Βαρύ είναι το τίμημα που πληρώνει η χώρα από την απώλεια των καλύτερων μυαλών της. Η γενιά της ελπίδας φεύγει απελπισμένη από την κρίση, αναζητώντας ένα καλύτερο αύριο στο εξωτερικό και ανάμεσά τους πολλοί νέοι Κρητικοί.
Το ακόμα πιο δραματικό είναι ότι πολλοί από αυτούς έχουν ως αποσκευές υψηλό μορφωτικό επίπεδο, με τις προδιαγραφές να στελεχώσουν μεγάλες επιχειρήσεις ή υπηρεσίες του εξωτερικού, αφού εδώ δε βλέπουν "φως" και μέλλον. Άνεργοι οι περισσότεροι για χρόνια, βλέποντας τα πτυχία να έχουν χάσει κάθε αξία, δεν έχουν άλλη προοπτική πέρα από τη μεγάλη φυγή, ρίχνοντας μαύρη πέτρα πίσω τους και αφήνοντας όλο και πιο γυμνή την Ελλάδα από καλά μυαλά, ελπίδα και φυσικά μέλλον.
Η εικόνα για την Ελλάδα που προκύπτει από την έκθεση "Connecting with Emigrants: A Global Profile of Diasporas 2015", που δημοσίευσε ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) είναι τραγική. Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται και από τη μελέτη της Μονάδας Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με χρηματοδότηση από το London School of Economics. Από αυτήν μάλιστα προκύπτει ότι από τους 187.422 Έλληνες πτυχιούχους που το 2014 βρίσκονταν στο εξωτερικό, οι 135.495 έφυγαν από το 2010 και μετά. Επιβεβαιώνει μάλιστα ότι μαζί με αυτούς φεύγουν τα "καλά" μυαλά και οι επιστήμονες του τόπου μας.
Πάνω από 30% στο Ηράκλειο
Τοπικά το ποσοστό της ανεργίας μετά τη λήξη της τουριστικής σεζόν και το κλείσιμο των εποχικών επιχειρήσεων έχει ξεπεράσει το 30% και δυστυχώς αναμένεται να εκτοξευτεί ακόμα πιο πολύ το επόμενο διάστημα, εφόσον δεν αλλάξει η οικονομική κατάσταση της χώρας. Κατάσταση η οποία αναγκάζει ολοένα και πιο πολλά νέα κυρίως παιδιά, αλλά και ανθρώπους της παραγωγικής ηλικίας, να εγκαταλείψουν το νησί αναζητώντας ένα καλύτερο επαγγελματικό και οικονομικό αύριο στο εξωτερικό. Έτσι, η εικόνα που παρατηρείται και εδώ είναι εκατοντάδες παιδιά από κάθε μεριά της Κρήτης να ξεριζώνονται από τον τόπο με πόνο ψυχής και λύπη αφήνοντας πίσω οικογένεια, συγγενείς και φίλους για να αναζητήσουν την τύχη τους σε άλλες μακρινές πολιτείες.
Τάση φυγής
«Εδώ και πάρα πολύ καιρό, περίπου τα τελευταία δυο-τρία χρόνια, παρουσιάζεται και στον τόπο μας μια τάση φυγής. Τάση που θα αυξάνεται όσο ανεβαίνει η ανεργία», αναφέρει ο πρόεδρος του ΕΚΗ Στέλιος Βοριάς, περιγράφοντας το πώς έχει το μεταναστευτικό κύμα λόγω κρίσης και ανεργίας στον τόπο μας.
«Εκείνο που εγώ θεωρώ πάρα πολύ σοβαρό είναι το ότι κάποιες χώρες όπως η Γερμανία εκμεταλλεύονται την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα μας, «εισάγοντας» προς όφελός τους τα καλύτερα μυαλά και τους κλάδους που είναι σημαντικοί για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τους τομέα. Και αν μέχρι πρότινος ήταν συγκεκριμένοι εκείνοι οι εργαζόμενοι που επέλεγαν να ξενιτευτούν, τώρα τελευταία παρατηρείται μια γενική φυγή, από όλους, δηλαδή, τους επαγγελματικούς κλάδους, καθώς οι νέοι μας δε βλέπουν να αλλάζει κάτι άμεσα στη χώρα μας. Και έτσι ολοένα και πιο πολλοί αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον στις χώρες του εξωτερικού. Να αναφέρω, μάλιστα, και ένα πρόσφατο περιστατικό, όπου έγινε γνωστό ότι ζητούνται και αποκλειστικές νοσοκόμες σε νοσηλευτικά ιδρύματα του εξωτερικού και συγκεκριμένα της Αγγλίας», τόνισε ο πρόεδρος του ΕΚΗ Στέλιος Βοριάς, προσθέτοντας παράλληλα: «Έχουμε παραδείγματα ανθρώπων που αναγκάζονται να αφήσουν πίσω τις οικογένειές τους με μικρά παιδιά, προκειμένου να αναζητήσουν κάτι πιο καλό για να μπορέσουν να τις συντηρήσουν και να αντεπεξέλθουν οικονομικά».
