Σε δύσκολους καιρούς, πόσω μάλλον στις εποχές της... επιστημονικής φαντασίας που ζούμε λόγω COVID-19, ο άνθρωπος με έναν αταβιστικό τρόπο επιστρέφει στις αρχαίες καταβολές του και, προσπαθώντας να εξηγήσει αυτό που σε "πρώτη ανάγνωση" μοιάζει απροσπέλαστο σαν γνώση, ανακαλεί άθελά του συμπεριφορές που παραπέμπουν σε οιωνούς και σημεία των καιρών.
Έτσι η πρόσφατη παλίρροια σε διάφορες περιοχές της Μεσογείου και της Ελλάδας, που έγινε αισθητή με την αλλαγή της στάθμης της θάλασσας και στην Κρήτη, κυρίως στην ακτογραμμή της Αμμουδάρας, στάθηκε η αφορμή για να ξεσπάσουν φήμες κυρίως για επικείμενο σεισμό ή άλλες φυσικές καταστροφές, με την άμπωτη να "λειτουργεί" ως οιωνός.
Το διαδίκτυο πήρε "φωτιά" και σε ρόλο "σπασμένου τηλεφώνου" οι φήμες ή "ελληνιστή" (πλέον) fake news με αστρονομική ταχύτητα έφτασαν σε κάθε πόρτα. Ευτυχώς ήρθε η επιστήμη να βάλει γρήγορα τα πράγματα στη θέση τους και να φρενάρει την εσχατολογία. Χωρίς οιωνοσκόπους και προφητείες, αλλά με δορυφόρους, πλατφόρμες παρατήρησης, στατιστικής και γενικώς επεξεργασίας δεδομένων, έδωσε την απάντηση για το φαινόμενο που συνεχίζει να εξελίσσεται. Η αιτιολογία είναι διπλή, αφενός λόγω της πανσελήνου της 27ης Φεβρουαρίου και της επερχόμενης εαρινής ισημερίας, και αφετέρου της επικουρίας των μετεωρολογικών συνθηκών που επικράτησαν πριν και κατά τη διάρκεια του αστρονομικού κύκλου. Ο συνδυασμός αυτός είναι από τους πιο καθοριστικούς για το φαινόμενο, οδηγώντας στην ένταση που είδαμε και στην Αμμουδάρα. Ας μην ξεχνάμε ότι κάτι αντίστοιχο είχε καταγραφεί στο Ηράκλειο και λίγο μετά τον σεισμό των 9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που είχε σημειωθεί στην Ιαπωνία στις 11 Μαρτίου 2011, προκαλώντας τριπλή καταστροφή, αρχικά από τη δόνηση, έπειτα από το παλιρροϊκό κύμα και το πυρηνικό ατύχημα στον σταθμό της Φουκουσίμα. Λίγο διάστημα μετά καταγράφηκε η αξιοσημείωτη πτώση στη στάθμη των υδάτων στο Ηράκλειο, και υπήρξε εύλογη ανησυχία για επερχόμενη φυσική καταστροφή, έως ότου αποδοθούν τα... του Καίσαρος των Καίσαρι, εν προκειμένω στην αστρονομική παλίρροια, επικουρούμενη από τη μετεωρολογική.
