Κρήτη, 21 Ιουλίου 365 μ.Χ. Η γη σείεται και ο Εγκέλαδος με μια τρομακτική μανία ισοπεδώνει μεγάλο μέρος της Κρήτης. Ο πασίγνωστος ιστορικός σεισμός άνω των 8,5 ρίχτερ, που με επίκεντρο στη θάλασσα στα νοτιοδυτικά του νησιού ανύψωσε τη Δυτική Κρήτη και προκάλεσε ένα παλιρροϊκό κύμα που σάρωσε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου, άφησε τα σημάδια του στον χώρο και τον χρόνο.
Και οι μαρτυρίες εκείνης της καταστροφής δεν είναι μόνο το λιμάνι της Φαλάσαρνας, που ανυψώθηκε και μετατράπηκε σε στεριά, ούτε μόνο τα ερείπια πόλεων και οικισμών, αλλά ιστορίες ανθρώπων, που μαρτυρούνται με τρόπο έμμεσο από τα αντικείμενα, πολύτιμα και καθημερινά, που έριξε κάτω ο σεισμός, θάφτηκαν και ξεχάστηκαν, είτε άμεσο, μέσα απ’ όσους πέρασαν από τη ζωή στον θάνατο εκείνη τη μέρα.
Ιστορίες σαν αυτή ενός ζευγαριού που αποκοιμήθηκε με το μωρό ανάμεσά τους, και καταπλακώθηκαν από τα ερείπια του σπιτιού όπου ζούσαν. Έμειναν εκεί για αιώνες, έως ότου ένα πρωί, τον Σεπτέμβρη του 2001, η αρχαιολογική σκαπάνη τούς έφερε ξανά στο φως, ξεδιπλώνοντας την ιστορία τους. Και μαζί μια μεγάλη αλήθεια. Εκείνη που μας λέει ότι η Αρχαιολογία δεν είναι μόνο επιβλητικά μνημεία και λαμπερά ευρήματα, αλλά πάνω απ’ όλα αυτές οι πάμπολλες μικρές και μεγάλες ανθρώπινες ιστορίες, που ξεπηδούν από τον θάνατο και ξαναζωντανεύουν. Ξαναζούν μέσα από το σκηνικό καταστροφής που τις “σφράγισε” στις χρονοκάψουλες, βαθιά θαμμένες στη γη. Και η σκαπάνη έχει τον δικό της τρόπο να μας το αποδεικνύει, όσο και ο λόγος να περιγράφει τις πιο συγκλονιστικές στιγμές του παρελθόντος, που μας μιλούν για γεγονότα, συναισθήματα και ανθρώπους που άφησαν τα ίχνη τους στον χρόνο εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια πριν.
Μια από αυτές τις συναρπαστικές ιστορίες ανακάλεσε στη μνήμη ο αρχαιολόγος-νομισματολόγος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου κ. Κλεάνθης Σιδηρόπουλος. Ως μέλος της ανασκαφικής πανεπιστημιακής ομάδας του Ανατολικού Τομέα Ι της αρχαίας Ελεύθερνας στο Ρέθυμνο, υπό τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη, από την πρώτη ως την τελευταία μέρα (1985-2003) ο κ. Σιδηρόπουλος έζησε πολλές ξεχωριστές στιγμές, καθώς η γη στον ρωμαϊκό και παλαιοχριστιανικό τομέα της αρχαίας πόλης αποκάλυπτε μυστικά αιώνων. Και ανάμεσά τους εκείνη την τραγική μοίρα μιας οικογένειας που έπεσε θύμα του τρομακτικότερου και καταστροφικότερου σεισμού που έχει βιώσει - ιστορικά - η Κρήτη.
Δύο μέρες χρειάστηκαν για να καθαριστούν λεπτομερώς από το χωμάτινο σκοτάδι των αιωνίων οι δυόμισι ζωές τους. Δεν πρόλαβαν, καθώς φαίνεται, ούτε καν να σηκωθούν κι από τον ανέμελο ύπνο πέρασαν στον θάνατο. Και έμειναν άκλαυτοι κι άταφοι.
