«Περίφημο Ακρωτήρι μου, η δόξα σου είναι τόση, που 'ναι γραμμένη εκεί ψηλά, ποτέ της δε θα λειώσει». Έτσι τραγουδά η λαϊκή μούσα την ιστορία του περήφανου ακρωτηρίου, που προστατεύει το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου στον κόλπο της Σούδας του νομού Χανίων.
Μια ιστορία σφραγισμένη από τους επικούς αγώνες των Κρητικών για την ελευθερία. Κι ο τόπος αυτός, που ποτίστηκε με το αίμα των γενναίων, δέχτηκε στα σπλάχνα του τον εθνάρχη του οράματος της Μεγάλης Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο!
Εδώ, στο Ακρωτήρι, οι τάφοι των Βενιζέλων, Ελευθερίου και Σοφοκλή, αποτελούν σήμερα τόπο προσκυνήματος, ιστορικής μνήμης και περισυλλογής για τους Έλληνες και ξένους επισκέπτες.
Εδώ δεσπόζει και ο ανδριάντας του ηρωικού Σπύρου Καγιαλέ, για να θυμίζει τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Επανάσταση του 1897. Τότε συγκεντρώθηκαν εδώ χίλιοι περίπου Κρητικοί επαναστάτες με αρχηγό τον Αντώνη Σήφακα και τα μέλη της επαναστατικής επιτροπής με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Τα πολεμικά καράβια των προστάτιδων λεγόμενων δυνάμεων (Αγγλίας - Γαλλίας - Ιταλίας - Ρωσίας) βομβάρδιζαν ανηλεώς τις θέσεις των επαναστατών στον Προφήτη Ηλία, προκειμένου να βοηθήσουν τους Τούρκους. Τότε, μία οβίδα κομμάτιασε τον ιστό της ελληνικής σημαίας, αλλά ένας από τους αγωνιστές, ο Σπύρος Καγιαλές, την άρπαξε και έγινε ο ίδιος σύμβολο της ανυποχώρητης θέλησης των Κρητικών για την κατάκτηση της ελευθερίας τους.
Βλέποντας το μεγαλείο του ηρωισμού των Κρητικών, ο Ιταλός ναύαρχος Καναβάρο διέταξε αμέσως παύση του πυρός!
Το Κύαμον
Η περιοχή του Ακρωτηρίου αποτελεί σήμερα δήμο, στον οποίο υπάγονται 14 χωριά, αλλά δημιουργούνται και νέοι οικισμοί με την αλματώδη οικιστική ανάπτυξη που σημειώνεται τα τελευταία χρόνια.
Στην αρχαιότητα, η χερσόνησος που εκτείνεται ανατολικά της πόλης των Χανίων ονομαζόταν ακρωτήριο Κύαμον, ενώ οι Βυζαντινοί το ονόμαζαν Χάρακα. Σήμερα αναφέρεται ως ακρωτήριο Μελέχα.
Η οροσειρά που δεσπόζει στο Ακρωτήρι έχει την υψηλότερη κορυφή της στο βουνό Σκλόκα με 528 μ. υψόμετρο, απ' όπου απλώνεται μια πανοραμική θέα ολόκληρης της περιοχής, με το αεροδρόμιο, τα δαντελωτά ακρογιάλια και τα γραφικά χωριά.
Τόπος σπάνιας ομορφιάς
Ολόκληρη η περιοχή του Ακρωτηρίου αποτελεί ένα αξιοθέατο, όπου οι εικόνες εναλλάσσονται σε μικρές αποστάσεις ανάμεσα σε βουνά, φαράγγια, ιστορικά μοναστήρια και πανέμορφα ακρογιάλια, όπως στην παραλία του Καλαθά στη βόρεια πλευρά του Ακρωτηρίου, με το ομώνυμο νησάκι και τη χρυσή αμμουδιά.
Μια άλλη πανέμορφη παραλία σχηματίζεται μπροστά στον οικισμό του Ταρσανά, που έχει πάρει την ονομασία του από το βενετσιάνικο ναυπηγείο, που σώζεται στην άκρη του μικρού κολπίσκου.
Στην περιοχή του Ταρσανά συναντούμε με μεγάλη έκπληξη μια άγνωστη φυσική λίμνη, η οποία αποτελεί σημαντικό βιότοπο. Πρόκειται για δολίνη, η οποία δημιουργήθηκε προφανώς από την κατάρρευση υπόγειου σπηλαίου και ελάχιστοι μέχρι σήμερα γνωρίζουν την ύπαρξή της, ακόμη και οι κάτοικοι κοντινών περιοχών.
Στην αρχή της οροσειράς της Σκλόκας προς τα βορειοανατολικά δεσπόζει το βουνό Σταυρός με την ομώνυμη παραλία, όπου έγιναν τα γυρίσματα της ταινίας «Ζορμπάς» στη δεκαετία του '60.
Στην πλαγιά του βουνού βρίσκεται το σπήλαιο που χρησιμοποιήθηκε ως το λατομείο του λιγνίτη, που αναφέρει ο Νίκος Καζαντζάκης στο έργο του, την αποτυχημένη εκείνη επιχείρηση που έκανε ο ίδιος με τον Ζορμπά στην Πραστοβά της Μάνης.
Το σπήλαιο αυτό ήταν στην αρχαιότητα ιερό της Αρτέμιδος και την περίοδο της τουρκοκρατίας είχε εδώ το κρησφύγετό του ο Ακρωτηριανός επαναστάτης Στέφανος Λεράς, ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Τούρκους το 1833.
