Μπορεί ένα κινητό smartphone να προσφέρει άπειρες δυνατότητες και να έχει διευκολύνει τη ζωή για όλη την ανθρωπότητα, ωστόσο πολλά ερωτήματα εγείρονται στο κατά πόσο η καθημερινή χρήση του κρύβει τον κίνδυνο του εθισμού ή της υπερβολικής εξάρτησης. Μελέτη που έγινε σε 1.043 φοιτητές ηλικίας από 18 έως 30 ετών στο King’s College London διαπίστωσε ότι οι 406 (38,9%) εμφάνιζαν συμπτώματα εθισμού στο smartphone, όπως ορίζονται από κλινικό εργαλείο που αναπτύχθηκε για τη διάγνωση του προβλήματος.
Στη μελέτη που προαναφέρθηκε και έγινε από το βρετανικό πανεπιστήμιο φάνηκε ότι πάνω από τα δύο τρία των «εθισμένων» (68,7%) είχαν προβλήματα ύπνου, σε σύγκριση με το 57,1% εκείνων που δεν ήταν «εθισμένοι» στη συσκευή. Φοιτητές που χρησιμοποιούσαν το κινητό τηλέφωνό τους μετά τα μεσάνυχτα ή για 4 και πλέον ώρες την ημέρα ήταν πιο πιθανό να επιδείξουν εθιστική χρήση της συσκευής τους.
Οι μετέχοντες κρίθηκαν ως «εθισμένοι» αν δεν μπορούσαν να ελέγξουν πόσο χρόνο περνούσαν στο κινητό, αν ένιωθαν αγχωμένοι όταν δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στη συσκευή ή παραμελούσαν άλλες, πιο σημαντικές πτυχές της ζωής τους επειδή ήταν απασχολημένοι στο smartphone.
Η «ΝΚ» επικοινώνησε με την Ελένη Διγαλάκη, ψυχολόγο και κάτοχο του σχετικού τίτλου από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, προκειμένου να ρίξει φως στο συχνό αυτό φαινόμενο, καθώς όλο και περισσότερο μεγαλώνει ο βαθμός εξάρτησης από τα smartphones.
«Πιστεύω ότι δεν έχει μελετηθεί εκτενώς το εάν ο εθισμός οφείλεται στο ίδιο το κινητό ή στις εφαρμογές του, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει πλέον σύγκριση. Από το κινητό ως και την τηλεόραση υπάρχουν παντού εφαρμογές. Σίγουρα τα φανταχτερά χρώματα, η ιδέα της αφής, τα τεχνικά χαρακτηριστικά αλλά και τα καινούργια - ακατανόητα - λογισμικά ενθουσιάζουν τον άνθρωπο. Όσον αφορά στο σήμερα, μιλάμε για μία εποχή που έχουμε τη δυνατότητα να ικανοποιήσουμε όλες τις ανάγκες μας μέσα από μία συσκευή. Σκέψου πόσο καταστροφικό θα αποβεί αυτό σε λίγα χρόνια...», τόνισε η κ. Διγαλάκη σε ερώτηση για το ποιο είναι το χαρακτηριστικό που καθιστά τα smartphones τόσο εθιστικά.
Τα σημάδια... του εθισμένου
Η κ. Διγαλάκη ανέφερε ότι «κλειδί» για να φανεί αν ένας χρήστης είναι εθισμένος είναι η συμπεριφορά του σε καθημερινή βάση.
«Η συμπεριφορά ενός χρήστη των smartphones μας δείχνει εάν είναι εθισμένος. Για παράδειγμα, η ανάγκη κάποιου να τσεκάρει τα updates των εφαρμογών του ή να στέλνει μηνύματα όταν θέλει να φάει, να κοιμηθεί, να κάνει ένα διάλειμμα από μία εργασία ή το σχολείο, να οδηγήσει, να πάει τουαλέτα... η συνεχής ανάγκη να έχει το κινητό του συντροφιά χωρίς λόγο για αποχωρισμό, μπορούμε να το θεωρήσουμε ως εθισμό», τόνισε.
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, η Ελένη Διγαλάκη υπογράμμισε: «Ευτυχώς υπάρχουν διάφορα που μπορούμε να κάνουμε. Κάποιος, για παράδειγμα, που του αρέσει να μαθαίνει για τη ζωή των άλλων, για τους δικούς του λόγους, θα μπορούσε να διαβάσει βιβλία. Τα βιβλία είναι μαγικά, σε ταξιδεύουν και σου λένε πολλά περισσότερα από μία δημοσίευση στο Facebook. Κάποιος άλλος ίσως να χρειάζεται μία συνεχή επαφή με άλλους ανθρώπους. Εκείνος θα μπορούσε να συμμετέχει σε αθλητικές ομάδες, σε πεζοπορίες, σε συλλογικότητες της πόλης, καθώς και σε εθελοντικά σωματεία».
