«Μάθε, παιδί μου, γράμματα» ήταν διαχρονικά η προτροπή του Έλληνα γονιού στο παιδί του, μόνο που δυστυχώς στη σημερινή Ελλάδα ούτε τα γράμματα, ούτε η εκπαίδευση, ούτε η κατάρτιση έχει σταθεί ικανή να διασφαλίσει στην πράξη το δικαίωμα ενός νέου στη φυσιολογική, ασφαλή εργασία.
Αντιθέτως, μάλιστα, η εικόνα ως προς το εργασιακό σκηνικό για τη νέα γενιά, όπως ξεδιπλώνεται στην αποκαλυπτική έρευνα που παρουσιάστηκε στην εκπομπή «Αντιθέσεις» της ΚΡΗΤΗ TV, είναι εξόχως απογοητευτική.
Η πρώτη έρευνα αυτού του είδους σε Ελλάδα και Ευρώπη, η οποία πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και το Κέντρο Ερευνών και Πολιτικής Τεκμηρίωσης του Πανεπιστημίου, έρχεται σαν γροθιά στο στομάχι. Οι διαπιστώσεις και τα στοιχεία σοκαριστικά. Σκιαγραφούν μια νεολαία, χωρίς μέλλον και ελπίδα, απόλυτα εξαρτημένη από τη μερική ή την προσωρινή απασχόληση.
Όπως ανέφερε, συνοψίζοντας τα βασικά αποτελέσματα της έρευνας, ο επικεφαλής της Νίκος Παπαδάκης, καθηγητής και διευθυντής του ΚΕΠΕΤ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, «τα στατιστικά στοιχεία σκιαγραφούν μια εξόχως προβληματική, απογοητευτική κατάσταση. Ένα 30% των νέων ανθρώπων, ηλικίας 15-24 ετών, δουλεύει σε καθεστώς μερικής απασχόλησης και το 31% σε προσωρινή απασχόληση. Είναι κατεξοχήν μορφές επισφαλούς εργασίας. Δεν είναι βέβαια οι μόνες... Έχουμε κι άλλες μορφές επισφαλούς εργασίας. Έχουμε την αδήλωτη εργασία, να μην το ξεχνάμε. Έχουμε επίσης ένα φαινόμενο, το οποίο το είδαμε να εντείνεται τα τελευταία χρόνια, που είναι ο συνδυασμός δηλωμένης-αδήλωτης εργασίας.
Το «αύριο» μπορεί να στηρίζεται στους νέους, οι νέοι όμως δεν έχουν κανένα στήριγμα. Τα στοιχεία που παρουσίασε ο επικεφαλής της έρευνας είναι αμείλικτα. Η σύγκριση των στοιχείων οδηγεί σε τρομακτικά συμπεράσματα για τις συνέπειες των ελαστικών μορφών εργασίας στη ζωή μας.
Έχουμε ένα ποσοστό 20% του νεανικού πληθυσμού να είναι εκτός επένδυσης απασχόλησης τελείως. Να μην είναι πουθενά, απόντες πλήρως από την απασχόληση. Το ποσοστό αυτό, που ήταν ήδη μεγάλο, έχει αυξηθεί, σημειωτέον, κατά 10% μέσα σε ενάμιση χρόνο. Έχουμε επίσης έντονη την έμφυλη διάσταση. Έχουμε από τον νεανικό πληθυσμό το 60% να είναι “υπο-απασχολούμενοι”», υπογράμμισε χαρακτηριστικά ο κ. Παπαδάκης, για να προσθέσει: «Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι μερικώς εργαζόμενοι διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο φτώχιας (το λεγόμενο inwork poverty risk) μέσα στη δουλειά συγκριτικά με τους πλήρως εργαζόμενους, κίνδυνο να φτωχοποιηθούν.
Οι προσωρινώς εργαζόμενοι δε έχουν τριπλάσιο κίνδυνο. Στην Ελλάδα ισχύουν ακριβώς οι ίδιες αναλογίες, μόνο που τα απόλυτα ποσοστά, αθροιστικά, είναι διπλάσια!».
