράγοντα, ο οποίος είναι εξαιρετικά σημαντικός για ένα νέο και σχετικά μικρό σε μέγεθος ινστιτούτο, όπως το Ι.Α. Ανυπομονούμε να συμμετάσχουμε σε αυτό το σπουδαίο εγχείρημα».
