Νέο ερευνητικό πρόγραμμα στην Κρήτη - «Αν εξαφανιστούν τα έντομα, το περιβάλλον θα καταρρεύσει»

Κρήτη
Νέο ερευνητικό πρόγραμμα στην Κρήτη - «Αν εξαφανιστούν τα έντομα, το περιβάλλον θα καταρρεύσει»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το DNA των εντόμων των Αστερουσίων - «κλειδί» για τη βιοποικιλότητα

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι είδους έντομα υπάρχουν τριγύρω μας; Μικροσκοπικές, συχνά ενοχλητικές για τους περισσότερους, ίσως μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις απωθητικές για ορισμένους, παρουσίες που ωστόσο αποτελούν από τους πιο σημαντικούς ενοίκους αυτού του πλανήτη; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση, που φαινομενικά μπορεί να μοιάζει απλή ή αδιάφορη, είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά κρίσιμη, καθώς τα έντομα αποτελούν από τους πλέον κρίσιμους δείκτες για τη βιοποικιλότητα και την ίδια την ύπαρξή μας.

Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι το ερώτημα τίθεται για μια περιοχή “παρθένα” ερευνητικά στον συγκεκριμένο τομέα, τη δυτική Μεσαρά και τα Αστερούσια, και την απάντηση θα δώσουν με τη δράση τους οι ίδιοι οι κάτοικοι της περιοχής. Όλα αυτά μέσω ενός πρωτοποριακού προγράμματος που ξεκινάει στο χωριό του Λίσταρου στους πρόποδες των Αστερουσίων, στη νότια Κρήτη.

Ο τίτλος του πιλοτικού αυτού ερευνητικού προγράμματος είναι “Έργο παρακολούθησης της Βιοποικιλότητας των εντόμων στη δυτική Μεσαρά” και υπεύθυνοι για την υλοποίησή του είναι ο Πολιτιστικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Λίσταρου-Κλιματογή, σε στενή συνεργασία με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΜΦΙΚ), το Ινστιτούτο Θεωρητικών Σπουδών της Χαϊδελβέργης, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καρλσρούης, το Μουσείο Ζωολογικής Έρευνας Alexander König στη Βόννη και την Εντομολογική Εταιρεία του Κρέφελντ. Τα “κλειδιά” για την υλοποίηση του προγράμματος, που θα ξεκλειδώσουν τις πύλες του θαυμαστού κόσμου των εντόμων στην περιοχή, κρατούν οι ίδιοι οι κάτοικοι του Λίσταρου, με την επιστημονική επιμέλεια να έχουν ο τακτικός καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Καρλσρούης και διευθυντής ερευνητικής ομάδας στο Ινστιτούτο Θεωρητικών Σπουδών της Χαϊδελβέργης και κάτοικος του χωριού, δρ. Αλέξανδρος Σταματάκης, και από την πλευρά του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας ο δρ. Απόστολος Τριχάς, επιμελητής των Εντομολογικών Συλλογών του ΜΦΙΚ.

Η ιδέα πίσω από το ερευνητικό πρόγραμμα για τη βιοποικιλότητα της πανίδας των εντόμων στην περιοχή συνίσταται στην τοποθέτηση ειδικών παγίδων που έχουν δωρηθεί από την Εντομολογική Εταιρεία του Κρέφελντ της Γερμανίας για τις ανάγκες του έργου, στις οποίες θα πέσουν έντομα, αποκαλύπτοντας το DNA και τα... μυστικά τους. Το πιλοτικό πρόγραμμα δειγματοληψίας θα διαρκέσει ακριβώς ένα έτος και θα καλύψει την πανίδα κυρίως των ιπτάμενων εντόμων σε όλες τις εποχές. Από το υλικό αυτό θα μπορέσουν οι επιστήμονες να αναγνωρίσουν τα είδη και, γιατί όχι, να εντοπίσουν ενδεχόμενα άγνωστα, μια που δεν υπάρχουν τόσο εκτεταμένες μελέτες που τα αφορούν. Τα δείγματα θα ληφθούν μέσω των λεγόμενων παγίδων Malaise και η βιοποικιλότητα θα αξιολογηθεί μέσω προσδιορισμού αλληλουχιών DNA και υπολογιστικών τεχνικών, που αναπτύχθηκαν από τον καθηγητή Αλέξανδρο Σταματάκη.

Όπως μας εξήγησε ο ίδιος, ο στόχος δεν είναι μόνο επιστημονικός, αλλά παράλληλα κοινωνικός και εκπαιδευτικός. Οι πολίτες καλούνται να δράσουν μέσα από αυτό το πρόγραμμα και όχι πλέον μόνο οι επιστήμονες, έχοντας στήσει και λειτουργώντας τις παγίδες των εντόμων, ενώ οι μαθητές θα προσθέσουν το δικό τους λιθαράκι στο οικοδόμημα με επισκέψεις σχολείων στις παγίδες, οι οποίες μπορούν να κανονιστούν μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου: [email protected]. Και όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο επιμελητής των Εντομολογικών Συλλογών του ΜΦΙΚ, δρ. Απόστολος Τριχάς, «η ανοιχτή πρόσκληση σε όλα τα δημοτικά σχολεία του Δήμου Φαιστού να έρθουν και να επισκεφτούν τις παγίδες και να μάθουν περισσότερα για το έργο είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του προγράμματος».