Η ηλικία και οι βλάβες
Η κ. Διγαλάκη, σχετικά με τις συνέπειες από τον εθισμό, επισήμανε τα εξής: «Για αρχή, είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε τη διαφορά ηλικίας των χρηστών. Σε ένα μικρό παιδί οι βλάβες του εθισμού θα είναι πολύ μεγαλύτερες από έναν ενήλικα. Αυτό συμβαίνει καθώς ο εγκέφαλος των παιδιών και των εφήβων βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Οι δομές του εγκεφάλου του θα έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με μία οθόνη, τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα θα είναι ελάχιστα, πράγμα το οποίο θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ομαλή ανάπτυξη ενός ανηλίκου.
Μιλώντας πιο συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πολλές ώρες τα κινητά τηλέφωνα παρουσιάζουν απόσπαση προσοχής, διακοπή των δραστηριοτήτων ώστε να ασχοληθούν με το κινητό, δυσφορία για άλλες δραστηριότητες, άγχος, ευερεθιστότητα, μειωμένη αυτοεκτίμηση, υποφέρουν από μειωμένο ύπνο και μειωμένη ενέργεια, ακολουθούν λιγότερο υγιεινό τρόπο ζωής, τρέφονται με γρήγορο φαγητό και πολλά άλλα».
Όπως υπογράμμισε η κ. Διγαλάκη στη «ΝΚ», σημαντικό ρόλο για να καταλάβει αν υπάρχει εθισμός στο συγκεκριμένο κομμάτι είναι να γνωρίζει αν υπήρχε μια ψυχοπαθολογία πιο πριν.
«Υπάρχουν πολλαπλές συνέπειες από την κατάχρηση των έξυπνων κινητών. Το πρόβλημα για εμάς με τον εθισμό είναι ότι τις περισσότερες φορές δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν από πριν από αυτόν υπήρχε μία ψυχοπαθολογία. Για μένα είναι αυθαίρετο να χαρακτηρίσω τις συνέπειες της συμπεριφορικής εξάρτησης ως μακροχρόνιες ή βραχυχρόνιες, εάν δεν μπορώ να γνωρίζω το άτομο το οποίο έχει υιοθετήσει εθιστικές συμπεριφορές», πρόσθεσε και κατέληξε: «Οι μελέτες έχουν επικεντρωθεί κυρίως στο τι συμβαίνει μετά την έναρξη των συμπεριφορικών εθισμών. Επομένως αναφέρονται στην “εμφάνιση” πλήθους συναισθηματικών διαταραχών. Το ζήτημα είναι πάντα πριν ανοίξουμε τα διαγνωστικά κριτήρια να “ακούσουμε” το περιβάλλον του χρήστη και έπειτα να κάνουμε υποθέσεις σχετικά με το τι θα μπορούσε να συμβαίνει στην πραγματικότητα».
«Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει την καθημερινότητά του με πραγματικότητες που έχει κατασκευάσει μέσα από τα βιώματά του και οι καταστάσεις δεν είναι καθολικές... Αυτό που θα μπορούσα να υποστηρίξω είναι τις συνέπειες που υπάρχουν, ανεξαιρέτου εάν είναι μακροχρόνιες ή βραχυχρόνιες, οι οποίες είτε κάνουν την εμφάνισή τους μετά τον εθισμό, είτε αυξάνονται λόγω αυτού», πρόσθεσε η κ. Διγαλάκη.
Το σύστημα των κινήτρων
«Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι ο εθισμός, γενικότερα, βλάπτει το σύστημα των κινήτρων, το οποίο είναι υπεύθυνο για τα κίνητρα που σχετίζονται με αυτά που θέλουμε ή έχουμε ανάγκη, για τις αποκρίσεις (απαντήσεις) μας, το σύστημα των παρορμήσεων και των αναστολών, το σύστημα της αξιολόγησης μέσω του οποίου επιλέγουμε τι είναι σωστό και τι όχι, και το σύστημα που δημιουργούμε σχέδια-πλάνα που σχετίζεται με τις συνειδητές προθέσεις μας.