Στην εκπομπή «Αντιθέσεις», παρουσιάστηκαν εκτενή αποσπάσματα από τα άκρως αποκαλυπτικά ευρήματα της πρωτοποριακής έρευνας, της Ερευνητικής Ομάδας του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, η οποία διενεργήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Οι πτυχές της έρευνας:
- Οι εξελικτικοί, πολυδιάστατοι μετασχηματισμοί και οι επικυρίαρχες τάσεις στην αγορά εργασίας τα τελευταία χρόνια.
- Η διερεύνηση του φαινομένου της εργασιακής επισφάλειας και της σχέσης της με κοινωνική ευπάθεια στη νέα γενιά, σε Ευρώπη και Ελλάδα σήμερα.
- Οι επιπτώσεις της πανδημίας στον κόσμο της εργασίας.
- Η μερική απασχόληση, η προσωρινή απασχόληση, οι ελαστικές μορφές εργασίας, η κύρια εργασιακή ταυτότητα της νεολαίας, την ώρα που η μόνιμη απασχόληση καταβυθίζεται.
- Γιατί η επισφαλής εργασία στους νέους λαμβάνει εκτατικές διαστάσεις και παρατηρείται σε αρκετούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας.
- Η δηλωμένη και η αδήλωτη εργασία, η τάση “κανονικοποίησης” της επισφαλούς εργασίας.
- Πώς οι επιπτώσεις της πανδημίας στην (ήδη, επί χρόνια, εξαρθρωμένη) αγορά εργασίας είναι ήδη πολυδιάστατες και έχουν επηρεάσει το σύνολο των κλάδων της οικονομίας, αλλά και την αγορά εργασίας, αυξάνοντας την επισφάλεια στην απασχόληση.
- Πώς εγγράφεται ανάμεσα στους νέους μία απονεύρωση της δημόσιας εμπιστοσύνης και η απαξία των πολιτικών θεσμών και του πολιτικού προσωπικού, και συνακόλουθα μια σοβούσα μείζονα κρίση εμπιστοσύνης-αντιπροσώπευσης.
Η μελέτη από την οπτική των καλεσμένων - Πώς καταρρέει το αφήγημα της αξιοκρατίας
Στο στούντιο των “Αντιθέσεων” βρέθηκε ο Νίκος Παπαδάκης, καθηγητής και διευθυντής του ΚΕΠΕΤ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης και Distinguished Visiting Professor στην AGEP του Zhengzhou University της Κίνας, που ήταν και ο επικεφαλής της πρωτοποριακής αυτής έρευνας.
Στην εκπομπή παρενέβησαν οι: Μάνος Σπυριδάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρώην πρόεδρος του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας, δρ. Σταύρος Γαβρόγλου, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και επιστημονικός υπεύθυνος του Εθνικού Μηχανισμού Διάγνωσης Αναγκών της Αγοράς Εργασίας, Γιώργος Σιακαντάρης, διδάκτορας Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Σόφιας, και ο Γιάννης Μηλιός, καθηγητής στον Τομέα Ανθρωπιστικών Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου του ΕΜΠ, αναλυτής σε θέματα Πολιτικής Οικονομίας.
Οι καλεσμένοι σχολίασαν και έδωσαν τη δική τους οπτική ο καθένας γύρω από την εξόχως αποκαλυπτική - όπως άπαντες την αναγνώρισαν - έρευνα αυτή του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ είναι ενδεικτικό πως το τηλεφωνικό κέντρο της “ΚΡΗΤΗ TV” δέχτηκε “βομβαρδισμό” κλήσεων και μηνυμάτων, από γονείς και από νέους συνανθρώπους μας, οι οποίοι έχουν βιώσει στο πετσί τους, στη σκληρή καθημερινότητά τους, τις ολοένα και αυξανόμενες διαστάσεις της επισφαλούς απασχόλησης, στην οποία έχει βυθιστεί η νέα γενιά στη χώρα μας.
