Έχουν περάσει αρκετές δεκάδες χρόνια από τον πρώτο εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας και, παρ' όλα αυτά, η ισότητα - στην πράξη και όχι σε θεωρητικό επίπεδο - παραμένει ζητούμενο. Και μπορεί, στο πέρασμα του χρόνου, οι γυναίκες να ανταποκρίνονται σε κάθε έναν από τους ρόλους που τους "ανατίθενται", ωστόσο την κρίσιμη στιγμή - τη στιγμή της αναγνώρισης και της επιβράβευσης (κυρίως οικονομικής) - σε συντριπτικό ποσοστό παραμένουν πολλές φορές δεύτερη επιλογή...
Από τον κανόνα αυτό φαίνεται πως σε πολλές περιπτώσεις δεν ξεφεύγουν και οι γυναίκες της εκπαίδευσης και της επιστήμης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα ποσοστό κάτω από το 30% των ερευνητών είναι γυναίκες.
«Δεν είναι εύκολο για μια γυναίκα να αναδειχθεί στην πανεπιστημιακή κοινότητα, καθώς αρκετές φορές καλείται να βρει ισορροπίες μεταξύ της εργασίας και της οικογένειάς της», λέει η Δήμητρα Βερνάρδου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου. Η έρευνα της κ. Βερνάρδου είναι πολύ σημαντική, καθώς αφορά στην ανάπτυξη καινοτόμων υλικών για εξοικονόμηση ("έξυπνα" παράθυρα) και αποθήκευση ενέργειας (ηλεκτρόδια για μπαταρίες και πυκνωτές), με απώτερο στόχο τη μεταφορά της σχετικής τεχνολογίας σε μεγάλη κλίμακα και χρήση της σε ηλεκτροκίνητα οχήματα, αντιμετωπίζοντας σημερινές προκλήσεις.
Κι όσο πιο "τεχνικός" γίνεται ο τομέας της επιστήμης, τόσο η διαφορά στην αναλογία των δύο φύλων είναι χαοτική. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως από τα περίπου 15 εκατομμύρια επιστήμονες και μηχανικούς που δραστηριοποιούνται στην Ε.Ε. το 61% είναι άντρες και μόλις το 39% είναι γυναίκες.
«Υπάρχουν ακόμη στερεότυπα και θα υπάρχουν για πολλά χρόνια ακόμη στην επιλογή γνωστικού αντικειμένου από τους υποψήφιους φοιτητές. Το ελπιδοφόρο μήνυμα είναι ότι με την πάροδο των χρόνων ελαττώνεται το ποσοστό των φοιτητών που αποφασίζουν με βάση τα στερεότυπα. Οι νέοι άνθρωποι σήμερα, πέρα από τον στενό τους κύκλο, έχουν πληθώρα πληροφορίας από τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα στερεότυπα στις επιλογές τους σταδιακά να καταρρίπτονται», σημειώνει η δρ. Ελένη Κόκκινου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωπονίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, που η έρευνά της αφορά αφενός στην ανάλυση δομής, ιδιοτήτων και συμπεριφοράς του ανώτερου τμήματος του φλοιού της Γης και τα προβλήματα που προκύπτουν από ρυπαντικές ουσίες και ανθρώπινες δραστηριότητες και αφετέρου στην ανάπτυξη μεθοδολογιών για τη διαχείριση γεωπεριβαλλοντικών θεμάτων και την προστασία εδαφικών/υδατικών πόρων.
«Η επίκληση των βιολογικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε φύλου αλλά και βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις για τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία, που καλλιεργούταν εν μέρει και μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, οδήγησαν ιδιαίτερα στο παρελθόν σε αντιλήψεις περί "προορισμού" των γυναικών αλλά και των ανδρών προς συγκεκριμένους επιστημονικούς τομείς», λέει η καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος Νοσηλευτικής του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου Ευρυδίκη Πατελάρου, η έρευνα της οποίας εστιάζεται στην επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανθρώπινη υγεία από την πρώιμη εμβρυϊκή στη μετέπειτα παιδική και ενήλικη ζωή. Παράλληλα, ασχολείται με την τεκμηριωμένη ιατρική-νοσηλευτική πρακτική, την τηλεϊατρική και εκπαίδευση και τη διασφάλιση ποιότητας φροντίδας υγείας και της ασφάλειας του ασθενούς.
Στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, όπου υπάρχουν τιμήματα με σχολές που καλύπτουν μια ευρεία γκάμα γνωστικών αντικειμένων, οι γυναίκες έχουν τη δική τους θέση. Συνολικά το 20% των διδασκόντων είναι γένος θηλυκού, με το ποσοστό να κυμαίνεται ανάλογα με τη Σχολή και περισσότερο το τμήμα. Σε διοικητικό επίπεδο, στα 11 τμήματα των 5 σχολών του ΕΛΜΕΠΑ, δύο γυναίκες προΐστανται τμημάτων, ενώ κανένα από τα 5 μέλη του Πρυτανικού δεν είναι γένους θηλυκού.
«Πιστεύω ακράδαντα ότι οι γυναίκες που αναλαμβάνουν ακαδημαϊκές θέσεις επιθυμούν να προσφέρουν στην επιστήμη, στους φοιτητές και στο κοινωνικό σύνολο και έχουν πλήρη επίγνωση των προκλήσεων που συνοδεύουν την ακαδημαϊκή καριέρα. Θεωρώ ότι η προσφορά τους αναγνωρίζεται τόσο από τους συναδέλφους όσο και από τους φοιτητές και πολλές φορές καταφέρνουν να κατακτήσουν υψηλά αξιώματα. Η ανταμοιβή προφανώς και υπάρχει, εφόσον μιλάμε βέβαια για την ηθική, συναισθηματική και κοινωνική ανταμοιβή», λέει η Ειρήνη Δήμου, αναπληρώτρια καθηγήτρια, διευθύντρια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος και πρόεδρος του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Τουρισμού του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, που τα ερευνητικά της ενδιαφέρονται αφορούν στη στρατηγική διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων, αλλά και γενικότερα στην τουριστική εκπαίδευση.
Οι επιστήμες Υγείας στο ΕΛΜΕΠΑ είναι μια καθαρά γυναικεία υπόθεση. Εκεί, ποσοστό που ξεπερνά το 60% των ακαδημαϊκών είναι γυναίκες, ενώ, σε ό,τι αφορά τους φοιτητές, η εκπροσώπηση του ανδρικού φύλου δε φτάνει ούτε το 20%.
Στον αντίποδα η Σχολή Μηχανικών... Οι γυναίκες στα τμήματα της συγκεκριμένης σχολής είναι το 8% του συνόλου των διδασκόντων. Ανάλογη εικόνα και σε ό,τι αφορά τους φοιτητές, όπου το ποσοστό των κοριτσιών στη σχολή μετά βίας αγγίζει το 17%.
«Νομίζω ότι τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις υπάρχουν ειδικά όταν διεκδικείς υψηλόβαθμες θέσεις - σχετικά με τις επιδόσεις και τις δυνατότητες των γυναικών σε τομείς των θετικών επιστημών. Οι γυναίκες χρειάζεται να δουλέψουν πολύ σκληρά για να αποδείξουν ότι αξίζουν ισότιμη μεταχείριση. Στο παραπάνω προστίθεται το γεγονός ότι καλούνται να βρουν ισορροπίες μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής καθυστερώντας την επιστημονική σταδιοδρομία τους», λέει η Δήμητρα Βερνάρδου, καθηγήτρια στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών.
Τα πανεπιστήμια παράγουν γυναίκες επιστήμονες...
Αλλά η αγορά εργασίες δεν τις απορροφά...
«Οι γυναίκες που επιλέγουν να ανατρέψουν αυτό το "κατεστημένο" αντιμετωπίζουν μεγάλη αμφισβήτηση από τον περίγυρό τους και την κοινωνία ως σύνολο, και συνοδευόμενες από την ψυχοφθόρα αυτή κοινωνική πίεση αγωνίζονται να "αποδείξουν" τις ικανότητές τους σε ένα εξαιρετικά δύσπιστο κοινό. Παράλληλα όμως, αντιλαμβανόμαστε όλοι πόσο δύσκολο είναι σε μια τέτοια κοινωνία και για νεαρούς άνδρες να επιλέγουν επαγγέλματα που έχουν χαρακτηριστεί ως "γυναικοκρατούμενα"», λέει η Μαρία Παπαδακάκη, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του ΕΛΜΕΠΑ. Η έρευνά της μάλιστα αφορά σε επίκαιρα κοινωνικά θέματα, όπως βελτίωση ισότητας φύλων, υποστήριξη των γυναικών που έχουν υποστεί βία, προώθηση ασφαλούς μητρότητας, βελτίωση πρόσβασης και παροχής υγειονομικής περίθαλψης για γυναίκες πρόσφυγες, αύξηση ικανότητας των μεταναστριών που εργάζονται σε οικιακές εργασίες, σεξουαλική και ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων.