Ιδιαίτερα είναι και τα μυοσκελετικά προβλήματα, η εμφάνιση ή επιδείνωση της κατάθλιψης, των ψυχαναγκαστικών-καταναγκαστικών συμπεριφορών, καθώς και άλλες αγχώδεις διαταραχές. Είναι σημαντικό, τονίζω, ότι μιλάμε για συμπτώματα που είτε προϋπήρχαν και ενισχύθηκαν, είτε εμφανίστηκαν λόγω του εθισμού.
Επίσης έχει αξία να αναφέρουμε ότι το θέμα είναι πολυσύνθετο. Όταν έχουμε να κάνουμε με εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, το ζήτημα είναι πιο βαθύ απ’ όσο πιστεύουμε ότι είναι. Σκέψου το ότι υπάρχει η ανάγκη να παρακολουθούμε τη ζωή των άλλων, να ζούμε μέσα από αυτούς και ταυτόχρονα να δείχνουμε πώς είναι η δικιά μας ζωή... Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά πάνω σε αυτό το ενδιαφέρον θέμα. Πολύ θα ήθελα, πάντως, να ζήσω την αντίδραση που θα έχουν τα τωρινά βρεφάκια και μωράκια, όταν γίνουν 12 χρονών - που λογικά θα έχουν το δικό τους προφίλ σε κάποιο μέσω κοινωνικής δικτύωσης - και θα βλέπουν τις φωτογραφίες και τα βίντεο που ανέβαζε η μανούλα τους παλιότερα με εκείνα. Εμένα προσωπικά μου φαίνεται τρομακτική όλη αυτή η εξέλιξη».
Το πρώτο βήμα για θεραπεία
«Σημαντικό να ζητάμε βοήθεια»
Η Ελένη Διγαλάκη, ψυχολόγος, τόνισε το πόσο σημαντικό είναι να ζητάμε βοήθεια σε περίπτωση που διακρίνουμε σημάδια εθισμού από τα κινητά τηλέφωνα.
«Θα ήθελα για άλλη μία φορά να αναφέρω ότι δεν είναι ντροπή να ζητάμε βοήθεια. Αν δε ζητήσουμε κάτι, πώς θα το λάβουμε; Ως συγγενείς, φίλοι, εργαζόμενοι, είμαστε εδώ για να προσφέρουμε υποστήριξη σε όποιον άνθρωπο έχει ανάγκη. Άλλωστε, όταν αποδεχόμαστε ότι βιώνουμε μία δύσκολη κατάσταση για εμάς και χρειαζόμαστε βοήθεια για να ανταπεξέλθουμε, αποτελεί το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική θεραπεία...».
«Δεν υπάρχει μία συνταγή για να γλιτώσουμε από τον εθισμό. Οι άνθρωποι έχουμε κοινές ανάγκες, μα χρειαζόμαστε και διαφορετικά πράγματα για να είμαστε καλά. Και αυτή είναι η μαγεία του κόσμου, άλλωστε! Αυτό που υποστηρίζω είναι ότι δεν υπάρχει πανάκεια μία οδηγία για να αποφύγεις τον εθισμό, γιατί αν και όλοι είμαστε ίσοι, παράλληλα είμαστε και διαφορετικοί. Αρκεί να συνειδητοποιήσουμε και να ακούσουμε ο καθένας από εμάς τις πραγματικές μας ανάγκες».
Κρητικοί μιλούν στη «ΝΚ»
Δεν μπορούν να φανταστούν τη ζωή χωρίς κινητό
Τι λένε όμως πέρα από τους ειδικούς οι χρήστες των smartphones; H «ΝΚ» επικοινώνησε με άτομα που στην καθημερινή τους βάση δεν μπορούν να φανταστούν τη ζωή τους χωρίς την ύπαρξη ενός «έξυπνου τηλεφώνου».
«Η αλήθεια είναι ότι το χρησιμοποιώ όλες τις ώρες της ημέρας. Γύρω στις 15 ώρες. Έχει γίνει πλέον πάρα πολύ σημαντικό... Έχω εθιστεί η αλήθεια είναι. Πλέον έχουν γίνει όλα τόσα γρήγορα, οι ρυθμοί της ζωής έχουν γίνει τόσο γρήγοροι. Αν δε το χρησιμοποιούσα για μία μέρα, θα ήμουν σαν χαμένη. Η κοινωνία το καθιστά τόσο απαραίτητο πλέον το smartphone», περιγράφει η Σταυρούλα Στάμου, που είναι εκπαιδευτικός και χαρακτηρίζει το smartphone ως ένα απαραίτητο εργαλείο δουλειάς και επικοινωνίας, ενώ παρατηρεί ότι ίσως με ένα απλό κινητό θα είχε καλύτερη κοινωνική ζωή.