«Τι βλέπουμε να συμβαίνει; Είτε - είναι ο ένας λόγος - γιατί αρχίζουμε και ανταγωνιζόμαστε χώρες πολύ χαμηλού εργατικού κόστους, όπως η Κίνα, η Βουλγαρία και άλλες, είτε γιατί ανταγωνιζόμαστε χώρες με πολύ υψηλή τεχνολογία», σημείωσε ο δρ. Σταύρος Γαβρόγλου, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και επιστημονικός υπεύθυνος του Εθνικού Μηχανισμού Διάγνωσης Αναγκών της Αγοράς Εργασίας.
«Εδώ βλέπουμε, πέραν των άλλων, να καταρρέει και μια ιδεολογία. Ποια είναι αυτή; Καταρρέει η ιδεολογία, η οποία κυριάρχησε στον σημερινό ευρωπαϊκό και παγκόσμιο ορίζοντα, αυτή της αξιοκρατίας. Πως, αν είσαι άξιος, τότε όλα είναι μπροστά σου, όλα είναι ρόδινα κ.λπ.», σχολίασε ο Γιώργος Σιακαντάρης, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Σόφιας.
Στο ίδιο μοτίβο, ο Μάνος Σπυριδάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρώην πρόεδρος του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας, επισήμανε: «Τι μας έλεγαν οι γονείς μας όταν ήμασταν μικροί; “Μάθε παιδί μου γράμματα”! Αυτό έδινε ελπίδα και προοπτική. Αυτή η προοπτική έχει πάψει να υπάρχει, κάτι που μεταφράζεται και στην πράξη, απούσης της προηγούμενης κοινωνικής κινητικότητας».
«Βλέπουμε να συγκροτείται και ένας νέος τύπος εργαζομένων, που βρίσκεται ανάμεσα στον παραδοσιακό εργαζόμενο και στον άνεργο. Θα είχε σημασία φυσικά αν τα ποσοστά ήταν μικρά. Όταν όμως τα ποσοστά είναι θηριώδη και προϋπήρχαν της πανδημίας, που ήρθε να μεγεθύνει τις παθογένειες και τα προβλήματα, τότε, όπως καταλαβαίνετε, το σκηνικό γίνεται πολύ πιο προβληματικό», τόνισε ο κ. Νίκος Παπαδάκης.
Στο βίντεο που ακολουθεί η εκπομπή
Η ανάλυση της έρευνας - Οι διαπιστώσεις-συμπεράσματα του βιβλίου
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα της πρωτοποριακής έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, που παρουσιάστηκε στην εκπομπή “Αντιθέσεις”, όπως αυτά παρατίθενται αναλυτικά στο βιβλίο των Νίκου Παπαδάκη, Μαρίας Δρακάκη και Σοφίας Σαριδάκη, με τίτλο “Ο βαθμός απελπισίας. Αγορά εργασίας, επισφαλής εργασία και κοινωνική ευπάθεια στη νέα γενιά στην Ελλάδα: Η κατάσταση των πραγμάτων (σε Ευρώπη και Ελλάδα), παράμετροι, τάσεις, μετασχηματισμοί, επιπτώσεις και προκλήσεις για τις πολιτικές απασχόλησης”, που κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις “Ι. Σιδέρης”.
Κάποια από τα βασικά ευρήματα της δευτερογενούς ποσοτικής ανάλυσης, που αναλύονται εκτενώς στο βιβλίο, έχουν ως ακολούθως:
Για την περίοδο 2010-2019, στην Ε.Ε. τα ποσοστά μερικής απασχόλησης στην ηλικιακή ομάδα 15-24 είναι μεγαλύτερα σε όλες σχεδόν τις χώρες και μάλιστα στις περισσότερες από αυτές με σημαντική διαφορά σε ποσοστιαίες μονάδες (32% έναντι 18%). Το ποσοστό προσωρινής απασχόλησης για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ήταν παραπάνω από τριπλάσιο συγκρινόμενο με το αυτό που αντιστοιχεί στην ηλικιακή ομάδα 25-64.