Όσον αφορά στην περίπτωση της πρόσφατης παλίρροιας, η τεκμηρίωση της εξήγησης του φαινομένου ήρθε με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας την πλατφόρμα "MARINOMICA" (http://odysseaplatform.eu/), που δημιουργήθηκε μέσω του ευρωπαϊκού έργου "H2020 ODYSSEA", στην εκτέλεση του οποίου συμμετέχει το Εργαστήριο Παράκτιας και Θαλάσσιας Έρευνας του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με επικεφαλής τον κ. Νίκο Καμπάνη. Η πλατφόρμα ωκεανογραφικής παρατήρησης και πρόγνωσης "MARINOMICA" φιλοξενεί μια διευρυμένη βάση ωκεανογραφικών δεδομένων από παρατηρήσεις και προγνώσεις, συμβατή με άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές βάσεις, όπως αυτή των θαλάσσιων υπηρεσιών του "Copernicus" (https://www.copernicus.eu/el), που αποτελεί ένα επιχειρησιακό σύνολο ωκεανογραφικών προγνωστικών μοντέλων, φιλικών προς τον χρήστη. Συνδέεται, επίσης, με πολλά παρατηρητήρια, μεταξύ των οποίων αυτά που η "ODYSSEA" έχει δημιουργήσει γύρω από τις ακτές, στις βόρειες από το λιμάνι της Βαλένθια μέχρι την Καβάλα, και στις νότιες από το Μαρόκο μέχρι την Αίγυπτο, τα οποία σε πραγματικό χρόνο συλλέγουν επιτόπιες ωκεανογραφικές μετρήσεις. Έτσι η εικόνα που προκύπτει είναι εξαντλητικά αναλυτική, ώστε να δώσει την εξήγηση του φαινομένου. Το έργο "ODYSSEA" συντονίζεται από το Τμήμα Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και τον καθηγητή Γ. Συλαίο, με την "MARINOMICA" να παρέχει προβλέψεις για την εξέλιξη της παλίρροιας, καθώς και οπτικό υλικό από την περιοχή της Μεσογείου.
Η αστρονομική παλίρροια
Ας επιχειρήσουμε να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους με τη βοήθεια του επικεφαλής του Εργαστηρίου Παράκτιας και Θαλάσσιας Έρευνας του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Σύμφωνα με τον κ. Νίκο Καμπάνη, υπάρχουν τριών ειδών αστρονομικές παλίρροιες. Αρχικά η ημερήσια, που προκαλείται από την περιστροφή της γης από τον άξονά της, οπότε αλλάζει η σχετική θέση ενός σημείου της επιφάνειας της Γης ως προς τη Σελήνη, άρα και τις πλανητικές ελκτικές δυνάμεις. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το πασίγνωστο φαινόμενο της Χαλκίδας. Ο κ. Καμπάνης μάς κατέθεσε μάλιστα και την προσωπική του εμπειρία από τον Φάρο της Πορτογαλίας, δυτικά της εκβολής του Γκουανταλκιβίρ και του Κάδιξ στην Ισπανία. Η περιοχή βρίσκεται στην είσοδο του Γιβραλτάρ, όπου εκ των πραγμάτων υπάρχει ροή νερού από τον Ατλαντικό στη Μεσόγειο, λόγω χαμηλότερης στάθμης της Μεσογείου, ενώ υπάρχει και ένας ύφαλος έξω από την παραλία αντίστοιχος με εκείνον της Αμμουδάρας.
Στην περιοχή αυτή καταγράφεται ημερήσια παλίρροια, όπου στη φάση της άμπωτης τα νερά τραβιούνται δεκάδες μέτρα μέσα - υψομετρικά περί το 1 μ., ίσως και παραπάνω- με το φαινόμενο να έχει και ιδιαίτερο ρόλο στην κουλτούρα των ντόπιων, που πηγαίνουν στη θάλασσα και μαζεύουν σε καλάθια τα θαλασσινά που μένουν πάνω στον πυθμένα από την πολύ γρήγορη απόσυρση των νερών.
Η μηνιαία παλίρροια
Ό δεύτερος αξιοσημείωτος τύπος αστρονομικής παλίρροιας είναι η μηνιαία, επαναλαμβανόμενη περίπου κάθε 28 μέρες, όσο ο αστρονομικός μήνας. Αυτού του είδους η παλίρροια προκαλείται από την περιστροφή της Σελήνης γύρω από τη Γη, με τα μέγιστα επίπεδα άμπωτης ή πλημμυρίδας της να καταγράφονται στη νέα σελήνη και στην πανσέληνο, όταν Γη, Ήλιος και Σελήνη ευθυγραμμίζονται, και τα ελάχιστά της όταν η Σελήνη είναι σε κάθετη θέση ως προς τον άξονα Γης και Ηλίου, μέση της φάσης. Στην πρόσφατη περίπτωση που μας αφορά η πανσέληνος ήταν στις 27 Φεβρουαρίου και μετά από 2-3 μέρες άρχισε να υφίσταται το φαινόμενο της άμπωτης.