«Πιστεύω ότι θα είχα καλύτερη κοινωνική ζωή. Πιο ελεύθερη, πιο ανέμελη. Μου προκαλεί και ένα άγχος το smartphone. Δε με αφήνει να χαρώ έναν καφέ με μία φίλη μου. Όλη την ώρα θα πρέπει να κοιτάξω τις ειδοποιήσεις», πρόσθεσε.
«Δεν προλαβαίνουμε να πάρουμε μια συσκευή smartphone και τον επόμενο μήνα βγαίνει μια νέα συσκευή. Ο καθένας έχει ταυτιστεί με το καλύτερο smartphone. Όποιος δεν έχει πλέον smartphone θεωρείται οπισθοδρομικός. Και μάλιστα, άμα δεν έχεις και το πιο εξελιγμένο, νιώθεις ότι δεν είσαι τόσο μπροστά», ανέφερε.
«Κλειδί» για την επιτυχημένη λειτουργία του smartphone είναι να γίνεται σωστή χρήση, σύμφωνα με τη Σταυρούλα.
«Αυτό που έχει σημασία είναι να γίνεται σωστή χρήση. Εμένα με έχει βοηθήσει. Έχει να σου προσφέρει πολλά θετικά στοιχεία, αν εσύ όμως το χρησιμοποιήσεις σωστά», επισήμανε.
O Γιώργος Παγώνης δουλεύει ως υπάλληλος e-shop και υπογραμμίζει ότι λόγω της δουλειάς του στο PC το χρησιμοποιεί πιο λίγο, αλλά αυτό που τονίζει είναι ότι ο κίνδυνος εθισμού είναι κατά κύριο λόγο στις μικρές ηλικίες.
«Το χρησιμοποιώ λίγο γιατί η δουλειά μου είναι στο PC. Μόνο στο κινητό είμαι κάνα δίωρο. Πιστεύω ότι τα θετικά υπερισχύουν των αρνητικών από τα smartphones. Πλέον μπορείς να κάνεις τα πάντα μέσω ενός smartphone. Στην ηλικία μας, των 30, ξέρουμε πλέον τι παίζει. Ο πραγματικός κίνδυνος εθισμού είναι στις μικρές ηλικίες», τόνισε.
Παράλληλα, μας ανέφερε το παράδοξο που επικρατεί στις μέρες μας, όπου άτομα που διαθέτουν χαμηλό μισθό αρέσκονται στο να επιλέγουν να αγοράσουν ένα πολύ ακριβό smartphone.
«Πλέον υπάρχουν άτομα που διαθέτουν ένα χαμηλό μισθό και δίνουν και δύο μισθούς για να πάρουν ένα καλό κινητό».
Υπάρχει βέβαια και η θετική πλευρά των «έξυπνων» τηλεφώνων, σύμφωνα με τη Δήρια Αρετάκη, η οποία θεωρεί ότι τα πλεονεκτήματα από τη χρήση των «έξυπνων» κινητών είναι περισσότερα, ενώ θεωρεί ότι η ζωή της θα ήταν πολύ πιο περίπλοκη χωρίς ένα smartphone.
«Πιστεύω ότι, αν δεν είχα κινητό, θα είχα πιο περίπλοκη και δύσκολη ζωή συγκριτικά με άλλους που θα είχαν. Δε θα είχα την άμεση επικοινωνία με τηλέφωνο και μήνυμα. Πολλοί άνθρωποι των καιρών μας είναι της τελευταίας στιγμής. Τελευταία στιγμή κανονίζουν πράματα, συναντήσεις, εξόδους και το κινητό βοηθάει σε αυτό. Επίσης και ακυρώσεις. Θα είχα πιο δύσκολη κοινωνική ζωή. Τα θετικά είναι περισσότερα. Τελειώνεις πιο γρήγορα πράματα εν κινήσει αντί να περιμένεις μέχρι να γυρίσεις σπίτι να κάτσεις στο laptop. Το smartphone δεν είναι το αληθινό πρόβλημα, αλλά οι εφαρμογές του», επισήμανε η Δήρια και κατέληξε, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ότι δε θα είχε κανένα πρόβλημα να μείνει και μία μέρα χωρίς κινητό.
(φωτογραφία: pexels)
