Εκατό πενήντα επτά ολόκληρα χρόνια έχουν περάσει από τότε που η κρητική γη έβγαλε από τα σπλάχνα της ίσως τον σπουδαιότερο πολιτικό των 200 χρόνων του ελληνικού κράτους, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Γεννημένος στην περιοχή των Χανίων το 1864, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ένας μέγιστος πολιτικός με πολλές αρετές και χαρίσματα, που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στις εσωτερικές και διεθνείς εξελίξεις. Το σπουδαιότερο ίσως που κατάφερε στον ενεργό πολιτικό του βίο, όπως έχουν συναινέσει οι ιστορικοί, ήταν η ενσωμάτωση νέων εδαφών/περιοχών και πολλών Ελλήνων που ζούσαν τότε σε έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πολιτικό του χάρισμα ήταν η διορατικότητα.
Εορτάζοντας την επέτειο των 157 χρόνων από τη γέννησή του, η “Νέα Κρήτη” ετοίμασε ένα αφιέρωμα για να αποδώσει φόρο τιμής σε έναν αρκετά σπουδαίο πολιτικό όπως είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Συνομίλησε με νέους επιστήμονες, οι οποίοι έδωσαν απαντήσεις με ισχυρά τεκμήρια πάνω στην πολιτική δράση του Βενιζέλου, αλλά και σε στιγμές της πολιτικής του πορείας όπως η Συνθήκη των Σεβρών, η Συνθήκη της Λωζάννης, αλλά και η ένωση του νησιού μας με την υπόλοιπη Ελλάδα. Για λόγους που σχετίζονται με την οικονομία του χώρου, ο συντάκτης του συγκεκριμένου αφιερώματος εστίασε σε κάποια συγκεκριμένα γεγονότα της πορείας της ζωής του Εθνάρχη.
Η πολιτική φιλοσοφία του Ελ. Βενιζέλου
Ο σπουδαίος ιστορικός Θ. Βερέμης στο έργο του “Δόξα και αδιέξοδα (Ηγέτες της Νεοελληνικής Ιστορίας)” θα υποστηρίξει πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ένας άνθρωπος που κατάφερε να πάρει τόσο από τον Χαρ. Τρικούπη όσο και από τον Θ. Δηλιγιάννη στοιχεία ξεχωριστά και ιδιαίτερα που είχε ο καθένας στην κληρονομιά του. Συγκεκριμένα, ο Θ. Βερέμης θα γράψει: «Η αναζήτηση του πολιτικού στίγματος του Βενιζέλου οδηγεί στους δύο μεγάλους προκατόχους του, τον Χαρίλαο Τρικούπη και τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη. Από τον πρώτο κληρονόμησε το δυτικοπρεπές μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, και από τον δεύτερο την πολιτική πελατεία. Καθώς το τρικουπικό κόμμα αποκτά μετά τον θάνατο του ιδρυτή του νέο ηγέτη στο πρόσωπο του Γ. Θεοτόκη και εξακολουθεί ως το 1909 να αποτελεί το πιο συγκροτημένο κόμμα στο ελληνικό Κοινοβούλιο, η διαρροή ψηφοφόρων προς τον Βενιζέλο στις εκλογές του 1910 είναι μικρή. Αντίθετα, το κόμμα του Θ. Δηλιγιάννη χάνει τη συνοχή του μετά τη δολοφονία του αρχηγού του και οι ψηφοφόροι μοιράζονται ανάμεσα στα κόμματα των Δ. Ράλλη και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Οι περιπλανώμενοι ψηφοφόροι του δηλιγιαννικού κόμματος υποστήριξαν μαζικά τον Ελευθέριο Βενιζέλο».
ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
«Ο Βενιζέλος επέδειξε εξαιρετικές διπλωματικές ικανότητες»
Το πολιτικό βεληνεκές του Ελ. Βενιζέλου τόνισε στη “Νέα Κρήτη” ο υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής του Στρατιωτικού Μουσείου Χρωμοναστηρίου, Κώστας Παπαδάκης, κάνοντας σαφές πως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή επέδειξε εξαιρετικές διπλωματικές ικανότητες.