Η πρόγνωση από την πλατφόρμα marinomica για τη στάθμη της θάλασσας στη Μεσόγειο στις 24 Μαρτίου. Στην περιοχή μας αναμένεται απλώς να καταγραφούν λίγο υψηλότερες στάθμες στα επίπεδα της θάλασσας.
Η ετήσια παλίρροια
Τέλος, η ετήσια, η οποία προκαλείται από την περιστροφή του Ήλιου γύρω από τη Γη, με τη μεγαλύτερη έντασή της κατά την εαρινή ισημερία, οπότε ο Ήλιος βρίσκεται κοντύτερα στη Γη περί τον Μάρτιο.
Μετεωρολογική παλίρροια
Εκτός από την αστρονομική, υπάρχει και η μετεωρολογική, λεγόμενη, παλίρροια, η οποία έχει δύο αιτίες: Αρχικά τον δυνατό, μακράς πνοής, δηλαδή διάρκειας, άνεμο που πνέει σε μια συγκεκριμένη διεύθυνση, σε ένα μεγάλο χωρικό εύρος. Για να το αντιληφθούμε καλύτερα, ο κ. Καμπάνης μάς έδωσε ένα παράδειγμα, όπως το να φυσάει έντονος βόρειος άνεμος σε όλο το Βόρειο Αιγαίο για 4-5 μέρες και να παρατηρούμε φουσκοθαλασσιά στο Κρητικό και ψηλότερη στάθμη στις βόρειες ακτές μας. Αντίστοιχα για να επηρεάσει το φαινόμενο ολόκληρη τη Μεσόγειο, πρέπει να φυσάει στο μεγαλύτερο μέρος των βόρειων ακτών της Μεσογείου. Μια επίσης αιτία πρόκλησης της μετεωρολογικής παλίρροιας είναι η μεγάλης χωρικής έκτασης και διάρκειας μεταβολή των βαρομετρικών πιέσεων.
Η μεταβολή της στάθμης της θάλασσας στο ίδιο σημείο, το λιμάνι του Ηρακλείου από τον Μάρτιο του 2020 έως τώρα. Είναι εμφανής η παρουσία του ίδιου φαινομένου το δεύτερο δεκαπενθήμερο του περυσινού Μαρτίου.
ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
Τι είδαμε και πώς εξηγείται το "δικό" μας φαινόμενο άμπωτης
Το παλιρροϊκό φαινόμενο που καταγράφηκε με τόσο μεγάλη ένταση στην Αμμουδάρα εξηγείται από την αστρονομική παλίρροια, την άμπωτη, λόγω της πανσελήνου της 27ης Φεβρουαρίου και της εαρινής ισημερίας που είναι στις 20 του μήνα, με το διπλό αυτό συνδυασμό να κάνει την παλίρροια από τις πιο έντονες του έτους. Με τη βοήθεια των δεδομένων από το "MARINOMICA", της οποίας πλατφόρμας χειριστής από την πλευρά του ΙΤΕ είναι η κ. Κατερίνα Σπανουδάκη, και παρατηρώντας τα ανεμολογικά δεδομένα στην αρχή και κατά τη διάρκεια του φαινομένου, που άρχισε περί τη 1/3 και διήρκεσε μέχρι τις 14/3, αλλά και τα βαρομετρικά από τον "Copernicus", πριν και στην αρχή του φαινομένου προκύπτουν σημαντικά δεδομένα. Όπως μας εξήγησε ο κ. Καμπάνης, με βάση αυτά «και μετά από συζήτηση με τον συνεργάτη μας μετεωρολόγο κ. Μανόλη Λέκκα, ο οποίος μου τόνισε τον ρόλο των βαρομετρικών, εκτιμώ ότι τα ανεμολογικά είχαν μικρή συμβολή στο να τονιστεί το φαινόμενο, ενώ οι ψηλές βαρομετρικές πιέσεις, που έφταναν μέχρι και 1.030-40 mbar, κάποιες μέρες πριν και στην αρχή του φαινομένου και σχεδόν πάνω απ' όλη τη ΝΔ Ευρώπη και Μεσόγειο, μέχρι βόρειες ακτές της Αφρικής. Μάλιστα, στις βόρειες ακτές της Μεσογείου ήταν χαρακτηριστικά ψηλότερες από αυτές στις νότιες ακτές, δηλαδή στη Βόρεια Αφρική. Αυτή μάλιστα η διαφορά περί τα 20 mbar των έτσι κι αλλιώς υψηλών πιέσεων από βόρειες σε νότιες ακτές της Μεσογείου έδωσε και την υψηλότερη άμπωτη στα νότια περίπου 20-25 εκατοστά κάτω από τη συνήθη στάθμη της θάλασσας, και χαμηλότερη στα βόρεια περίπου 50-60 εκατοστά κάτω».
