Δεν υπάρχουν επαρκείς λόγοι για να υπάρξει άμεση συσχέτιση ψυχικής υγείας με τις γυναικοκτονίες, όπως καταγράφονται το τελευταίο χρονικό διάστημα, υποστηρίζουν επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κάνοντας σαφές πως η ψυχοπαθολογία ενός δράστη μπορεί να είναι ίδια μ’ εκείνη ενός φυσιολογικού ανθρώπου.
Ταυτόχρονα, κάνουν σαφές πως ενδέχεται κάποιες διαταραχές της προσωπικότητας (π.χ. αντικοινωνική ή ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας), σε συνδυασμό με κάποιους άλλους παράγοντες, να πυροδοτήσουν μεγάλα επίπεδα θυμού, πράγμα που θα οδηγήσει στη γυναικοκτονία, χωρίς ωστόσο να θεωρείται επιστημονικά αναπόφευκτο.
Ειδικότερα, το τελευταίο χρονικό διάστημα η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί με δραματικό τρόπο να πραγματοποιούνται γυναικοκτονίες η μία μετά την άλλη, με χρονική απόσταση λίγων μηνών μέχρι και λίγων ημερών.
Πολλοί από τους δράστες που σκότωσαν τη σύντροφό τους, τόσο δικαστικοί ψυχολόγοι και δημοσιογράφοι όσο και δικηγόροι προχωρούν σε δηλώσεις στα ΜΜΕ, όπου κάνουν σαφές πως ο γυναικοκτόνος ήταν φορέας ψυχικού νοσήματος.
Ενδεικτικά αναφέρω παρακάτω τις δύο περιπτώσεις στα Γλυκά Νερά και στη Φολέγανδρο, όπου στην πρώτη περίπτωση ο δράστης φαίνεται πως έπασχε από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και στη δεύτερη περίπτωση ήταν διπολικός ασθενής, σύμφωνα με ρεπορτάζ.
Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στο star.gr, o δράστης της υπόθεσης στα Γλυκά Νερά ενδέχεται να έπασχε από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Όπως αναφέρεται επακριβώς στο ενημερωτικό σάιτ («Γλυκά Νερά: Δικαστική ψυχολόγος αναλύει το προφίλ του “νάρκισσου” δολοφόνου»/ star.gr), η κ. Αντωνοπούλου υποστήριξε: «Ο άνθρωπος αυτός έχει σκηνοθετική παράνοια. Πίστευε ότι έχει τη δύναμη να ξεγελάσει ένα ολόκληρο σύστημα. Να κάνει το τέλειο έγκλημα. Αυτός ο άνθρωπος δείχνει να είναι αμερόληπτος, αλώβητος, κυνικός και χωρίς συναίσθημα. Ένα άδειο κουφάρι. Έχει 100% ναρκισσιστική διαταραχή, χωρίς αυτό να του δίνει φυσικά κάποιο ελαφρυντικό σχετικά με την “απώλεια ελέγχου”. Είχε απόλυτο έλεγχο, αλλά μέσα σε μια παρανοϊκή διάσταση».
Ο δικηγόρος του 30χρονου δολοφόνου από τη Φολέγανδρου, όπως αναπαρήχθη από πολλά ρεπορτάζ, έκανε σαφές πως η ψυχική υγεία του πελάτη του ήταν κλονισμένη. Ενδεικτικά, στο lifo.gr διαβάζουμε τα λόγια του δικηγόρου του. «Εμείς λέμε ότι ο άνθρωπος αυτός είναι ψυχασθενής. Είναι αποδεδειγμένο αυτό. Είναι διαγνωσμένο το 2015 από τον διευθυντή της Ψυχιατρικής Κλινικής του Νοσοκομείου “Άγιοι Ανάργυροι” στην Κηφισιά. Από εκεί και πέρα, υπήρξαν και άλλες διαγνώσεις, υπήρξαν θεραπείες που ξεκίνησαν και διακόπηκαν (...). Δεν μπορώ να πω εάν έπαιξε και ποιον ρόλο η ασθένεια αυτή στην πράξη. Αυτό θα το κρίνει η Δικαιοσύνη. Δηλαδή και ένας ψυχασθενής μπορεί να διαπράξει έγκλημα, ενώ δεν επηρεάζεται η πράξη του από την ασθένειά του. Όμως κατά κανόνα ο ψυχασθενής έχει λόγο να επηρεαστεί από την ασθένειά του», ανέφερε χαρακτηριστικά ο δικηγόρος, σύμφωνα με το ρεπορτάζ («Γυναικοκτονία στη Φολέγανδρο: “Δεν έπαιρνε τα ψυχοφάρμακά του”, ισχυρίζεται ο δικηγόρος του δολοφόνου»).
