Ο Γιάννης Παπαμαστοράκης είναι ο άνθρωπος που έφερε την Κρήτη στο διάστημα, που έκανε γνωστό το νησί μας στη διεθνή επιστημονική κοινότητα της Αστροφυσικής γύρω από τον πυρήνα του Αστεροσκοπείου στον Σκίνακα του Ψηλορείτη, ένα εγχείρημα που αποδείχτηκε ο καταλύτης για πολλές λαμπρές σελίδες στην επιστήμη και στη “ζωή” του ΙΤΕ και του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Πάνω απ’ όλα όμως, ο Γιάννης Παπαμαστοράκης είναι ο άνθρωπος-αστροφυσικός, ο δάσκαλος και επιστήμονας, ο Κρητικός που έχει εμπνεύσει γενιές νέων επιστημόνων και έχει προσφέρει πολλά στον τόπο του, ανοίγοντας τις πύλες της επιστήμης στον απλό κόσμο, που διψάει για λίγη γνώση και λίγη λαμπερή αστρόσκονη.
Η εφημερίδα “Νέα Κρήτη” ζήτησε από τον μεγάλο αυτό επιστήμονα να μοιραστεί μαζί μας κάποιες από τις σκέψεις του, τις γνώσεις, τα οράματα και τις αναμνήσεις του, από τότε ως το σήμερα και το αύριο.
* Κύριε Παπαμαστοράκη, πώς νιώθετε που ένα από τα παιδιά σας έγινε 33 χρόνων, ώριμο πια και καταξιωμένο όχι μόνο στην ελληνική αλλά την παγκόσμια κοινότητα; Και αναφέρομαι φυσικά στο Αστεροσκοπείο στον Σκίνακα του Ψηλορείτη.
«Μου είναι πολύ ευχάριστο που η μακριά διαδρομή του Αστεροσκοπείου έχει μια τέτοια ευτυχή κατάληξη και κυρίως μακρόπνοη προοπτική χάρη στους νέους συναδέλφους μου αστροφυσικούς στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και στο ΙΤΕ και τους συνεργάτες μας».
* Όταν ξεκίνησε αυτή η προσπάθεια το 1986, από κοινού από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Εξωγήινης Φυσικής “Μαξ Πλανκ” της Γερμανίας, πιστεύατε ότι θα κατάφερνε αυτό το εγχείρημα να φτάσει τόσο ψηλά και να μετεξελιχθεί στο 7ο Ινστιτούτο του ΙΤΕ, εκείνο της Αστροφυσικής;
«Θα ήταν αδύνατο τότε να προβλέψω το μέλλον. Το παρόν με όλες τις καθημερινές δυσκολίες ήταν που συνεχώς κυριαρχούσε, αλλά και μια κατά βάθος θέληση, αισιοδοξία να μην αποτύχουμε. Να είμαστε πρωτοπόροι στις τεχνολογικές εξελίξεις στην ελληνική αστρονομία».
* Κοιτώντας από το τηλεσκόπιο σε αυτή την κορυφή του Ψηλορείτη τον ουρανό, ποιο από τα θαύματα του σύμπαντος κατάφερε να ταξιδέψει το μυαλό σας, να γεννήσει όμορφες σκέψεις ή να σας προβληματίσει; Και ποια ήταν για σας η πιο μεγάλη στιγμή μέχρι τώρα στην ιστορία του Αστεροσκοπείου;
«Όταν πρέπει να ασχολείσαι απόλυτα συγκεντρωμένος επιτόπου μέσα στη νύχτα για να κάνεις τις σωστές παρατηρήσεις, δε σου περισσεύει χρόνος για να ονειρεύεσαι. Όμως θυμάμαι μέσα στην απόλυτη σιγαλιά του Ψηλορείτη και μακριά από κάθε ανθρώπινη παρουσία, πόσο με γοήτευαν οι στοίχοι από ένα τραγούδι στο ραδιόφωνο “Πάνω από σύννεφα, πάνω από θάλασσες κι από στεριές. Στους γαλαξίες και στις απέραντες τις ξαστεριές”.
Ταίριαζε απόλυτα στον κόσμο που ζούσαμε εκείνες τις νύχτες. Η πιο μεγάλη στιγμή. Για το μέλλον του Αστεροσκοπείου ήταν αφενός η πρώτη ψηφιακή φωτογραφία του μεγάλου γαλαξία της Ανδρομέδας, που πήραμε με την κάμερα CCD το φθινόπωρο του 1986 με το τηλεσκόπιο ευρέως πεδίου των 0,3 μέτρων (ήταν η πρώτη τέτοια κάμερα στην Ελλάδα σήμερα οι δέκτες CCD υπάρχουν σε κάθε κινητό τηλέφωνο). Και στη συνέχεια η πρώτη μας φωτογράφηση με το τηλεσκόπιο των 1,3 μέτρων του πλανήτη Δία, που έδειξε εξαιρετικές λεπτομέρειες και απέδειξε τις εξαίρετες συνθήκες παρατήρησης από τον Σκίνακα».
* Οι εξελίξεις στον χώρο της Αστροφυσικής “τρέχουν” με ταχύτητες του φωτός. Όχι όμως και οι απαντήσεις στα ζητήματα που από τις απαρχές των αιώνων απασχολούν τον άνθρωπο. Θα μπορέσει άραγε ποτέ να βρει τουλάχιστον την άκρη στο θεμελιώδες ερώτημα “από πού ερχόμαστε, ποιοι είμαστε και πού πάμε;”;
«Όσον αφορά το θεμελιώδες ερώτημα, οριστική απάντηση με την απόλυτη της έννοιας δε νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει, αφού κάθε απάντηση θα γεννά και ένα νέο ερώτημα. Όμως, εάν ανακαλύψουμε τις συνθήκες που κυριαρχούσαν στις πρώτες στιγμές μετά τη μεγάλη έκρηξη, θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε και την εξέλιξη του σύμπαντος από τότε μέχρι σήμερα - τη δημιουργία του υλικού κόσμου και στη συνέχεια των γαλαξιών, των άστρων, των πλανητών - και, σε συνέργεια με τη Βιολογία, την εμφάνιση και εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη Γη».
