Κρίσιμο ζήτημα αναδεικνύεται το τελευταίο χρονικό διάστημα το καθεστώς της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Είναι ένα ζήτημα με θεολογικές, πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, καθώς όλο και περισσότερες εντάσεις γίνονται φανερές στη σχέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριαρχείου της Ρωσίας.
Συγκεκριμένα, η Εκκλησία της Ρωσίας σπεύδει το τελευταίο διάστημα να κάνει λόγο για εσκεμμένη προσπάθεια του Οικουμενικού Πατριαρχείου να ανακηρύξει την Εκκλησία της Ουκρανίας σε αυτοκέφαλη. Είναι ένας ισχυρισμός που η εκκλησιαστική (αλλά και η πολιτική) ηγεσία της Ρωσίας δε τον επιθυμεί, θεωρώντας την Εκκλησία της Ουκρανίας ως «ένα κανονικό έδαφος» του Πατριαρχείου της Μόσχας.
Το θέμα της αντιπαράθεσης των δύο Πατριαρχείων σχολίασε στην εφημερίδα “Νέα Κρήτη” ο κ. Ιωάννης Λίλης, λέκτορας Συμβολικής και Δογματικής Θεολογίας. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «το Οικουμενικό Πατριαρχείο αυτή τη στιγμή πιστεύει πως πρέπει να γίνει αυτοκέφαλη η Εκκλησία της Ουκρανίας. Αυτό σημαίνει πως μέχρι τώρα υπήρχε η σύνδεσή της με το Πατριαρχείο Μόσχας.
Από εδώ και στο εξής, θα είναι αυτοκέφαλη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα είναι υπεύθυνο για θέματα της Εκκλησίας της Ουκρανίας. Φεύγει από τον χώρο του Πατριαρχείου Ρωσίας και αυτός είναι ο λόγος αντίδρασης του Πατριαρχείου. Από την άλλη πλευρά, το Οικουμενικό Πατριαρχείο μόνο είναι αυτό που μπορεί να δίνει το Αυτοκέφαλο, ως το κέντρο της Ορθοδοξίας, και έχει το δικαίωμα να την κάνει αυτοκέφαλη εάν το κρίνει σημαντικό. Αυτός είναι ο λόγος της αντιπαράθεσης».
Συνεχίζοντας, ο κ. Λίλης τονίζει ότι «το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει τη δικαιοδοσία και έστειλε δύο έξαρχους για να ετοιμάσουν το πεδίο και να πάνε στην Αυτοκεφαλία. Εκ των πραγμάτων θα γίνει αυτό γιατί το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει τον λόγο ως το κέντρο της Ορθοδοξίας. Δε τον έχουν τα υπόλοιπα Πατριαρχεία». Σε καμία εξάλλου περίπτωση, όπως αναφέρει ο κ. Λίλης, δεν μπορούμε να μιλάμε για εισπήδηση.
«Εάν συνεχίσει η αντίδραση, είναι πιθανό να φτάσει και στο Σχίσμα, το οποίο απευχόμαστε. Θα είναι μια εξέλιξη ιδιαιτέρως δυσάρεστη για την Ορθοδοξία. Η εισπήδηση δεν υπάρχει, γιατί η Μητέρα Εκκλησία έχει τον λόγο. Η εισπήδηση θα ήταν εάν έμπαινε σ’ ένα καθαρά εσωτερικό ζήτημα, με την εκλογή ιεραρχών, το Πατριαρχείο Ρωσίας. Τότε θα είχε λόγο. Το θέμα τώρα είναι διαφορετικό. Δεν μπορούμε να μιλάμε για εισπήδηση. Το θέμα της Αυτοκεφαλίας είναι μόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και έχει το κάθε δικαίωμα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Άξιο αναφοράς είναι πως το Πατριαρχείο της Μόσχας δεν απέστειλε κάποιον θεσμικό εκπρόσωπό του στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που έλαβε χώρα στην Κρήτη το 2016. Η συγκεκριμένη Σύνοδος στόχευε στον σχεδιασμό των προϋποθέσεων εκείνων χορηγήσεως του Αυτοκεφάλου, πράγμα που τελικά δεν υλοποιήθηκε και δεν μπήκε καν ως θέμα συζήτησης στην ατζέντα. Η μη αποστολή θεσμικού εκπροσώπου σημαίνει πως το Πατριαρχείο δεν ήθελε να συμμετάσχει σε μια τέτοια συζήτηση.