Κατά τα έτη 2010-2019 εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα για την Ελλάδα:
- Τα ποσοστά μερικής απασχόλησης, κατά την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα για τους νέους 15-29 ετών, έχουν σημειώσει σημαντική άνοδο, ενώ το 2019 το ποσοστό των μερικώς απασχολούμενων νέων 15-24 ετών ήταν 30%. Την ίδια περίοδο, το ποσοστό της προσωρινής απασχόλησης στους νέους 15-24 (31% το 2019) ήταν περίπου τριπλάσιο συγκριτικά με τις ηλικιακές ομάδες 25-54 και 55-64. Το συνολικό ποσοστό υποαπασχολούμενων ηλικίας 15-24 στην Ελλάδα από το 2016 κι έπειτα σημείωσε μια σημαντική αύξηση, φτάνοντας το 2019 να είναι το μεγαλύτερο ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Ο βασικός λόγος “επιλογής” της μερικής είτε της προσωρινής απασχόλησης (κυρίως για τους νέους) ήταν η αδυναμία εύρεσης θέσης πλήρους απασχόλησης (“μη ηθελημένη” επισφαλής απασχόληση). Στο σύνολο των ετών 2010-2019, αυτό ίσχυε για το 60,5% των επισφαλώς εργαζόμενων νέων ηλικίας 15-24 και για το 64,2% των επισφαλώς εργαζόμενων ατόμων ηλικίας 25-64, ποσοστά περίπου διπλάσια σε σύγκριση με τα αντίστοιχα της Ευρώπης των 28.
- Από σειρά ευρημάτων διαπιστώνεται η ισχυρή συσχέτιση μεταξύ μορφωτικού επιπέδου και υπο-απασχόλησης.
- Υπάρχει έντονη έμφυλη διάσταση στην επισφαλή απασχόληση. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας 2010-2019, το έμφυλο χάσμα (με την υπερ-αντιπροσώπευση των γυναικών) στη μερική απασχόληση ήταν ιδιαίτερα εμφανές και στις δύο ηλικιακές ομάδες (15-24 και 25-64) και σημείωσε επιπλέον αύξηση.
- Καθίσταται εμφανής η τάση εξελικτικής υπερ-αντιπροσώπευσης επισφαλών μορφών απασχόλησης στις προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα. Στον ιδιωτικό τομέα τα τελευταία χρόνια (από το 2014 και μετά) σημειώθηκε μια σημαντική αύξηση των προσλήψεων μερικής απασχόλησης, οι οποίες, μαζί με αυτές της εκ περιτροπής απασχόλησης, ξεπερνούσαν κατά πολύ τις προσλήψεις σε θέσεις πλήρους απασχόλησης.
Οι νέοι (18-29 ετών) φαίνεται να απασχολούνται, ως επί το πλείστον, σε επισφαλείς μορφές εργασίας είτε με σύναψη συμβάσεων ορισμένου χρόνου (κυρίως μερικού ωραρίου), εκ περιτροπής εργασία και δηλωμένη αυτo-απασχόληση, είτε με αδήλωτη εργασία σε επιχειρήσεις/εταιρείες ή αδήλωτη αυτo-απασχόληση ή αδήλωτη τηλεργασία. Αξίζει να επισημανθεί ότι η επισφαλής εργασία στους νέους φαίνεται να έχει λάβει εκτατικές διαστάσεις και παρατηρείται σε αρκετούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας και επαγγελματικούς κλάδους, όπως: υπηρεσιών, εστίασης, φαρμακοβιομηχανίας, παραϊατρικών επαγγελμάτων, αθλητισμού, τηλεπικοινωνιών, ηλεκτρονικού εμπορίου κ.λπ. Τα δε βασικά χαρακτηριστικά των επισφαλών μορφών εργασίας, ιδίως όταν εντάσσονται στο πλαίσιο σύναψης συμβάσεων, στις περισσότερες των περιπτώσεων φαίνεται να λαμβάνουν συνδυαστική μορφή, δηλαδή να υπάρχει ένας συνδυασμός αφενός αναντιστοιχίας μεταξύ της συναφθείσας σύμβασης και της πραγματικής απασχόλησης (σε ώρες, ημέρες, απολαβές και ένσημα), και ενίοτε ένας συνδυασμός δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας. Αναδεικνύεται μία ευρύτερη τάση διεύρυνσης και “κανονικοποίησης” των μορφών επισφαλούς εργασίας αναφορικά με τη νέα γενιά, ιδίως του συνδυασμού δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας, αλλά και της αποκλειστικά αδήλωτης εργασίας, καθώς και εκτεταμένης ελαστικοποίησης των όρων εργασίας.
