Η μεταμόσχευση ιστών και οργάνων αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της Ιατρικής του 20ού αιώνα. Άνθρωποι που επί χρόνια αντιμετωπίζουν το θάνατο, έχουν πια την πιθανότητα μιας νέας ζωής. Περίπου 2.000 Έλληνες, άνθρωποι πρώτα απ' όλα, περιμένουν συνολικά κάποιο μόσχευμα νεφρού, ήπατος, καρδιάς και κερατοειδούς. Προαπαιτούμενο, να βρεθεί ο κατάλληλος δωρητής. Κι αυτό, στην Ελλάδα τουλάχιστον, μοιάζει να είναι δύσκολο... Πολύ δύσκολο.
Κι ακόμη πιο δύσκολο μοιάζει να είναι στην Κρήτη. Η εικόνα που παρουσιάζουν τα νοσοκομεία του νησιού μας στον τομέα αυτό είναι αποκαρδιωτική, αφού τη χρονιά που μας πέρασε στην Κρήτη έγινε μόνο μία δωρεά οργάνων!
Αποκαρδιωτική, βέβαια, είναι γενικότερα η εικόνα των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα. Ρίχνοντας μια ματιά στα στατιστικά, συνειδητοποιείς εύκολα πως η χώρα μας και η μεταμοσχευτική παιδεία είναι δύο έννοιες που για να συναντηθούν κάποτε θα πρέπει να γίνουν κοσμογονικές αλλαγές. Κι είναι να απορεί κανείς πώς μια χώρα όπως η Ελλάδα, που ευαγγελίζεται τον εθελοντισμό - και η δωρεά οργάνων είναι η απόλυτη μορφή εθελοντισμού - έχει τόσο εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά δωρητών οργάνων.
Μόλις 39 δότες
Η χρονιά που μας πέρασε, το 2015, ήταν η χειρότερη της τελευταίας 15ετίας. Οι δότες οργάνων ήταν μόλις 39, που σημαίνει 3,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Και να φανταστεί κανείς ότι το 2001, πρώτη χρονιά ενεργοποίησης του ΕΟΜ, ο αριθμός των δοτών ήταν 40 (3,6 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού), ενώ είχαν γίνει 97 μεταμοσχεύσεις οργάνων. Την ώρα δηλαδή που το ελληνικό Κοινοβούλιο ψηφίζει Σύμφωνο Συμβίωσης και οι πολίτες τάσσονται υπέρ, το θέμα της δωρεάς οργάνων παραμένει ταμπού. "Λογικές" όπως «κολοβός θα πάω στον άλλο κόσμο» ή «επειδή γνωρίζουν ότι είμαι δωρητής οργάνων θα με αφήσουν να πεθάνω» εξακολουθούν να έχουν έρεισμα στην ελληνική κοινωνία.
Δε φταίει η κρίση
Τρεισήμισι δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού... Όταν, στην Ευρώπη, ο μέσος όρος είναι 20 δότες οργάνων ανά εκατομμύριο πληθυσμού, σχεδόν επτά φορές υψηλότερος σε σχέση με τον αντίστοιχο αριθμό στην Ελλάδα. Και μη θεωρήσετε ως αιτία αποκλειστικά την κρίση, γιατί στην επίσης βασανισμένη Ισπανία το ποσοστό είναι 33 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού και στην Πορτογαλία το 2014 ήταν 30 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού.
Και μιας και μιλάμε για κρίση, και επειδή το ασφαλιστικό είναι στο επίκεντρο αυτή την ώρα, αν δούμε τη δωρεά οργάνων στυγνά μαθηματικά, ξέρετε πόσο κοστίζει η αιμοκάθαρση σε περίπου 10.000 νεφροπαθείς τελικού σταδίου που υπάρχουν αυτή την ώρα στην Ελλάδα; Κοντά στα 500 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Ξέρετε πόσα χρήματα θα εξοικονομούσαμε αν είχαμε φροντίσει οι 39 δότες του 2015 να ήταν 239; Τα 8 χρόνια αναμονής που είναι τώρα για τη μεταμόσχευση νεφρού θα γίνονταν δύο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον άνθρωπο και το κράτος. Και βέβαια, σε μια διετία, με τόσους δότες θα είχαμε μηδενίσει σχεδόν τις λίστες του ήπατος, της καρδιάς και των πνευμόνων. Δε θα 'χαμε δηλαδή κανέναν, μα κανέναν άνθρωπο με ημερομηνία λήξεως...