Επιπλέον, σύμφωνα με τον επικεφαλής του Εργαστηρίου Παράκτιας και Θαλάσσιας Έρευνας του Ινστιτούτου Υπολογιστικών Μαθηματικών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), «θεωρώ ότι δεν είχαμε τοπικούς και ικανής διάρκειας και έντασης ανέμους εκτός από κατά τόπους 3-4 Μποφόρ, ώστε να "σκεπάσουν" με τα κύματα το φαινόμενο στις ακτές και να μην είναι ευδιάκριτο".
Η χρονική εξέλιξη του φαινομένου. Οι εικόνες παραπέμπουν στις συγκριμένες ημερομηνίες με το αντίστοιχο επίπεδο της στάθμης της θάλασσας. Το βαθύ μπλε ~50-60 εκατοστά, το κίτρινο ~20-30 εκατοστά κάτω από τη συνήθη, το μηδέν δηλαδή, στάθμη της θάλασσας. Το κόκκινο αποτυπώνει την ανώτερη στάθμη στον Ατλαντικό, έξω από το Γιβραλτάρ, που γενικά δημιουργεί ροή προς τα μέσα στη Μεσόγειο.
Τέλος, μιλώντας με την ομάδα της "ODYSSEA" και με τον καθηγητή κ. Γ. Συλαίο από το Πανεπιστήμιο Θράκης, που συντονίζει το έργο, και αναλύοντας τις εικόνες της "MARINOMICA", έγινε εμφανές ότι το φαινόμενο αυτοτροφοδοτήθηκε μέσω του εξής μηχανισμού που ανέπτυξε: Η αρκετά υψηλότερη στάθμη στην περιοχή του Γιβλαρτάρ στην αρχή του φαινομένου περί 28/2 και μετά για μερικές μέρες έως τις 6/3 περίπου, και γίνεται η αιτία για τη συνήθη τροφοδοσία της Μεσογείου σε νερό, σταμάτησε, όπως βλέπουμε και στην εικόνα, από 11/3 και μετά, διατηρώντας τις εσωτερικά χαμηλές στάθμες. Μια εξήγηση πιθανόν είναι ότι στο πέρασμα κυριάρχησε η επίδραση της ψηλότερης (σε σύγκριση με τα βόρεια) άμπωτης στις νότιες ακτές της Μεσογείου, και μείωσε πολύ την τροφοδοσία από τον Ατλαντικό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση τα στοιχεία και της "MARINOMICA", εστιάζοντας στο λιμάνι του Ηρακλείου, διαπιστώνεται ότι και πέρυσι, περί τα μέσα με τέλος Μαρτίου, είχαμε όμοιας έντασης άμπωτη, η οποία ωστόσο δεν προκάλεσε για άγνωστους λόγους τόση αίσθηση όσο η φετινή.
Επίσης, αξιοσημείωτη είναι η επισήμανση του κ. Καμπάνη, ότι οι αστρονομικές παλίρροιες στο Αιγαίο είναι περί τα 30 εκατοστά κατά μέσο όρο, και οι μετεωρολογικές που προκαλούνται συνήθως από τον άνεμο περί το 1 μέτρο. Τα επίπεδα της παλίρροιας συνήθως συμπιέζονται σε περιοχές με πολύπλοκη ακτογραμμή, όπως της Ελλάδας. Οι ναυτικοί χάρτες διορθώνουν με τη μέγιστη άμπωτη σε μια περιοχή με μικρά βάθη, για λόγους ασφάλειας προσάραξης.