Επίσης διαμορφώνεται ένας νέος δυϊσμός της αγοράς εργασίας (Labour Market dualization), μία νέα νόρμα που αφορά στους νέους που είναι επισφαλώς εργαζόμενοι (μεταξύ insiders και outsiders, με τους τελευταίους να απασχολούνται με πολύ ελαστικοποιημένους και «ευέλικτους» όρους εργασίας, και με αυξημένο κίνδυνο να βιώσουν το “φαινόμενο (του) τρόμου”, κατά Lodovici & Semenza). Προέκυψε επίσης ότι οι νέοι «επιλέγουν» να εργαστούν σε επισφαλείς θέσεις απασχόλησης, κυρίως για λόγους βιοπορισμού και επιβίωσης και προκειμένου να εξέλθουν από το καθεστώς ανεργίας στο οποίο βρίσκονται, είτε λόγω έλλειψης εναλλακτικών επιλογών (ο «βαθμός απελπισίας», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά μία από τις συμμετέχουσες στις ερευνητικές συνεντεύξεις).
Το αποτύπωμα της πανδημίας
Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην (ήδη, επί χρόνια, εξαρθρωμένη) αγορά εργασίας είναι ήδη πολυδιάστατες και έχουν επηρεάσει το σύνολο των κλάδων της οικονομίας, αλλά και την αγορά εργασίας, αυξάνοντας την επισφάλεια στην απασχόληση. Οι χώρες που βασίζονται περισσότερο στον τουρισμό (όπως η Ελλάδα) φαίνεται να έχουν τη μεγαλύτερη μείωση εισοδήματος. Συνακόλουθα πλήττεται ιδιαίτερα μια σημαντική κατηγορία επισφαλώς εργαζομένων, δηλαδή οι εποχικοί εργαζόμενοι. Ειδικά οι νέοι που είναι και επισφαλώς εργαζόμενοι είναι αυτοί που έχουν κατ’ εξοχήν πληγεί από τις επιπτώσεις της πανδημίας.
Ενδεικτικά: Η υποτονικότητα της αγοράς εργασίας (Labour Market slack) στην Ελλάδα ήταν, την 1η και τη 2η φάση της πανδημίας, κατά πολύ υψηλότερη από την αντίστοιχη του μ.ο. των κρατών-μελών της Ευρώπης των “27”. Και στα τρία πρώτα τρίμηνα της πανδημίας (2020), η Ελλάδα ήταν ανάμεσα στις τρεις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά υποτονικότητας στην αγορά εργασίας. Παρά τη μικρή βελτίωση που παρατηρήθηκε κατά το τρίτο τρίμηνο του 2020 (σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα), η κατάσταση (σε επίπεδο απασχόλησης και εισοδήματος) επιδεινώθηκε στην Ελλάδα στη δεύτερη φάση της πανδημίας, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2020 και το πρώτο τρίμηνο του 2021. Πιο συγκεκριμένα, κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2020 παρουσιάστηκε αύξηση των συνεπειών της πανδημίας σε μείωση ωρών εργασίας και εισοδημάτων, ενώ κατά το πρώτο τρίμηνο του 2021, η υποτονικότητα της αγοράς εργασίας που σχετίζεται με τους νέους ηλικίας 15-24 ετών στην Ελλάδα ήταν 55,4%, ποσοστό το οποίο ήταν το υψηλότερο ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρώπης των “27”, όπου συνολικά υπήρξε αύξηση της υποτονικότητας της αγοράς εργασίας, ειδικά για τους νέους.