Στην ίδια ακριβώς υπόθεση, σ’ ένα άλλο ενημερωτικό σάιτ (cyclades24.gr, «Φολέγανδρος: Στη διπολική διαταραχή του δράστη αποδίδει τη δολοφονία ο δικηγόρος του»), ο δικηγόρος θα υποστηρίξει: «Έχω χαρτιά ότι το 2015 στο Νοσοκομείο των Αγ. Αναργύρων βεβαιώθηκε ότι ο 30χρονος πάσχει από διπολική διαταραχή. Πρέπει να έχουμε σεβασμό στα δεδομένα της κοινωνικής και ατομικής ζωής. Υπάρχουν οι ψυχασθενείς δίπλα μας, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι ψυχασθένειες δημιουργούν καταστάσεις επικίνδυνες και για τους ίδιους αλλά και για τρίτους».
Όχι σε βιαστικά συμπεράσματα
Το ερώτημα που πλανάται είναι εάν η γυναικοκτονία εγείρει ζητήματα ψυχοπαθολογίας και εάν αυτή η ψυχοπαθολογία είναι υπεύθυνη για την πρόκληση γυναικοκτονίας. Στο πλαίσιο αυτό, η “Νέα Κρήτη” διενήργησε μια έρευνα με σκοπό να εξιχνιάσει εάν κρύβεται μια στρεβλή ψυχοπαθολογία πίσω από τη συμπεριφορά ενός ατόμου που προβαίνει σε μια τέτοια αποτρόπαια, καταδικαστέα και επιλήψιμη πράξη.
Ο κλινικός ψυχολόγος Μανόλης Καργάκης, μιλώντας στη “Ν.Κ.”, υποστήριξε πως δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συσχετίσουμε τον φορέα ενός ψυχικού νοσήματος με την αντίληψη ότι είναι επικίνδυνος και πόσω μάλλον δυνάμει δολοφόνος.
«Τείνουμε πολύ εύκολα και χωρίς επιστημονική βάση να εξάγουμε συμπεράσματα για να βρούμε γρήγορα απαντήσεις σ’ ένα τόσο σημαντικό θέμα όπως είναι η γυναικοκτονία. Σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να συνδέσουμε επιστημονικά την έννοια της ψυχικής υγείας με το φαινόμενο της βίας και πόσω μάλλον το φαινόμενο της γυναικοκτονίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, που δεν είναι διασταυρωμένο επιστημονικά το συμπέρασμα (όπως στην περίπτωση ενός δικηγόρου που θα προσπαθήσει να προσεγγίσει την υπεράσπιση), δεν πρέπει να συνδέουμε τέτοια δεδομένα με τη διαπίστωση πως η δυσλειτουργία σε επίπεδο ψυχικής υγείας πρέπει να συνδεθεί άμεσα με τον φόνο και τη γυναικοκτονία», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Μεταξύ άλλων, ο κ. Καργάκης υποστήριξε πως η αντικοινωνική προσωπικότητα ως διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να συνδεθεί με την εκδήλωση βίας. Και αυτό συμβαίνει καθώς η συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας συνδέεται με πληθώρα παρακινδυνευμένων ενεργειών, όπως η χρήση ναρκωτικών ουσιών και η τάση προς τη βία.