Το ΕΛΜΕΠΑ είναι από εκείνα τα πανεπιστήμια της χώρας που έχουν καταφέρει οι φοιτητές τους να είναι περιζήτητοι στην αγορά. Ωστόσο - σε ό,τι αφορά τις γυναίκες - υπάρχει ένα παγκόσμιο παράδοξο: Ενώ τα πανεπιστήμια "παράγουν" γυναίκες επιστήμονες, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η αγορά εργασίας τεχνολογίας και επιστήμης δεν τις απορροφά.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα ποσοστό κάτω από το 30% των ερευνητών είναι γυναίκες.
«Μερικοί λόγοι που ενισχύουν το φαινόμενο αυτό στην ελληνική "αγορά" εργασίας είναι οι απολιθωμένες και αναχρονιστικές αντιλήψεις περί γυναικείας απόδοσης στο εργασιακό περιβάλλον και το αυξημένο κόστος πρόσληψης μια γυναίκας, ειδικά κάποιας με οικογενειακές υποχρεώσεις, καθώς η ελληνική νομοθεσία υποχρεώνει τον εργοδότη να παρέχει ειδικές άδειες οι οποίες προφανώς επιβαρύνουν την επιχείρηση τόσο οικονομικά όσο και σε παραγωγή έργο», τονίζει η δρ. Ελένη Κόκκινου.
«Δεν είναι ακόμη και σήμερα άγνωστο το φαινόμενο η γυναίκα να υποτιμάται και να παρουσιάζεται ως ανίσχυρη, αναποφάσιστη, αδύναμη με περιορισμένες διοικητικές ικανότητες και με κυρίαρχο ρόλο στη φροντίδα της οικογένειας και των μελών της. Δίνεται επομένως πολλές φορές προτεραιότητα στην επιλογή ανδρών σε θέσεις εργασίας. Αυτό μπορεί να αλλάξει και γίνονται, πιστεύω, τα τελευταία χρόνια βήματα προς τα εκεί, αλλά προαπαιτούμενο είναι να γίνει και η ίδια η γυναίκα ανταγωνιστική αποκτώντας τα απαραίτητα εφόδια, ώστε η αμφισβήτησή της να είναι η μικρότερη δυνατή σχετικά με τη δυναμική της», σημειώνει εμφατικά η Ευρυδίκη Πατελάρου.
«Κρίνεται εξαιρετικά αναγκαία η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου (άδειες, υπηρεσίες φροντίδας παιδιών) για να μπορέσουν οι γυναίκες να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να ισορροπήσουν αρμονικά την επαγγελματική και την προσωπική τους ζωή. Πιο σημαντικό από όλα όμως είναι να αναπτυχθούν παρεμβάσεις προκειμένου να εξαλειφθούν τα στερεότυπα των φύλων και να μειωθούν οι διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, οι οποίες διαπιστώνονται σε πολλούς τομείς που καθιστούν τις γυναίκες εξαιρετικά ευάλωτες σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας», τονίζει η κ. Παπαδακάκη.
Οι γυναίκες του ΕΛΜΕΠΑ δουλεύουν εδώ και χρόνια στην κατεύθυνση της ενίσχυσης του ρόλου των γυναικών όχι μόνο στη ακαδημαϊκή αλλά και την ευρύτερη κοινότητα. Το Πανεπιστήμιο εκπονεί προγράμματα και συμμετέχει σε δράσεις που φέρνουν τη γυναίκα στο επίκεντρο. Αρκεί να το θέλει και η ίδια. « Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής μας επιτρέπουν στις γυναίκες να κατακτήσουν ακόμα και τα ύψιστα αξιώματα, αρκεί να έχουν στόχους και οράματα και να μη βάζουν οι ίδιες ως εμπόδια στον εαυτό τους τα κοινωνικά στερεότυπα», σημειώνει η Ειρήνη Δήμου.
(Φωτογραφία unsplash)