Τον Σεπτέμβριο του 2021, μετά και την πλήρη επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας το καλοκαίρι και την επιτυχημένη τουριστική περίοδο, παρατηρείται μια σημαντική βελτίωση σε κάποια από τα κρίσιμα μεγέθη της αγοράς εργασίας. Η συνολική ανεργία μειώθηκε στο 13,3%, ωστόσο παραμένει η δεύτερη υψηλότερη στην Ε.Ε.-27 (Eurostat 2021h). Σημαντική είναι και η μείωση της νεανικής ανεργίας, κυρίως λόγω εποχικής εργασίας, η οποία βρίσκεται στο 24,5% (Eurostat 2021d), παραμένει όμως ακόμα υψηλή. Ωστόσο, η κατάσταση για την Ελλάδα συνεχίζει να είναι κρίσιμη, καθώς η χώρα αντιμετωπίζει το 4ο (και μάλλον 5ο λόγω της “Όμικρον”) κύμα της πανδημίας, χωρίς να έχει ακόμα πλήρως ανακάμψει από την οικονομική κρίση που ταλάνιζε για σειρά ετών την οικονομία και την κοινωνία και εξέβαλε σε τεκτονικούς μετασχηματισμούς στην αγορά εργασίας.
Εργασία: Η φωνή αγωνίας των νέων – Αποκαλυπτικά αποσπάσματα συνεντεύξεων
Σειρά αποσπασμάτων από τις ερευνητικές συνεντεύξεις με τους επισφαλώς εργαζόμενους νέους
Καθώς τα στατιστικά στοιχεία με τα θηριώδη ποσοστά μερικής, προσωρινής ή μηδενικής απασχόλησης στις τάξεις της νέας γενιάς προκαλούν σοκ και ένα σφίξιμο στο στομάχι, άκρως ανησυχητικά είναι και τα συμπεράσματα και οι ερμηνείες στα οποία καταλήγει η αποκαλυπτική έρευνα του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, με τίτλο “Επισφαλής Εργασία και Νέα Γενιά στην Ελλάδα σήμερα: Δευτερογενής ποσοτική ανάλυση, πρωτογενής ποιοτική έρευνα πεδίου και ερευνητικά εδραιωμένες προτάσεις πολιτικής”, που παρουσιάστηκε στην εκπομπή “Αντιθέσεις” της “KΡHTH TV” με τον Γιώργο Σαχίνη.
«Η ποσοτική και ποιοτική εκτακτική διεύρυνση των επισφαλών μορφών απασχόλησης εκβάλλει σε μια (συχνά) εξαναγκαστική, νεόδμητη εργασιακή “κανονικότητα”(με την - όχι σπάνια - παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων των επισφαλώς εργαζόμενων νέων και συνακόλουθα με σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη βιοτική τροχιά των νέων όσο και στις εργασιακές σχέσεις). Δείχνει δε να απολήγει σε μια ανακατασκευή της “ηθικής της εργασίας”, με εξελικτικά επικυρίαρχες νέες (συχνά παράτυπες και καταχρηστικές) εργασιακές νόρμες. Τα προαναφερθέντα, μεταξύ άλλων, εκβάλλουν και μια (ιδιαίτερα) ανησυχητική, διευρυμένη, απαξία των πολιτικών θεσμών και του πολιτικού προσωπικού και συνακόλουθα μια σοβούσα μείζονα κρίση εμπιστοσύνης-αντιπροσώπευσης, σε συνδυασμό με την προϊούσα απονεύρωση της δημόσιας εμπιστοσύνης ανάμεσα στους/στις νέους/ες», είναι η βασική διαπίστωση των ερευνητών, με επικεφαλής τον καθηγητή και διευθυντή του ΚΕΠΕΤ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκο Παπαδάκη, και μέσα στο συμπέρασμα αυτό αποκρυσταλλώνεται και η φωνή αγωνίας που ύψωσαν εργαζόμενοι νέοι, στο πλαίσιο των ερευνητικών συνεντεύξεων στις οποίες συμμετείχαν.