Η τραγωδία
Οι περισσότεροι από αυτούς που αποφασίζουν να φύγουν είναι μακροχρόνια άνεργοι ή ημιαπασχολούμενοι που δε βρίσκουν άλλες εναλλακτικές λύσεις και καταφεύγουν στο εξωτερικό.
Ο κ. Βοριάς μας λέει επιβεβαιώνοντας και τα ποσοστά της ανεργίας: «Σε τοπικό επίπεδο βρίσκονται πάνω από το 30% και αυτό διότι εργαζόμενοι οι οποίοι είχαν τους μήνες του καλοκαιριού απορροφηθεί σε εποχικά επαγγέλματα είναι αυτή τη στιγμή άνεργοι. Με πολλούς από αυτούς να μην καταφέρουν να μπουν στο ταμείο ανεργίας, παρά μόνο για 3 μήνες ίσως, λόγω των προϋποθέσεων που υπάρχουν». Ωστόσο, όπως ανέφερε ο κ. Βοριάς, «είναι στο χέρι του λαού να ανατρέψει όλες αυτές τις πολιτικές, για αυτό και απευθύνουμε κάλεσμα σε όλη την κοινωνία για την απεργία της 12ης Νοεμβρίου, ώστε να σταλεί ηχηρό μήνυμα στην κυβέρνηση, καθώς η ανεργία θεωρείται για εμάς μείζον ζήτημα, αφού, αν δεν αντιμετωπιστεί, δε θα μπορέσουμε να έχουμε ανάκαμψη ούτε στην οικονομία ούτε στη χώρα. Θέματα τα οποία θα τεθούν στον ίδιο τον υπουργό σε συνάντηση που έχουμε μαζί του την Τρίτη το πρωί», κατέληξε ο κ. Βοριάς.
Οι πιο πολλοί ψάχνουν δουλειά στη Γερμανία
Oι τάσεις φυγής έχουν όντως ενισχυθεί σημαντικά στα χρόνια της κρίσης. Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία, από τα 19.912 άτομα που έφυγαν από τη χώρα προς χώρες του ΟΟΣΑ το 2010, ο αριθμός εκτοξεύθηκε σε 52.078 άτομα το 2012, για να υποχωρήσει ελαφρώς το 2013 (46.377 άτομα).
Οι περισσότερους Έλληνες μεταναστεύουν για δουλειά στη Γερμανία - 12.256 το 2010, πάνω από 32.088 το 2013. Η έκθεση του ΟΟΣΑ σημειώνει: «Στην Πορτογαλία και την Ελλάδα οι αρνητικές συνθήκες στην οικονομία και στην αγορά εργασίας ώθησαν αρκετά άτομα υψηλής μόρφωσης να μεταναστεύσουν αναζητώντας καλύτερες εργασιακές ευκαιρίες και προοπτικές».
Εκρηκτική η αύξηση λόγω της κρίσης
Συμπερασματικά λοιπόν είναι απόλυτα σαφές ότι στο πέρασμα των χρόνων της κρίσης τα πιο πρόσφατα κύματα Ελλήνων μεταναστών είναι περισσότερο υψηλών προσόντων από ό,τι στο παρελθόν. Σύμφωνα με στοιχεία του 2010-2011, μεταξύ των ατόμων γεννημένων στην Ελλάδα που διέμεναν σε άλλες χώρες του ΟΟΣΑ για λιγότερο από πέντε έτη το 59% ήταν υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Μεταξύ των ατόμων που διέμεναν εκεί πάνω από πέντε έτη, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 18%. Το 2000-2001 το 15,7% των Ελλήνων που ζούσαν σε άλλες χώρες του ΟΟΣΑ ήταν υψηλής μόρφωσης. Το 2010-2011 είχε ήδη αυξηθεί στο 21,7%.
H μελέτη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας αναδεικνύει επίσης την ανοδική τάση του μορφωτικού επιπέδου των Ελλήνων που αποφασίζουν να μεταναστεύσουν τις τελευταίες δεκαετίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, το ποσοστό των πτυχιούχων επί των μεταναστών που παραμένουν στο εξωτερικό ήταν μόλις 25% μεταξύ 1980-89, αυξήθηκε στο 44% το 1990-99, στο 69% το 2000-09 και στο 80% στην τρέχουσα δεκαετία.