«Το κύριο χαρακτηριστικό σε επίπεδο διαταραχής προσωπικότητας που μπορούμε να συναντήσουμε στο να εκφραστεί η βία και κατ’ επέκταση να εκδηλωθεί η γυναικοκτονία είναι η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Συνδυάζεται με την κατάχρηση ουσιών και μιλάμε για το προφίλ ενός ατόμου που από την εφηβική του κιόλας ηλικία σε επίπεδο χαρακτήρα και προσωπικότητας έχει μειωμένη κατανόηση των συναισθημάτων του άλλου, παρορμητικότητα, τάση προς τη βία και την παράβαση των κανόνων, υψηλή συσχέτιση με τη χρήση ουσιών που μπορούν να επιφέρουν αδυναμία διαχείρισης συναισθημάτων και κατ’ επέκταση εκτόνωσης παρορμητικών συμπεριφορών», ανέφερε ο κ. Καργάκης.
Παραληρητική διαταραχή
Ο Αλέξης Βγόντζας είναι καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και για πολλά χρόνια υπήρξε διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ. Έχει δει και αντιμετωπίσει στην πολύχρονη πορεία του δύσκολα περιστατικά. Ο κ. Βγόντζας μίλησε στη “Νέα Κρήτη” και εξήγησε σε ποιες περιπτώσεις ασθενών με ψυχικό νόσημα μπορούμε να συναντήσουμε τη γυναικοκτονία.
Όπως ανέφερε, η γυναικοκτονία συναντάται στην παραληρητική διαταραχή, όπου το άτομο βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση σχετικά με το εάν το ταίρι του είναι πιστό μαζί του, συναισθηματικά και σεξουαλικά. Μια τέτοια διαταραχή εντάσσεται στο ευρύ φάσμα της ψύχωσης.
«Τη γυναικοκτονία πρέπει να τη δούμε ως την πιο ακραία μορφή κακοποίησης γυναικών. Είναι ένα ακραίο φαινόμενο. Στο ερώτημα εάν υπάρχει μια μορφή ψυχοπαθολογίας σε μια περίπτωση γυναικοκτονίας, τότε απαντάω πως βεβαίως μπορεί να υπάρχει. Υπάρχει η παραληρητική διαταραχή, όπου υπάρχει έντονη ενασχόληση εάν το άτομο είναι πιστό μέχρι σ’ ένα παθολογικό σημείο. Αυτή η διαταραχή εντάσσεται στα πλαίσια της ψύχωσης. Υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Επίσης υπάρχουν διαταραχές της προσωπικότητας. Βέβαια, μια τέτοια διαταραχή δε δικαιολογεί την πράξη. Ένας ασθενής που φέρει την παραληρητική ζηλοτυπία δεν τον κάνει να έχει επίγνωση του τι κάνει. Τα άτομα αυτά είναι πιο ευάλωτα να κάνουν αυτά τα πράγματα», ανέφερε ο κ. Βγόντζας.
Άλλες ασθένειες ψυχιατρικής φύσεως, που μπορούν να ωθήσουν τον εαυτό τους στην τέλεση μιας γυναικοκτονίας, είναι και οι διαταραγμένες προσωπικότητες, όπως φαίνεται σύμφωνα με τον κ. Βγόντζα στην περίπτωση του δράστη στα Γλυκά Νερά. Ταυτόχρονα, οι διάφορες χημικές ουσίες, όπως αλκοόλ ή ναρκωτικά, μπορεί να παίξουν καθοριστικό ρόλο.
«Επίσης, μιλάμε και για τις διαταραγμένες προσωπικότητες, που είναι αντικοινωνικές προσωπικότητες που δεν αισθάνονται ενοχή για τίποτε απ’ ό,τι κάνουν. Έτσι φαίνεται να είναι η περίπτωση του πιλότου στα Γλυκά Νερά. Δεν είχε καμία αίσθηση ενοχής και είναι χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής προσωπικότητας», ανέφερε ο κ. Βγόντζας, ενώ συμπλήρωσε :«Επίσης, σε μια γυναικοκτονία η χρήση ουσιών μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά. Ένα θολωμένο μυαλό, που σε αυτό εντάσσεις και μια άλλη επικίνδυνη χημική ουσία, π.χ. αλκοόλ, τοξικές ουσίες, αυτά συμβάλλουν στην εκδήλωση ενός βίαιου περιστατικού».