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα συνεντεύξεων εργαζομένων
Στο βιβλίο που παραθέτει αναλυτικά την έρευνα παρουσιάζεται και μια σειρά αποσπασμάτων από τις ερευνητικές συνεντεύξεις με τους επισφαλώς εργαζόμενους νέους, ώστε «να ακουστεί και η δική τους φωνή». Και, αν μη τι άλλο, έχει ιδιαίτερη αξία να παραθέσουμε ορισμένα από αυτά τα αποσπάσματα (όπου Σ = συνεντευξιαζόμενος και όπου Ε = ερωτών):
Σ.: «Ήμουνα μπάρμαν σεζόν, σε beach bar [...]. Στην πραγματικότητα δεν ήτανε ημιαπασχόληση προφανώς, ήτανε έξι και εφτά μεροκάματα την εβδομάδα [...]».
Ε.: «[...] Πόσες ώρες εργαζόσουν τη μέρα;».
Σ.: «Δώδεκα [...]».
Ε.: «Ενώ η σύμβασή σου ήταν εκ περιτροπής και για λιγότερες ώρες;».
Σ.: «Ναι, ναι».
Ε.: «[...] Και τι μισθό έπαιρνες; Μηνιαίο;».
Σ.: «Μηνιαίο. Για να είμαι ειλικρινής δεν ξέρω αν ποτέ έχω υπολογίσει πόσα ήτανε μηνιαία, γιατί όταν περιμένεις μήνυμα την προηγούμενη μέρα για το αν θα δουλέψεις την επόμενη δεν είσαι και πολύ σίγουρος για τα πόσα μεροκάματα θα κάνεις την εβδομάδα. Πληρωνόμασταν με μεροκάματο. Στο δωδεκάωρο έπαιρνα 45 ευρώ».
Ε.: «45 ευρώ καθαρά;».
Σ.: «Ναι».
Ε.: «Στη σύμβασή σου ήξερες πόσο αναγραφόταν;».
Σ.: «Στη σύμβασή μου πρέπει να ήτανε γύρω στα... 25 ευρώ; [...]. Ναι, αλλά στην πραγματικότητα τα αδήλωτα ήτανε συν 4, 5 ή 6 μεροκάματα μες στη βδομάδα, που δεν είχαν ένσημα» (Κωνσταντίνος).
Σ.: «Όχι, ήταν αορίστου, απλά ήτανε λιγότερες ώρες δηλωμένες από αυτές που δούλευα και στη [...] που ήμουνα γραμματέας. Είχε γίνει ένα πολύ περίεργο “μαγείρεμα”, όπου φαινόταν σαν να έχω ένα κυλιόμενο ωράριο 2 ωρών - ήταν μία πολύ περίεργη σύμβαση [...]. Και εγώ φαινόμουν να έχω ένα κυλιόμενο ωράριο και αυτό το είχανε “μαγειρέψει” δύο ώρες την ημέρα, έτσι ώστε ανά πάσα στιγμή έπεφτε έλεγχος να φαινόταν ότι ήμουνα βαλμένη. Θα ήμουν εκείνες τις δύο ώρες στο [...] αλλά θα μπορούσα να είμαι και σήμερα, τώρα, και να πέσει ο έλεγχος και να είναι το τυπικό. Ή να πάει δύο ώρες το απόγευμα, αν έπεφτε ο έλεγχος. Και τότε θα ήταν τυπικό (γέλιο). Ή αύριο. Ήταν μία πολύ περίεργη σύμβαση, ήταν ένα “μαγείρεμα” του λογιστή πολύ έξυπνο» (Ελένη).