Σε επιστημονικό επίπεδο, απ’ όλη αυτή την προσπάθεια θα προκύψουν δεδομένα DNA τα οποία και θα δώσουν την εικόνα της βιοποικιλότητας στα Αστερούσια, που δεν έχει μελετηθεί, ενώ αν αυτή η αρχική πιλοτική μελέτη αποδειχτεί επιτυχής, προγραμματίζονται περαιτέρω ανάλογες μελέτες. Αυτές θα μπορούσαν να μας δίνουν σε βάθος χρόνου μια συγκρίσιμη εικόνα για τα είδη των εντόμων στην περιοχή, που θα αποτελέσει έναν δείκτη για το περιβάλλον, τις κλιματικές αλλαγές, την ανταπόκριση των ειδών στις καιρικές συνθήκες ή σε ακραία φαινόμενα, ενώ το όλο πείραμα θα μπορούσε να επεκταθεί και στον ορεινό όγκο. Τα δεδομένα DNA, την ίδια στιγμή, θα μπορούν να εμπλουτίζονται δίνοντας ένα όλο και πιο ξεκάθαρο αποτύπωμα μιας περιοχής. Με πιο απλά λόγια, από το πρόγραμμα θα προκύψει ένας δείκτης βιοποικιλότητας που θα μπορεί να υπόκειται σε συγκρίσεις, ώστε να διαπιστώνεται η πορεία του μέσα στον χρόνο και μέσω αυτού το πώς αλλάζει ή όχι μια περιοχή, πώς μετατρέπεται το κλίμα και ποιες οι συνέπειες των όποιων μεταβολών στους ευαίσθητους πληθυσμούς των εντόμων.

Στις σκέψεις για μελλοντική αξιοποίηση του ερευνητικού πιλοτικού προγράμματος περιλαμβάνεται ακόμα και η μελλοντική τοποθέτηση παγίδων σε γειτονικούς ελαιώνες, ο ένας ιδιαίτερα φροντισμένος και ο άλλος λιγότερο, ώστε να διακριβωθεί η βιοποικιλότητα με βάση τον βαθμό της ανθρώπινης παρέμβασης, αλλά και η επέκταση του προγράμματος σε μεγαλύτερα υψόμετρα για συγκρίσεις με την εικόνα στα πεδινά. Και αυτό έχει ιδιαίτερη αξία με δεδομένο το ότι η οροσειρά των Αστερουσίων έχει καταστεί Απόθεμα της Βιόσφαιρας στο πρόγραμμα της UNESCO: “Man & Biosphere”.

«Αν τα έντομα εξαφανιστούν, το περιβάλλον θα καταρρεύσει»

Γιατί όμως τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για τα έντομα; Μα πολύ απλά γιατί, όπως σημειώνει ο κ. Τριχάς, τα έντομα στο σύνολό τους συνιστούν το κρισιμότερο κομμάτι της πανίδας στα οικοσυστήματα. Έχοντας καταγράψει πάνω από 1,5 εκατομμύριο είδη εντόμων παγκοσμίως, γνωρίζουμε πως τα έντομα επικονιάζουν άνθη, προάγοντας την επιβίωση και εξέλιξη του φυτικού βασιλείου. Ανάμεσά τους οι πολύτιμες μέλισσες, αλλά και οι σφήκες, οι πεταλούδες, πολλές μύγες, κουνούπια, σκαθάρια, βρωμούσες και μυρμήγκια, που επικονιάζουν χιλιάδες είδη ανθοφόρων φυτών. Τα έντομα, από την άλλη, ελέγχουν τους πληθυσμούς άλλων ζώων και φυτών, αερίζουν τα εδάφη, ενώ πολλά από αυτά τρέφονται με νεκρή βιομάζα, δηλαδή νεκρά ζώα ή πεσμένα δέντρα, ανακυκλώνοντας τα θρεπτικά συστατικά πίσω στο έδαφος, βοηθώντας παράλληλα στη δημιουργία του ίδιου του εδαφικού ορίζοντα.

Πολλά σκαθάρια και μυρμήγκια σκάβουν σήραγγες και δημιουργώντας κανάλια νερού, ωφελούν και πάλι έμμεσα τα φυτά. Επίσης πολλά είδη εντόμων ωφελούν τις ανθρώπινες κοινωνίες άμεσα, παράγοντας μέλι, μετάξι, κερί, κ.λπ., ενώ οι εφαρμογές που σχετίζονται με τον κόσμο των εντόμων στην Ιατρική και άλλες θετικές επιστήμες πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Τέλος, η εξαφάνιση των εντόμων μπορεί επίσης να προκαλέσει σημαντική οικονομική ζημιά, καθώς οδηγεί στη μείωση της επικονίασης σε φυτείες οπωρολαχανικών.

Και εν κατακλείδι, ο κ. Τριχάς μάς υπενθυμίζει τη λακωνική και εύστοχη ρήση του Ε. Ο. Wilson: «Αν ολόκληρη η ανθρωπότητα εξαφανιζόταν, ο κόσμος πολύ σύντομα θα επέστρεφε πίσω στην πλούσια κατάσταση ισορροπίας που υπήρχε πριν από δέκα χιλιάδες χρόνια. Αν τα έντομα εξαφανιστούν, το περιβάλλον θα καταρρεύσει στο χάος».

(Φωτογραφία Unsplash)

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News