Ωστόσο, μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ το 2013 η Ελλάδα βρίσκεται στην 11η θέση στο δείκτη μετανάστευσης (το ποσοστό των Ελλήνων που φεύγουν από τη χώρα επί του πληθυσμού της). Στην κατηγορία των ατόμων με υψηλά επίπεδα μόρφωσης βρίσκεται μόλις στην 24η θέση (από 34 χώρες). Μάλιστα, παρότι το ποσοστό των μορφωμένων Ελλήνων που μετανάστευσαν συνέχισε να αυξάνεται ως ποσοστό του συνόλου κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα, ο δείκτης μετανάστευσης των ατόμων υψηλής μόρφωσης προς χώρες του ΟΟΣΑ μειώθηκε αισθητά μεταξύ 2000-1 και 2010-11, από 7,6% σε 5,8%. Η σύγκριση με την Πορτογαλία, αλλά και με την Ιρλανδία είναι ενδεικτική. Ο δείκτης μετανάστευσης των μορφωμένων ατόμων στην ιβηρική χώρα είχε φτάσει το 2010-11 στο ιλιγγιώδες 15,5% (13,9% προς χώρες του ΟΟΣΑ). Στο δε πρώην κελτικό τίγρη είχε ξεπεράσει το 1/5 του πληθυσμού υψηλών προσόντων (20,3%) - το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στον ΟΟΣΑ μετά το μικροσκοπικό Λουξεμβούργο.
"Ακτινογραφία" της διασποράς
Η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων του εξωτερικού - μια πληθυσμιακή ομάδα αριθμητικά πολύ στενότερη από τους ομογενείς που είναι πλέον υπήκοοι άλλων χωρών - ζει σε χώρες του ΟΟΣΑ (681.800 από τους 711.600 το 2010-11). Πάνω από τους μισούς εξ αυτών ζουν σε δύο χώρες: τη Γερμανία (222.200 άτομα) και τις Ηνωμένες Πολιτείες (150.500). Ακολουθούν κατά σειρά η Αυστραλία, ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο (όπου ένα εντυπωσιακό 44,6% είναι μετανάστες πέντε ετών ή λιγότερο) και η Τουρκία.
Κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, ο πληθυσμός αυτός υπέστη ταχύρρυθμη γήρανση: οι Έλληνες εργασιακής ηλικίας (15-64 ετών) μειώθηκαν από το 74,9% στο 65,9% του συνόλου, ενώ οι άνω των 65 αυξήθηκαν από το 1/4 (25,1%) σε περισσότερο από το 1/3 του πληθυσμού (34%). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξέλιξη των εμβασμάτων που στέλνουν οι Έλληνες του εξωτερικού πίσω στην Ελλάδα. Από 0,5% του ΑΕΠ το 2005, κορυφώθηκε στο 0,8% του ΑΕΠ το 2007-8, κατακρημνίσθηκε στο 0,2% το 2012 και επανέκαμψε οριακά, ως το 0,25%, το 2013-4.
Αν είχε την ευκαιρία
Τέλος, από τη διεθνή έρευνα της Gallup για λογαριασμό του ΟΟΣΑ προκύπτει ότι κατά την περίοδο 2007-2013, κατά μέσο όρο, το 22% των ερωτηθέντων Ελλήνων απάντησε ότι θα μετακόμιζε μόνιμα στο εξωτερικό αν είχε την ευκαιρία (συμπεριλαμβανομένου του 26% των ατόμων υψηλής μόρφωσης και του 34% των νέων μεταξύ 15-24 ετών). Ενδιαφέρον επίσης όμως παρουσιάζει και το γεγονός ότι η χώρα μας βρίσκεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις ως χώρα προορισμού μεταναστών από άλλες χώρες του ΟΟΣΑ.
Το 2000 ζούσαν στην Ελλάδα 283.641 μετανάστες από τα κράτη-μέλη του "κλαμπ", έναντι 163.185 στο Μεξικό. Δέκα χρόνια αργότερα, ωστόσο, ακόμα και η χώρα της Κεντρικής Αμερικής μας είχε ξεπεράσει (285.624 έναντι 277.834). Έξι χώρες συγκεντρώνουν το συντριπτικό μερίδιο του πληθυσμού μεταναστών από άλλες χώρες του ΟΟΣΑ: οι ΗΠΑ, με 18,2 εκατομμύρια άτομα το 2010-11 έναντι 14,9 εκατομμύρια το 2000, η Γερμανία, όπου η συγκεκριμένη κατηγορία μεταναστών αυξήθηκε κατά σχεδόν 50% στην περίοδο αυτή (από 3,3 εκατ. σε 4,8 εκατ.), το Ηνωμένο Βασίλειο (2,7 εκατομμύρια το 2010-11), η Αυστραλία, η Γαλλία και ο Καναδάς. Μόνο ακόμα δύο χώρες είχαν πάνω από 1 εκατομμύριο μετανάστες από τις χώρες του ΟΟΣΑ στις αρχές αυτής της δεκαετίας: η Ισπανία και η (πληθυσμιακά σχεδόν έξι φορές μικρότερη) Ελβετία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι επίσης (μακράν) ο προτιμητέος προορισμός φοιτητών από χώρες του ΟΟΣΑ: το 2012, το 24% (205.500 φοιτητές) του συνόλου εκείνων που επέλεξαν να φύγουν από τις χώρες τους προτίμησε να φοιτήσει σε αμερικανικά πανεπιστήμια.
Μαρία Αντωνογιαννάκη