Οι ΜΕΘ και τα ποσοστά της Κρήτης
Στην κορυφή των δοτών που κατέληξαν σε ΜΕΘ βρίσκονται, όπως είναι φυσικό, η Αθήνα, ο Πειραιάς και η Βόρεια Ελλάδα. Και πώς αλλιώς θα γινόταν άλλωστε, αφού εκεί κατοικεί πάνω από το μισό του πληθυσμού της χώρας. Η Κρήτη ακολουθεί κατά πόδας τα ποσοστά δωρεάς οργάνων της υπόλοιπης Ελλάδας. Και να σκεφτεί κανένας πως, τα τελευταία χρόνια, μόνο στα τροχαία ατυχήματα το νησί μας έχει "χάσει" τον πληθυσμό σχεδόν μιας κωμόπολης. Το 2015, από τις ΜΕΘ ενός ολόκληρου νησιού καταγράφηκε ένας μόνο δότης στο Γενικό Νοσοκομείο Χανίων.
Από 'κει και πέρα το χάος. Ή μάλλον, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η ζωή πετάχτηκε στα σκουπίδια, καθώς οι ασθενείς δεν είχαν φροντίσει να ενημερώσουν τους συγγενείς τους, όσο ήταν ζώντες, πως θέλουν, αν πεθάνουν, ο θάνατός τους να σημαίνει την αρχή μιας καινούργιας ζωής για κάποιους άλλους.
Ειρήνη Μαρκετάκη: «ΞΑΝΑΓΕΝΝΗΘΗΚΑ!»
Η Ειρήνη Μαρκετάκη, κοριτσάκι 14 χρόνων, διεγνώσθη με ερυθηματώδη λύκο. Νοσοκομεία, εξετάσεις, φάρμακα... Στα 20 της αναγκάστηκε να ακολουθήσει μια πιο επιθετική αγωγή. Τη "χτύπησε" στα νεφρά. Άντεξε περίπου δύο χρόνια και ύστερα ξεκίνησε την αιμοκάθαρση...
«Όταν πρωτάκουσα τον όρο "αιμοκάθαρση" τρελάθηκα. Κλείστηκα στο δωμάτιό μου, δεν ήθελα να μιλήσω σε κανέναν, αρνιόμουν κάθε συζήτηση σχετικά», θα μου πει. «Αλλά δεν ήμουν καλά. Είχα πρηστεί, δεν μπορούσα να χωνέψω τίποτα, έκανα συνέχεια εμετούς... Κι έτσι, τη δεύτερη φορά που άκουσα τη λέξη αιμοκάθαρση, την είχα πει εγώ...».
Είκοσι τεσσάρων χρονών κοπέλα, προσάρμοσε τη ζωή της γύρω από ένα μηχάνημα. Τρεις φορές την εβδομάδα: Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Περίπου τέσσερις ώρες κι άλλες τόσες μετά για να συνέλθει από τα επακόλουθα της θεραπείας.
Όμως ήταν καλά. Και γι' αυτό έβλεπε τη διαδικασία σαν τρόπο ζωής. Και ήταν ζωή. Έτσι κι αλλιώς, στα 9 χρόνια που ήταν στην αιμοκάθαρση, έζησε τα πάντα. Ο έρωτας έγινε αγάπη, η αγάπη δέσιμο, το δέσιμο παιδί κι όλα μαζί οικογένεια. Γιατί η Ειρήνη, ούσα στην αιμοκάθαρση, έμεινε έγκυος και το 'ζήσε μέχρι τέλους.