Ο κ. Βγόντζας στο ερώτημα εάν μια τέτοια ψυχοπαθολογία εξηγεί το σύνολο των γυναικοκτονιών απαντάει πως «όχι. Μπορεί σ’ ένα βαθμό να δίνει μια επαρκή απάντηση, αλλά πρέπει να αναζητηθούν και άλλα στοιχεία ή παράγοντες για να κατανοήσουμε την τέλεση της αποτρόπαιας πράξης».
Στον Μυλοπόταμο
Ο κ. Βγόντζας αναφέρθηκε και στην πρόσφατη περίπτωση γυναικοκτονίας στην Κρήτη, κάνοντας σαφές πως ο δράστης, με βάση αυτά που γράφονται στα ρεπορτάζ και στην ειδησεογραφία, είχε πράγματι ένα θολωμένο μυαλό.
«Σε κάποιες γυναικοκτονίες, ο δράστης αυτοκτονεί κιόλας. Στην περίπτωση του δράστη στον Μυλοπόταμο, αποπειράθηκε. Δεν έχει πεθάνει. Πρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχει κάτι πολύ άρρωστο από την πλευρά του δράστη. Δεν ξέρω ποια ψυχιατρική κατάσταση μπορεί να το ερμηνεύσει. Δείχνει, με βάση τα ρεπορτάζ, πως είχε ένα θολωμένο μυαλό από μίσος», ανέφερε ο κ. Βγόντζας.
Ξεχωριστή και μοναδική η κάθε περίπτωση
Στην ίδια γραμμή πλεύσης κινείται και ο κλινικός ψυχολόγος Νίκος Παπανικολάου, ο οποίος υποστήριξε πως δεν μπορούμε να συνδέουμε την ψυχοπαθολογία πίσω από κάθε πράξη γυναικοκτονίας. Κατά την άποψή του, η πλειοψηφία των ανδρών που σκότωσαν τη σύντροφό τους είχαν μια διαταραγμένη ψυχοπαθολογία.
«Δεν μπορούμε να είμαστε δογματικοί και να υποστηρίξουμε πως κρύβεται ψυχοπαθολογία πίσω από κάθε γυναικοκτονία. Νομίζω πως σε πάρα πολλές περιπτώσεις και θα έλεγα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπάρχει παθολογία, που τις περισσότερες φορές δεν την υποψιαζόμαστε, ειδικά εάν ένας άνθρωπος δεν είναι ειδικός ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, έχουμε έναν άνθρωπο που λειτουργεί πολύ καλά στην καθημερινότητά του και εκτελεί τα εργασιακά του καθήκοντα πάρα πολύ καλά. Αυτός ο άνθρωπος ενδέχεται να έχει μια ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, πράγμα που σημαίνει ότι έχει ένα υπέρμετρο “Εγώ”, κοιτάζει τον εαυτό του, νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο και του αρέσει να ελέγχει τα πράγματα. Αυτός ο άνθρωπος κάποια στιγμή πράττει γυναικοκτονία. Για να φτάσει σε αυτό το σημείο, πρέπει να συντρέξουν και άλλα στοιχεία. Δεν μπορούμε να είμαστε δογματικοί. Πιστεύω πως στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπάρχει.