Σ.: «Καθοριστικοί παράγοντες... (σκέφτεται) για να βρεις δουλειά; Βαθμός απελπισίας, χμ (γέλιο), για αρχή. [...] Όταν είσαι άνεργος χρόνια ή έχεις πολύ καιρό να βρεις κάποια δουλειά, τα έξοδα τρέχουν... Κάνεις τα πάντα (γέλιο). Δεν είσαι επιλεκτικός» (Γεωργία).
Σ.: «Είναι λίγο φαύλος κύκλος. Είναι αυτό το αναλώσιμο, ότι εντάξει δε θες εσύ, θα πάρω άλλον. Όχι, εντάξει, θέλω τη δουλειά, πάρε εμένα. Μετά να εμπλακείς τώρα με καταγγελίες; Εγώ δεν ξέρω κανέναν να το έκανε. Επίσης μετά χαλάει και η πιάτσα. Φοβάσαι, γιατί αυτός θα το πει σε όλα τα μαγαζιά της πόλης και μετά δε θα σε παίρνουν» (Μαριλένα).
Ε.: «Θεωρείς ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο, η νομοθεσία που υπάρχει στην Ελλάδα για την προστασία των εργαζομένων που απασχολούνται σε επισφαλείς θέσεις εργασίας, είναι αποτελεσματικό;».
Σ.: «Όχι, καθόλου, καθόλου. Το βίωσα στο πετσί μου για 8 χρόνια πηδώντας απ’ το μπαρ και κάνοντας τον πελάτη με μια μπίρα στο χέρι, γιατί ήρθαν για έλεγχο ή οτιδήποτε (γέλιο) [...]» (Κωνσταντίνος).
Σ.: «Είτε είσαι ένας εργαζόμενος χειρονακτικής εργασίας, είτε κάνεις κάτι θεωρητικό, είτε προσφέρεις υπηρεσίες υγείας, το εργασιακό περιβάλλον πια είναι επιθετικό. Νομοθετικά δε βλέπω να βελτιώνεται το πράγμα. Δεν πιστεύω ότι ο στόχος είναι να βελτιωθεί το εργασιακό περιβάλλον. Αυτό δεν είναι περίεργο με τα τελευταία 10 χρόνια οικονομικής κρίσης, δεν είναι περίεργο με την πόλωση που υπάρχει κοινωνικά. Γενικά, νομίζω ότι το μέλλον είναι ο ορισμός του επισφαλούς» (Δημοσθένης).
Σ.: «Και ξεκίνησε ένα σύστημα εκφοβισμού (παύση) πολύ άσχημο. Δεν επέλεξαν ούτε τη μία λύση ούτε την άλλη. Επέλεξαν τον εκφοβισμό. “Και γιατί δεν κάνεις αυτό; Γιατί δεν κάνεις το άλλο;”. “Και είμαι [...] εγώ που σας ανέχομαι”. “Και η [...] σας πληρώνει κι εσείς την κοροϊδεύετε”. “Και πάτε και πίνετε καφεδάκια, εεε, και νομίζετε εμείς είμαστε [...] και δεν τα ξέρουμε”. Ο ένας μάλιστα προϊστάμενος, από την πλευρά της [...], άπλωσε το χεράκι του, μ’ έπιασε για τετ-α-τετ [...] και όπως είμαστε λοιπόν και μιλάμε, καλή ώρα, μου πιάνει το χέρι, μου πιάνει το πόδι, ήτανε τόσο άνετος [...]. Εεε, αλλά εκεί στράβωσα πολύ, γιατί ας πούμε υπήρξαν κάποια μηνύματα στην πορεία, όπου ας πούμε μου ’λεγε: “Και εγώ είμαι με το μέρος σου, εγώ θέλω να μείνεις στην ομάδα, δε θέλω να σε χάσω” - δώδεκα η ώρα το βράδυ όλ’ αυτά. Αδιανόητο. “Και έλα απ’ το σπίτι μου αύριο το πρωί να πάρεις τον μισθό σου” [...]. Εεε, εντέλει, ευτυχώς δεν έγινε κάτι, δηλαδή το πήρε πολύ γρήγορα το μήνυμα» (Βάσω).