«Στις 23 Αυγούστου 1864 γεννήθηκε ο σημαντικότερος πρωθυπουργός της νεότερης ελληνικής ιστορίας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μεταξύ άλλων, είχε καταφέρει να επιτύχει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, ηγήθηκε της χώρας στους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατάφερε να απελευθερώσει τη Μακεδονία και τα νησιά του Βόρειου Αιγαίου, ενώ οργάνωσε τη χώρα στα πρότυπα αστικού κράτους επιτυγχάνοντας την οικονομική ευημερία της. Παρ’ όλα αυτά έχασε τις εκλογές και το αποτέλεσμα ήταν να ακολουθήσει ένα σύνολο πολιτικών και στρατιωτικών λαθών στρατηγικής σημασίας, τα οποία οδήγησαν στην ήττα και τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κατάφερε, με τις εξαιρετικές διπλωματικές του ικανότητες αλλά και το κύρος που διέθετε στο εξωτερικό, να επιτύχει στην συνθήκη της Λωζάννης, ένα αποτέλεσμα πέρα και από την πλέον αισιόδοξη προσδοκία για την Ελλάδα. Όπως ήταν αναμενόμενο, δεν ήταν δυνατόν να έχει διαφορετική μοίρα από τον Ιωάννη Καποδίστρια, και έγιναν τρεις απόπειρες δολοφονίας εναντίον του. Αλλά οι εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί δεν τα κατάφεραν να τον σκοτώσουν, γιατί “σαν είναι ο τράγος δυνατός δεν τόνε στένει μάντρα,/ ο άντρας κάνει τη γενιά κι όχι η γενιά τον άντρα”», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Κώστας Παπαδάκης στη “Νέα Κρήτη”.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΑΡΑΒΕΛΑΚΗΣ
«Πρωτεργάτης στην ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα»
Όραμα της Κρήτης για πολλούς αιώνες ήταν να ενωθεί με την Ελλάδα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα κάνει το όραμα πράξη μέσα από τις χαρισματικές ικανότητες που διέθετε. Μάλιστα, όπως θα τονίσει ο Βαγγέλης Μαραβελάκης, πολιτικός επιστήμονας (κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στην Πολιτική Ανάλυση και Θεωρία) και μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, οι χαρισματικές ικανότητες του Ελευθέριου Βενιζέλου θα εμφανιστούν ήδη από την Επανάσταση του Θερίσου. Ο Βαγγέλης Μαραβελάκης θα εξιστορήσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο που είχε ο Βενιζέλος στην ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα, τονίζοντας: «Προχωρώντας κανείς στη δυτική πλευρά του ενετικού λιμένα Χανίων, θα αντικρίσει στο φρούριο Φιρκά την ελληνική σημαία. Είναι ακριβώς το ίδιο σημείο όπου υψώθηκε επίσημα η ελληνική σημαία την 1η Δεκεμβρίου του 1913, ημερομηνία που σηματοδοτεί τη λήξη μιας μακράς περιόδου συγκρούσεων που είχαν ως στόχο την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Η ένταξη της μεγαλονήσου στην ελληνική επικράτεια αποτελεί μια μακρόχρονη διαδικασία γεμάτη νίκες, ήττες και βραχύβιους συμβιβασμούς. Σημαντικό ρολό στον επιτυχή επίλογο αυτής της διαδικασίας κατείχε η ηγετική φυσιογνωμία του Ελευθέριου Βενιζέλου. Οι ηγετικές ικανότητες του Βενιζέλου εμφανίζονται ήδη από την Επανάσταση του Θερίσου το 1905, στην οποία έρχεται αντιμέτωπος με την απολυταρχική διοίκηση του ύπατου αρμοστή Κρήτης, πρίγκηπα Γεωργίου. Η επιτυχημένη έκβαση της επανάστασης θα λειάνει ακόμα περισσότερο το έδαφος για τη μετέπειτα ένωση της νήσου με την Ελλάδα. Ωστόσο, τομή στην όλη διαδικασία αποτελεί η άνοδος του Βενιζέλου ως πρωθυπουργού του ελληνικού κράτους το 1910. Η εξέλιξη αυτή καλλιεργεί στους Κρητικούς την αισιοδοξία για σύντομη επίλυση του κρητικού ζητήματος. Μέσα σε αυτό το κλίμα ενθουσιασμού και αισιοδοξίας, Κρήτες βουλευτές θα επιχειρήσουν το 1912 να εισέλθουν στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Ο Βενιζέλος, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια ενέργεια θα οδηγούσε σε πρόωρη πολεμική εμπλοκή, ενώ ταυτόχρονα θα δυσχέραινε τη διπλωματική θέση της χώρας, δε δίστασε να τους απαγορεύσει την είσοδο στη Βουλή αδιαφορώντας για τις έντονες αντιδράσεις και το πολιτικό κόστος μιας τέτοιας ενέργειας.