* Το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα πρωτοπορεί με το πείραμα “Πασιφάη”, μοναδικό στο είδος του παγκοσμίως, το οποίο επιχειρεί να καταγράψει τι συνέβη τις πρώτες στιγμές από τη μεγάλη έκρηξη, οπότε κι άρχισε να δημιουργείται το σύμπαν. Θα μπορέσουμε άραγε να δούμε το “χέρι του Θεού” τη στιγμή της δημιουργίας;
«Το πείραμα “Πασιφάη” έχει ακριβώς τον σκοπό να μας πλησιάσει στις πρώτες στιγμές του σύμπαντος, συμβάλλοντας στην ανακάλυψη βαρυτικών κυμάτων που επεσκέφθησαν εκείνα τα απειροελάχιστα κλάσματα δευτερολέπτου μετά τη μεγάλη έκρηξη. Η καθοριστική συμβολή του “Πασιφάη” έγκειται στην “αφαίρεση” μέσω της μέτρησης της πόλωσης εκατομμυρίων άστρων του Γαλαξία μας, του πέπλου σκόνης στον Γαλαξία, που εμποδίζει την παρατήρηση αυτών των βαρυτικών κυμάτων».
* Τυχαίο; Σκοπός; Πεπρωμένο; Τι είναι τελικά εκείνο που άναψε τη φλόγα της ύπαρξης των πάντων; Και τι εκείνο που θα τη σβήσει;
«Για την απαρχή της αρχής και τους “λόγους” δημιουργίας του κόσμου δε νομίζω ότι κανένας θα μπορέσει ποτέ να δώσει οριστική απάντηση. Για το μέλλον φαίνεται να υπάρχει απάντηση. Όλα σήμερα δείχνουν πως, λόγω της επιταχυνόμενης διαστολής του σύμπαντος εξαιτίας της έως τώρα μυστηριώδους “Σκοτεινής Ενέργειας”, που δρα ως ένα είδος αντιβαρύτητας, το σύμπαν στο πολύ μακρινό μέλλον θα καταλήξει να είναι εξαιρετικά αραιό και κρύο».
* Κοιτώντας τον ουρανό βλέπουμε το παρελθόν, το ταξίδι του φωτός όταν αυτό ξεκίνησε από το ουράνιο σώμα το οποίο παρατηρούμε. Πώς νιώθετε και ως “αρχαιολόγος” του σύμπαντος;
«Νιώθω ότι είναι κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια πολύ ζωντανή επιστήμη, που συνδέει το παρελθόν με το παρόν».
* Πρόσφατα τιμηθήκατε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, που ονόμασε τον ξενώνα στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα σε ξενώνα “Ιωάννης Παπαμαστοράκης”. Πόσο σημαντική ήταν για σας αυτή η διάκριση;
«Ήταν μια πολύ συγκινητική διάκριση εκ μέρους του Πανεπιστημίου και ιδιαίτερα δείγμα της αγάπης και της εκτίμησης των συναδέλφων μου αστροφυσικών, που την πρότειναν».
* Πιστεύετε ότι η κούρσα για τον Άρη θα κερδηθεί σύντομα; Και ότι τελικά το διάστημα θα μετατραπεί σε ένα νέο επιχειρηματικό πεδίο, με δεδομένη την προσπάθεια για έναρξη του διαστημικού τουρισμού;
«Ταξίδια ανθρώπων στον πλανήτη Άρη, όταν πραγματοποιηθούν, θα είναι, τουλάχιστον για τον αιώνα που διανύουμε, πολύ περιορισμένα σε ελάχιστους ειδικά εκπαιδευμένους αστροναύτες λόγω της μεγάλης διάρκειας της διαδρομής (τάξεως πολλών μηνών) και του αφιλόξενου για τους ανθρώπους διαστήματος. Επίσης, η αλματώδης ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης ίσως να οδηγήσει την κατοίκηση στον Άρη πιθανότερη πρώτα από ρομπότ παρά από ανθρώπους. Διαστημικός τουρισμός θα είναι αρχικά σε χαμηλές τροχιές γύρω από τη Γη και αργότερα έως το φεγγάρι».
* Σας αρέσει η επιστημονική φαντασία; Και πώς βλέπετε την άκρως δελεαστική ιδέα των παράλληλων συμπάντων;
«Όταν κλείνεις τα μάτια, μπορείς να ονειρεύεσαι, όταν τα ανοίξεις, ξαναγυρίζεις στην πραγματικότητα των νόμων της Φυσικής. Όμως τα παράλληλα σύμπαντα ίσως ανήκουν στη σφαίρα της Φυσικής».
* Τι σας φοβίζει συνειδητοποιώντας την απεραντοσύνη του σύμπαντος και τι σας κάνει να νιώθετε πιο αισιόδοξος;
«Η απεραντοσύνη του σύμπαντος με ελκύει, δε με φοβίζει. Αυτό που με φοβίζει και με απασχολεί είναι ο περιορισμένος ορίζοντας πολλών ανθρώπων, που κατέχουν δημόσια αξιώματα ανά τον κόσμο. Αισιόδοξος νιώθω όταν είμαι σε θέση να κάνω κάτι δημιουργικό».