Την κάθε περίπτωση πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ως μοναδική και ξεχωριστή. Και πάνω απ’ όλα πρέπει να έχουμε άμεση πρόσβαση στο πρόσωπο που επιτέλεσε τη γυναικοκτονία. Μόνο ένας άνθρωπος που έκανε κλινική συνέντευξη μπορεί να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα για την πιθανή παθολογία ή μη του δράστη», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ο κ. Παπανικολάου, μεταξύ άλλων, επισήμανε: «Την επιθετική συμπεριφορά μπορούμε να τη δούμε σε διαφορετικές παθολογίες. Μπορούμε να τη δούμε στην αντικοινωνική προσωπικότητα, στην ψυχαναγκαστική προσωπικότητα, όπου ο άνθρωπος κρατάει τα πάντα υπό έλεγχο, στη διπολική διαταραχή, στον άνθρωπο που κάνει χρήση ουσιών. Πολλές φορές, σε πολλές παθολογίες μπορούμε να δούμε την επιθετικότητα. Το ζήτημα είναι ότι, για να φτάσει η επιθετικότητα στη γυναικοκτονία, πρέπει να υπάρχει και κάτι άλλο, το οποίο ίσως είναι σημαντικό να το ανακαλύψουμε μέσα από μια κλινική συνέντευξη του θύτη».
Γυναικοκτονία - Η έσχατη μορφή έμφυλης βίας
«Η γυναικοκτονία ως όρος αναφέρεται την προσβολή και υποβάθμιση της γυναικείας ύπαρξης και αξιοπρέπειας», υπογραμμίζει η Ελένη Γερακάκη, η οποία είναι κοινωνική επιστήμονας και ειδικός ψυχικής υγείας του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Ν. Ηρακλείου.
Μιλώντας στη “Νέα Κρήτη”, έκανε σαφές πως η γυναικοκτονία είναι η έσχατη μορφή έμφυλης βίας.
Συγκεκριμένα, η κ. Γερακάκη, προσπαθώντας να νοηματοδοτήσει την έννοια της γυναικοκτονίας, υποστήριξε πως «συνδέεται με συμπεριφορές που προσβάλλουν, υπομονεύουν, πληγώνουν και κακοποιούν θηλυκότητες, με μόνη δικαιολόγηση την έμφυλη διάσταση του ατόμου. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι, δυστυχώς, η γυναικοκτονία δεν αποτελεί έναν νέο “μοντέρνο” όρο, αλλά αποτελεί την απόδοση της έσχατης μορφής της έμφυλης βίας που οδηγεί στη θανάτωση γυναικών. Ακόμη πιο σημαντικό όμως είναι να αντιληφθούμε ότι η έμφυλη βία είναι ο κίνδυνος που ελλοχεύει και ενυπάρχει σε λόγια και συμπεριφορές βιαιότητας, εκμετάλλευσης, κακομεταχείρισης και κακοποίησης».
Μεταξύ άλλων, απαντώντας στο ερώτημα εάν πίσω από μια γυναικοκτονία κρύβεται μια ψυχοπαθολογία, η κ. Γερακάκη υποστήριξε: «Αυτό που μας δείχνει η εμπειρία είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι άνθρωποι που ασκούν βία είναι άνθρωποι που δεν έχουν κάποιο ψυχικό νόσημα, και ακόμη περισσότερες φορές η ψυχιατρικοποίηση τέτοιων συμπεριφορών μάς οδηγεί στην απομάκρυνση από την αλήθεια ή/και την πραγματική αιτία των γεγονότων, η οποία δεν είναι άλλη από τα εσφαλμένα πρότυπα συμπεριφοράς και τα έμφυλα στερεότυπα που συνοδεύουν τα καθημερινά λεγόμενα (π.χ. έμφυλα ανέκδοτα, αστεία), τις απόψεις, τις αντιλήψεις και τις πράξεις μας. Ολοκληρώνοντας, εκείνο που αξίζει να αναφερθεί είναι η παράκληση, να αφήσουμε τους ειδικούς να προβαίνουν στις διαγνώσεις, σύμφωνα με τις γνώσεις και την εμπειρία τους, και εμάς, ως πολίτες, να αντιμετωπίζουμε τέτοιες συμπεριφορές δημιουργώντας ενσυναισθητικά περιβάλλοντα υποστήριξης και θεραπείας για τους θύτες και τα θύματα».
(Φωτογραφία: unslash)