Πάρα τις λεπτές χειρουργικές κινήσεις του Βενιζέλου στο πεδίο της διπλωματίας, υπήρξε ταυτόχρονα ιδιαίτερη μνεία και για την οργάνωση του στρατεύματος. Διαβλέποντας στην επικείμενη πολεμική εμπλοκή στα Βαλκάνια, υπογράφεται στις 16/29 Μαΐου του 1912 η συνθήκη μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας, η οποία προέβλεπε τη στρατιωτική συνδρομή τής μιας χώρας υπέρ της άλλης σε περίπτωση πολέμου με την Τουρκία, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο τη συμμετοχή της χώρας στον βαλκανικό πόλεμο. Έτσι, για πρώτη φορά μετά από τον αποτυχημένο πόλεμο του 1897, η χώρα απαγκιστρώνεται από το φοβικό σύνδρομο και διεκδικεί με αξιώσεις την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών. Η επιτυχημένη έκβαση των Βαλκανικών Πολέμων, η οποία θα επικυρωθεί με τη συνθήκη του Λονδίνου (30/5/1913) και μετέπειτα με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (10/8/1913 - νέο ημερολόγιο), θα κάνει πραγματικότητα το όνειρο εκατοντάδων χιλιάδων Κρητών για ένωση, τερματίζοντας με αυτό τον τρόπο το κρητικό ζήτημα. Αναμφισβήτητα καταλυτής σε αυτή τη διαδικασία αποτέλεσε η πολιτική φιγούρα του Βενιζέλου. Αυτό που χαρακτήρισε τον πολιτική του στο κρητικό ζήτημα είναι ότι κατάφερε να συνδυάσει την επαναστατική ορμή με την υψηλή διπλωματία, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο ένα ιδιαίτερα αποδοτικό μείγμα πολιτικής, το οποίο στερούταν μέχρι τότε τόσο οι Κρήτες επαναστάτες του 19ου αιώνα όσο και οι ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι το 1910».
ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΠΙΔΗΣ
«Η τεράστια διπλωματική επιτυχία της Συνθήκης των Σεβρών
Αναμφισβήτητα, η Συνθήκη των Σεβρών αποτέλεσε μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία της χώρας μας. Η Ελλάδα βρέθηκε στον πλευρό των νικητών την επαύριο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πράγμα, που σήμαινε εδαφικά οφέλη. Όπως περιγράφεται στα σχολικά εγχειρίδια, η Ελλάδα γίνεται «η χώρα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας γίνεται απτό, ενώ ενσωματώνονται περιοχές καινούργιες οι οποίες είναι δυνάμει εκμεταλλεύσιμες και για μετακίνηση πληθυσμών και για καλλιέργεια. Ο υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης και δικηγόρος, Κώστας Λαπίδης, μίλησε για τη μεγάλη αυτή διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας, αναφέροντας: «Τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ού αποτελούν μια περίοδο αποικιακής κλιμάκωσης από την πλευρά των μεγάλων δυνάμεων, υπό τη μορφή διεκδικήσεων και οικονομικών διεισδύσεων. Αυτό ακριβώς είναι το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώθηκε η εξωτερική πολιτική της Ελλάδος την εποχή εκείνη υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ελλάδα ως χώρα µέλος της Αντάντ προσδοκούσε τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη, οι μεγάλοι σύμμαχοι είχαν τον πρώτο λόγο στη μοιρασιά που τελέστηκε και κάθε ελληνική διεκδίκηση έπρεπε να χαίρει της καλής θελήσεως των δυνατών συμμάχων. Υπό αυτό το ιστορικό πλαίσιο και υπό το πρίσμα της Μεγάλης Ιδέας, οδεύουμε το 1920 σε ένα ιδιαίτερο διπλωματικό ορόσημο που δεν είναι άλλο από τη Συνθήκη των Σεβρών. Ο Βενιζέλος τον Δεκέμβριο του 1918 µε υπόμνημα υποβάλλει στο συμβούλιο των τεσσάρων “μεγάλων” τα αιτήματα της Ελλάδας. Η διπλωματική στάση της ελληνικής κυβέρνησης και ιδιαίτερα οι καλές σχέσεις µε τους “μεγάλους” της εποχής αποφέρουν στην Ελλάδα περιοχές σημαντικές και αποδυναμώνουν την Τουρκία σε βαθμό διάλυσης. Το γεγονός αυτό από µόνο του αποτελεί μια τεράστια διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας και του Βενιζέλου. Αυτό που πρέπει όμως να τονίσουμε είναι ότι η Συνθήκη που υπογράφτηκε το 1920 στις Σέβρες του Παρισίου μπορεί να τερμάτιζε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άφηνε όμως πολλά σημεία μελανά, γεγονός που την καθιστά μια εξαιρετικά εύθραυστη συνθήκη, όπως φάνηκε μετέπειτα. Ο ρόλος του Βενιζέλου ήταν καθοριστικός, γεγονός που αποδεικνύεται και από τη μεταστροφή των μεγάλων δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα μετά την πτώση του από την εξουσία».
ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΠΑΣ
«Ήταν ένα μοναχικό λιοντάρι στη Συνθήκη της Λωζάννης»
Ένας σημαντικός σταθμός των 200 χρόνων νεοελληνικής ιστορίας είναι η Συνθήκη της Λωζάννης. Το σύνολο των ιστορικών έχουν συμφωνήσει πως ήταν μια συνθήκη ταπεινωτική για την Ελλάδα. Όπως διδάσκει η ιστορική γνώση και εμπειρία, μετά το καταστροφικό τέλος της Μικρασιατικής Καταστροφής, ο Κεμάλ Ατατούρκ είχε πολλούς λόγους να αισθάνεται ασφαλής και ισχυρός στο διεθνές παιχνίδι. Στο πλαίσιο αυτό, λαμβάνει χώρα ένα συγκεκριμένο ερώτημα: Ποιες ήταν οι συγκυρίες της περιόδου εκείνης; Ποιο ήταν το διακύβευμα; Και κυρίως πως έπραξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος; Αυτά τα ερωτήματα κλήθηκε να απαντήσει ο Ηλίας Παππάς, ο οποίος είναι υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων. Μιλώντας στη “Νέα Κρήτη”, ο Ηλίας Παππάς υποστήριξε: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης αποτελούσε ένα μοναχικό πληγωμένο λιοντάρι που προσπαθούσε ως επικεφαλής της διπλωματικής αποστολής (όχι πρωθυπουργός) να διαχειριστεί την οδυνηρή ήττα στη Μικρά Ασία και ταυτόχρονα να φροντίσει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο τούς εναπομείναντες ελληνικούς πληθυσμούς στην Τουρκία. Ως εκπρόσωπος του ελληνικού λαού, και όχι της χουντικής κυβέρνησης της χώρας, προσπάθησε να διαχειριστεί από τη θέση του ανίσχυρου τις υπεροπτικές και προκλητικές τάσεις της Τουρκίας.
Πέτυχε λοιπόν, κατά το μέτρο του δυνατού, να εξασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα των νησιών του Αιγαίου (ακόμη και με την παραχώρηση των Δωδεκανήσων από την Τουρκία στην Ιταλία, αλλά και την παραίτηση της Τουρκίας από διεκδικήσεις εκτός νησιών της επικράτειάς της). Σε σχέση με την ανταλλαγή των πληθυσμών η Ελλάδα φαινόταν ευνοημένη, αλλά στην πραγματικότητα το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων είχε αποχωρήσει πριν την υπογραφή της συνθήκης. Η κοινή γνώμη της εποχής δεν μπορούσε να αντιληφθεί την πολιτική οξυδέρκεια του Βενιζέλου και ο Τύπος τον αποδοκίμαζε. Εν κατακλείδι, ο φιλελεύθερος και προοδευτικός πολιτικός Ελευθέριος Βενιζέλος με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης πέτυχε, τηρουμένων των αναλογιών, την ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή. Δικαίως λοιπόν κατέχει τον τίτλο του Εθνάρχη, του μόνου μέχρι σήμερα ίσως που συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά».
«Το πολυκουρασμένο σώμα του θέλει ανάπαυση»
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα πεθάνει στις 18 Μαρτίου 1936. Ο προοδευτικός κόσμος της ανατολής του 20ού αιώνα θα απωλέσει τον φυσικό ηγέτη του, έναν άνθρωπο που τα έβαλε με τις διεθνείς συγκυρίες και με το παλιό πολιτικό κατεστημένο, το οποίο εκπροσωπούταν από τη μοναρχία και συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις. Ο πόνος είναι ανείπωτος και σε πολλές εφημερίδες της εποχής εκείνης. Ενδεικτικά στην εφημερίδα “Αθηναϊκά Νέα” στο πρωτοσέλιδο (γράφτηκε από Γ. Ι. Λίαν), κάποιος που ήταν αναγνώστης της συγκεκριμένης εφημερίδας θα διάβαζε στις 19 Μαρτίου 1936, την επόμενη μέρα του θανάτου του, πως «η πνοή του θανάτου έσβησε χθες την ιερή λαμπάδα... Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πλήρωσε το κοινό χρέος προς τη μητέρα Γη... Τώρα το πολυκουρασμένο και πολυβασανισμένο του σώμα θέλει ανάπαυση. Την ανάπαυση αυτή δεν μπορεί άλλος να του τη δώσει παρά το χώμα που τον γέννησε, παρά ο τόπος που άνοιξε πρώτη φορά τα μάτια του στο θαύμα της ζωής... Εκεί κάπου ανάμεσα στα βράχια του Προφήτη Ηλία, που πολλές φορές εσκίρτησαν από χαρά στο πέρασμά του... Εκεί σ’ ένα απέριττο τάφο για ν’ ακούει τον φλοίσβο των κυμάτων και το τραγούδι των πουλιών της πατρίδας του. Τάφο που θα είναι το περηφανέστερο μνημείο της ελληνικής αρετής, του ελληνικού πνεύματος, της ελληνικής δραστηριότητας. Τάφος που θα χρησιμεύσει ως ακένωτη πηγή ζωής και δυνάμεως σ’ εκείνους που έρχονται».