Η διήγηση του κ. Σιδηρόπουλου, γάργαρη σαν το κρυστάλλινο νερό των πηγών της Ελεύθερνας, αναβίωσε μνήμες σε όλους τους φοιτητές τότε του Αρχαιολογικού, που γεμάτοι όνειρα έπαιρναν την πρώτη γεύση του τι θα πει ανασκαφή και άκουγαν από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη και τον αρχαιολόγο Κλεάνθη Σιδηρόπουλο να διηγούνται ιστορίες της αρχαίας πόλης και ανάμεσά τους τη συγκλονιστική εκείνη της μοιραίας οικογένειας. Ας “ακούσουμε” μέσα από το λυρικό - στην τραγικότητα των γεγονότων που διηγείται - κείμενο του αρχαιολόγου και ας γυρίσουμε το ρολόι του χρόνου πίσω. Τότε...
«Στην Ελεύθερνα της 21ης Ιουλίου 365 μ.Χ.
“Paulo enim post lucis exortum” (“λίγο μετά που φώτισε η μέρα”), γράφει ο ιστορικός. Από την ασφάλεια της απόστασης του χρόνου βεβαίως.
Εκείνος που κείτεται τόσους αιώνες εδώ στο περιστύλιο της πολυτελούς αστικής έπαυλης, δίπλα στην κυρά και το βρέφος τους - τι κρίμα - ούτε το φως, ούτε τη μέρα πρόλαβε.
Ελεφαντοστέινο πλακίδιο με σκηνή από τη ζωή του Αχιλλέα.
Φαίνεται πως ήταν ζεστή η νύχτα της προτεραίας. Το νεαρό ζευγάρι των οικιακών δούλων άπλωσε πρόχειρα στρωσίδια κατάχαμα δίπλα στον τοίχο πίσω από τις κολόνες της περίκλειστης αυλής με το μικρό σιντριβάνι. Δροσεράδα κατέβαινε από το βουνό μέσα από τη ρεματιά και χάιδευε τις ιδρωμένες νύχτες της Ελεύθερνας το καλοκαίρι το τελευταίο της νιότης τους. Αποκοιμήθηκε το παιδάκι στην ασφάλειά του ανάμεσά τους.
Μόλις φώτισε η μέρα, τρομερός σεισμός - τώρα λένε 8,5 richter, με επίκεντρο στη θάλασσα ΝΔ της νήσου - ταρακούνησε συθέμελα την Κρήτη. Η θάλασσα αποτραβήχτηκε και επέστρεψε με τεράστια κύματα που κατέστρεψαν παράλιες πόλεις ως την Πελοπόννησο και την Κύπρο, κι ως την Αίγυπτο ακόμα.
Όλεθρος και θανατικό χωρίς προηγούμενο. Το λιμάνι της Φαλάσαρνας στα δυτικά ανυψώθηκε κι έγινε στεριανό λιβάδι, η μινωική Ζάκρος έκανε θαλασσινή βουτιά στα ανατολικά. Σαν τεράστια, γήινη ζυγαριά το νησί ταλαντώθηκε και πάγωσε λοξά.
Αρχαία Ελεύθερνα 2001. Πανεπιστημιακή ανασκαφή, Τομέας Ανατολικός.
Κασμάς, μετά σκαλιστήρι, προσεκτικό μαχαίρι και σκουπάκι. Δύο μέρες χρειάστηκαν για να καθαριστούν λεπτομερώς από το χωμάτινο σκοτάδι των αιώνων οι δυόμισι ζωές τους. Δεν πρόλαβαν, καθώς φαίνεται, ούτε καν να σηκωθούν κι από τον ανέμελο ύπνο πέρασαν στον θάνατο. Και έμειναν άκλαυτοι κι άταφοι.
Συντρίμμια οι τοίχοι και οι κεραμοσκέπαστες στέγες πάνω και γύρω, σκόρπια ανάμεσά τους τα πολύτιμα και τα ξεχωριστά του οίκου, τα ελεφαντοστέινα πλακίδια με ανάγλυφη τη ζωή του Αχιλλέα, τα καθημερινά αγγεία, το ψηλό σιδερένιο κηροπήγιο, τα νομίσματα με τις παραστάσεις που υπόσχονταν felicium temporum reparatio - την “αποκατάσταση των ευτυχών καιρών”. Τις καλύτερες μέρες, ξέρετε...
Η Αρχαιολογία δίνει υπόσταση στο παρελθόν. Κάποτε πιο ζωντανή κι απ’ όσο αντέχεις.
Σαν σήμερα (σ.σ. χθες) μόλις φώτισε η 21η Ιουλίου του 365 μ.Χ.».
Νόμισμα του Κωστάντιου Β. Κοπή του 355-361 μ.Χ.
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο της ανασκαφής του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Π. Θέμελη, στον ανατολικό τομέα της Ελεύθερνας (1985-2003).
Η αρχική ανάρτηση ΕΔΩ
