Μερικά χιλιόμετρα νότια από τους οικισμούς Σίβας και Λίσταρος είναι χτισμένη σε οχυρή θέση της οροσειράς των Αστερουσίων, η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας Οδηγήτριας.
Ιδρύθηκε το 14ο αιώνα και σχετίζεται με την οικογένεια των Καλλέργηδων, στους οποίους ανήκε. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Κρήτης, αφού αναφέρεται σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα το 1393. Η Μονή αποτέλεσε ιστορικό αλλά και καλλιτεχνικό κέντρο μεγάλης ακτινοβολίας. Διαθέτει μεγάλη περιουσία, με πολλά παρεκκλήσια και τεράστιες εκτάσεις γης στα Αστερούσια Όρη.
Ο ναός είναι ιδιότυπος με διαδοχικές προσθήκες στο αρχικό κτίσμα. Μπαίνοντας από την κεντρική είσοδο αντικρίζουμε τις σωζόμενες τοιχογραφίες. Στην Μονή Οδηγητρίας δημιουργήθηκαν αριστουργήματα της Κρητικής αγιογραφίας του 15ου αιώνα από τον Άγγελο Ακοτάντο, ο οποίος φιλοτέχνησε το τέμπλο του καθολικού.
Η Μονή είναι κτισμένη στην άκρη ενός λόφου σε μεγάλο υψόμετρο. Η θέα έξω από το μοναστήρι στα νότια προς το Λιβυκό Πέλαγος είναι μαγευτική. Οι τολμηροί και ακούραστοι περιπατητές μπορούν να ακολουθήσουν τα μονοπάτια, και μέσα από το Αγιοφάραγγο, ένα τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς και γαλήνης, να φτάσουν μέχρι τη θάλασσα.
Το Μοναστήρι
Στα βορειοανατολικά του περιβόλου βρίσκεται το μουσείο της Μονής. Ο φούρνος, όπου έψηναν οι μοναχοί το ψωμί τους, η φάμπρικα, από την οποία σώζονται οι πέτρες, που άλεθαν τον ελαιόκαρπο, το καζάνι και διάφορα γεωργικά εργαλεία που χρησιμοποιούσαν στη μονή, όπως αλέτρια και βολόσυροι (γεωργικό εργαλείο που ξεχώριζε τον καρπό από τα στάχυα), είναι μερικά από τα εκθέματα του μουσείου.
Η Οδηγήτρια περιβάλλεται από οχυρωματικό πύργο, ο οποίος ήταν συνηθισμένος στις μεσαιωνικές μονές, για να προστατεύονται οι μοναχοί από τις εχθρικές επιδρομές. Σύμφωνα με την παράδοση τον πύργο είχε κατασκευάσει ο Νικηφόρος Φωκάς το 961 μ.Χ. Ο αρχικός πύργος καταστράφηκε από το πέρασμα του χρόνου και ανοικοδομήθηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας. Η αυστηρή φρουριακή του μορφή του και το προστατευτικό υψηλό τοίχος το κάνουν να μοιάζει από μακριά με παλιό κάστρο.
Η Επαναστατική δράση της Μονής
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Μονή συνέβαλε σημαντικά στους απελευθερωτικούς αγώνες, με αποτέλεσμα να υποστεί πολλές βιαιότητες από τους Τούρκους, ειδικά κατά την επανάσταση του 1866-1869. Έγινε κέντρο συναντήσεων πολλών ονομαστών επαναστατών της περιοχής. Από τους πιο φημισμένους χαΐνηδες της Κρήτης, υπήρξε ένας καλόγερος της Μονής Οδηγητρίας, ο Ιωάσαφ, γνωστός ως Ξωπατέρας ή Ξέπαπας, κατά κόσμον Ιωάννης Μαρκάκης.
Σκοτώνοντας τον γενίτσαρο Αγριολίδη προκάλεσε την τούρκικη εκδίκηση. Για τη δράση του αυτή κινητοποιήθηκαν οι τουρκικές αρχές στο Μεγάλο Κάστρο, και απαίτησαν από τον Μητροπολίτη να τον τιμωρήσει. Ο Μητροπολίτης αναγκάστηκε να τον αποσχηματίσει, να τον κάνει δηλαδή Ξέπαπα, από όπου πήρε και το όνομα με το οποίο έμεινε στην ιστορία.
Τον Φεβρουάριο του 1928, 3000 Οθωμανοί κύκλωσαν το μοναστήρι. Πέντε καλόγεροι πολέμησαν μαζί του. Κατάφεραν να αντέξουν τρεις μέρες ώσπου τελείωσαν τα πυρομαχικά. Η μάχη ήταν άνιση και έτσι σκοτώθηκαν όλοι οι σύντροφοι του Ξωπατέρα, ενώ και ο ίδιος τραυματίστηκε. Ο Ξωπατέρας αρματωμένος με το πιστόλι και το σπαθί του όρμησε έξω από τον πύργο εναντίον τους, και σκοτώθηκε πολεμώντας.
Το 1884 έγινε με Πατριαρχικό Σιγίλλιο Σταυροπηγιακή Μονή. Σήμερα το καθολικό έχει αναστηλωθεί πλήρως, ενώ ανακαινίζονται σταδιακά και τα κελιά των μοναχών. Στο μοναστήρι, που μετά από έξι αιώνες συνεχούς παρουσίας εξακολουθεί να είναι ανδρικό, ζουν σήμερα πέντε μοναχοί κι ένας ερημίτης. Η Μονή είναι πάντα ενα φρούριο πίστης και ελευθερίας, ένα καταφύγιο. Εκεί φωλιάζει η ελπίδα και πυρώνεται η ψυχή των ανθρώπων. Τόπος ευλογημένος και Άγιος.
Ρεπορτάζ: Μαρία Αγαπάκη
φωτογραφίες: cretanbeaches.com