Δίπλα στο μηχάνημα φούσκωσε η κοιλίτσα της. Εκεί ένιωσε την πρώτη κλοτσιά του αγέννητου Στράτου. Εκεί ονειρεύτηκε το αύριο με την οικογένειά της. Εφτά μήνες, κάθε μέρα στο μηχάνημα, για να δώσει στο μωρό της τη δυνατότητα να γεννηθεί υγιές. Εφτά μήνες, γιατί ο μικρός γεννήθηκε πρόωρα. Έπρεπε η μαμά του να κάνει κι άλλη επέμβαση... Βλέπεις, τόσους μήνες, τόσες βελόνες κάθε μέρα, δεν τη γλίτωσε μια μόλυνση στο χέρι...
Δύο φορές την κάλεσαν την Ειρήνη στο Λαϊκό Νοσοκομείο για να υποβληθεί σε μεταμόσχευση. Την πρώτη φορά, ήταν ήδη δύο χρόνια στην αιμοκάθαρση και η διαδικασία σταμάτησε λίγο πριν τη ναρκώσουν. Τα νεφρά, του μωρού εννέα μηνών που οι γονείς του ήθελαν να συνεχίσουν να ζουν στο κορμί ενός άλλου ανθρώπου, «δεν ήταν καλά»... Ψυχρολουσία...
Τη δεύτερη φορά που την κάλεσαν από τον ΕΟΜ, η αγωνία της χτύπησε "κόκκινο". Είχε και το μωρό της, δεν ήξερε πώς θα πάει, δεν ήθελε να το χάσει, δεν ήταν κι ο μπαμπάς εκεί να της κρατά το χέρι... Έφτασε μέχρι να σκεφτεί μήπως να μην ανταποκριθεί. Όμως η ζωή την καλούσε, κι έτσι στις 8 την άλλη μέρα το πρωί, ήταν και πάλι στο Λαϊκό Νοσοκομείο.
13 Δεκεμβρίου 2011... Σαράντα μέρες έμεινε στο νοσοκομείο. Σαράντα μέρες περίμενε για λειτουργήσει κανονικά το νεφρό της δότριας, να πέσουν οι τιμές στην κρεατινίνη, να, να... Σαν το όργανο να περίμενε... η Μαρία, ετών 63, από την Πάτρα, να "ταξιδέψει" οριστικά, να πάψει η ψυχή της να περιφέρεται στη Γη.
Και; Πώς ένιωσε η Ειρήνη όταν κατάλαβε ότι δε θα χρειάζονταν να ξαναπάει στην αιμοκάθαρση;
«Ένιωσα να ξαναγεννήθηκα!», μου λέει. «Όταν συνειδητοποίησα ότι δε θα σπαταλούσα άλλο χρόνο στο μηχάνημα, φοβήθηκα πως δε θα 'χα πώς να γεμίσω τη μέρα μου! Ήθελα να κάνω όλα όσα δεν μπορούσα τα προηγούμενα χρόνια! Να πάω γυμναστήριο, να μάθω ξένες γλώσσες... Τώρα ζω την κάθε στιγμή! Με το παιδί μου, με την οικογένειά μου!».
Η Ειρήνη σήμερα, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά τη μεταμόσχευση, λέει ξεκάθαρα: «Η δωρεά οργάνων χαρίζει ζωή». Και μπορεί η ίδια να καταλαβαίνει πώς νιώθει κάποιος όταν χάνει έναν δικό του άνθρωπο, μπορεί να πέρασε άσχημα ψυχολογικά προσπαθώντας να εξηγήσει μέσα της το «ηθικό», ας πούμε, κομμάτι της δωρεάς, «ο θάνατος του ενός, η ζωή του άλλου», όμως ξέρει καλά πως, για κάποιους ανθρώπους, τα νεφρά, η καρδιά, οι πνεύμονες, το ήπαρ που θάβονται στο χώμα μαζί με το υπόλοιπο σώμα είναι η ζωή που δε θα ζήσουν...
Έρευνα: Μαίρη Καριωτάκη