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να τονιστεί πως η Ουκρανία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Ρωσία, και ο λόγος εντοπίζεται στη βίαιη και αιματηρή κατάληψη της Κριμαίας. Η κοινωνική πραγματικότητα αντανακλά στη βούληση των Ουκρανών ορθοδόξων, οι οποίοι έχουν εκφράσει σταθερά την επιθυμία τους να αποσχιστούν από την Εκκλησία της Ρωσίας και να ζητήσουν την ανακήρυξή τους σε αυτοκέφαλη Εκκλησία. Το αίτημά τους για διοικητική αυθυπαρξία έχει ως αποδέκτη τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Η χορήγηση της Αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας είναι ένα ζήτημα που απαιτεί λεπτούς χειρισμούς. Από τη μια το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει χορηγήσει Αυτοκεφαλία στις Εκκλησίες της Ελλάδος, της Σερβίας, της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας, της Γεωργίας, της Πολωνίας, της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως γνωρίζει, φύσει και θέσει, τις διαδικασίες ώστε ένα έθνος-κράτος να έχει Αυτοκέφαλη Εκκλησία. Από την άλλη, όμως, η ανακήρυξη της Εκκλησίας της Ουκρανίας σε καθεστώς αυτοκέφαλης θα συναντήσει τις ενστάσεις - οι οποίες μπορεί να κλιμακωθούν ανά πάσα στιγμή - του προέδρου της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε μια προσπάθεια να κερδίσει την εμπιστοσύνη του ρωσικού λαού.
Όπως αναφέρει ο κ. Λίλης στη “Νέα Κρήτη”, ήδη υπάρχει ένταση από την πλευρά του Πατριάρχη Ρωσίας.
«Ήδη ο Πατριάρχης Ρωσίας δε μνημονεύει τον Οικουμενικό Πατριάρχη στη λειτουργία. Ήδη έχει γίνει το πρώτο βήμα. Το πήγαν και στους ιεράρχες, αλλά δεν έχει πάει πιο κάτω. Πιο κάτω η επαφή υπάρχει. Οι ιερείς της Ρωσίας μπορούν να συλλειτουργήσουν με τους ιερείς της Ελλάδας. Εάν συνεχιστεί η αντιπαράθεση θα πάει παντού, σε όλη την Εκκλησία, και θα υπάρξει σχίσμα. Σε μια τέτοια περίπτωση, δε θα μνημονεύει ο ένας Πατριάρχης τον άλλο και δε θα μπορούν να συλλειτουργούν Έλληνες και Ρώσοι ιερείς. Επίσης, δε θα μπορούμε να εκκλησιαστούμε σε εκκλησία των Ρώσων και το αντίστροφο. Στο δόγμα συμφωνούμε, αλλά το σχίσμα θα υπάρχει στην καθημερινή λειτουργική πράξη», δηλώνει χαρακτηριστικά.
Το Πατριαρχείο της Μόσχας, πέραν των εκατομμυρίων πιστών, διαθέτει πρωτίστως τεράστια οικονομική ισχύ, αλλά και σθεναρή πολιτική στήριξη από το καθεστώς Πούτιν, όπως άλλωστε συνέβαινε και σε περιόδους της κουμμουνιστικής ιστορίας.
Αναφερόμενος στις τυχόν επιπτώσεις που θα υπάρξουν σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, ο κ. Λίλης κατέληξε: «Δε θα έχει άμεσες πολιτικές επιπτώσεις. Θα υπάρχουν έμμεσες επιπτώσεις, αλλά οι πολιτικές σχέσεις δε θα επηρεαστούν από το σχίσμα των δύο Πατριαρχείων. Ίσως φανούν επιπτώσεις στον τουρισμό. Δε θα είναι εύκολο να έρχονται τουρίστες, και συγκεκριμένα ο θρησκευτικός τουρισμός θα έχει επιπτώσεις. Πολλοί Ρώσοι τουρίστες έρχονται για την Ορθοδοξία και για να εκκλησιαστούν. Εάν υπάρχει το σχίσμα, δε θα μπορούν να λειτουργούνται στις δικές μας εκκλησίες ούτε εμείς σε εκείνους».