Ο Γκαλαγκάδος
Στο χωριό Γκαλαγκάδο συναντούμε το βενετσιάνικο λατομείο, στο οποίο οι Βενετοί υποχρέωναν με αγγαρείες τους ντόπιους κατοίκους να κόβουν τις «καντονάδες», τα τετράγωνα αγκωνάρια με τα οποία χτίστηκαν τα περισσότερα βενετσιάνικα αρχοντικά των Χανίων από τα πρώτα χρόνια του εποικισμού.
Στον Γκαλαγκάδο βρίσκεται και το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, ένα επιβλητικό κτηριακό συγκρότημα του 15ου αιώνα, το οποίο χτίστηκε μετά τη μετοικεσία των κατοίκων του Γκαλαγκάδου από το παλιό χωριό που βρισκόταν επάνω στην οροσειρά του Ακρωτηρίου.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι υπέστη πολλές καταστροφές και λεηλασίες και πριν από την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς χρησιμοποιείτο ως αγγλικός καταυλισμός.
Στο χωριό Στέρνες σώζονται τα ερείπια του πρωτοχριστιανικού ναού του 4ου αιώνα, που ήταν αφιερωμένος στους Αγίους Πάντες, και δίπλα από την εκκλησία ο πύργος που αποτελούσε την κατοικία του Αγά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Το 1900 στις Στέρνες ήταν η έδρα του Δήμου Ακρωτηρίου, που σήμερα βρίσκεται στο χωριό Πυθάρι.
Μια από τις πιο γνωστές παραλίες του Ακρωτηρίου είναι το Μαράθι, στη νότια πλευρά προς τον κόλπο της Σούδας, όπου βρίσκονται τα νησάκια Λευκές και το οχυρωμένο νησάκι της Σούδας. Εδώ δημιουργούνται δύο όρμοι με υπέροχη αμμουδιά και πεντακάθαρα νερά, που αποτελούν πόλο έλξης πολλών επισκεπτών κατά τους θερινούς μήνες.
Την εικόνα από τις κοσμοπολίτικες παραλίες στο Ακρωτήρι διαδέχεται η ομορφιά της άγριας φύσης στην περιοχή Περβολίτσα, όπου συναντούμε το εξωκκλήσι που τιμάται στο Γενέσιον της Θεοτόκου, το οποίο κυριολεκτικά κρέμεται πάνω από τη θάλασσα.
Ολόκληρη η περιοχή αυτή είναι μετόχι της Μονής Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων. Εδώ συναντούμε και την πηγή της Περβολίτσας, που χαρίζει αδιάκοπα, για πολλούς αιώνες, το κρυστάλλινο νερό της στην περιοχή.
Πρότυπο θρησκευτικού τουρισμού
Ολόκληρο το Ακρωτήρι αποτελεί τόπο προσκυνήματος με τα πολλά μοναστήρια και εξωκκλήσια που είναι διάσπαρτα σε όλη την έκτασή του. Ένας τόπος που προσφέρεται σαν πρότυπο στα ζητούμενα του θρησκευτικού τουρισμού.
Στις Κορακιές βρίσκεται η γυναικεία Μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, η οποία ιδρύθηκε από τους Βυζαντινούς και αποτελεί παράρτημα της Μονής Γουβερνέτου. Την περίοδο της Βενετοκρατίας και Τουρκοκρατίας ήταν άσυλο των παρθένων που κινδύνευε η τιμή τους από τους κατακτητές.
Στην Επανάσταση του 1821 καταστράφηκε και έμεινε έρημη μέχρι το 1840, που την ξανάχτισαν τρεις μοναχές. Εντωμεταξύ, τα κτήματα της μονής περιήλθαν στη Μονή Γουβερνέτου και οι μοναχές ζούσαν από τα χειροτεχνήματά τους, τα περίφημα κοπανέλια.
Ένα άλλο σπουδαίο μοναστήρι είναι η Αγία Τριάδα των Τζαγκαρόλων, που βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Τζομπόμυλος. Στη μέση της μονής υψώνεται ο σταυρόσχημος ναός της Αγίας Τριάδας με τα δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και της Ζωοδόχου Πηγής.
Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τους αδελφούς ορθόδοξους μοναχούς Λαυρέντιο και Ιερεμία της βενετσιάνικης ορθόδοξης οικογένειας των Τζαγκαρόλων, αλλά ο ιστοριοδίφης Κων. Μέρτζιος υποστηρίζει, μετά από μελέτη εγγράφων, ότι ιδρύθηκε το 1610 από τον Ιωακείμ Σοφιανό, όταν ακόμη ο Ιερεμίας Τζαγκαρόλος ήταν ιεροκήρυκας και εξελέγη ηγούμενος το 1610.
Στον ορεινό όγκο του Ακρωτηρίου βρίσκεται και η Μονή Γουβερνέτου, με το φρουριακό περίβολο που τιμάται στην Κυρία των Αγγέλων και τον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη.
Γύρω στο 12ο αιώνα υπήρχε εδώ το ερημοκκλήσι της Παναγίας του Γδερνέτου και όταν οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Ερημίτη, λόγω των πειρατικών επιδρομών, ίδρυσαν τη Μονή Γουβερνέτου ή του Αγίου Ιωάννη του Γδερνέτου, όπως αναφέρεται στον Κώδικα της Μονής Γωνιάς Κισσάμου.
Το αρκουδόσπηλιο: Η άγρια ομορφιά του Καθολικού
Στο δύσβατο μονοπάτι προς τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη συναντούμε τον Αρκουδόσπηλιο με το σπηλαιώδη ναό και τη δεξαμενή με το κρυστάλλινο νερό.
Από εδώ κατηφορίζοντας μέσα στο άγριο τοπίο του φαραγγιού, που ονομάζεται αυλάκι, φτάνουμε στο μοναστήρι, του οποίου η εκκλησία είναι λαξευμένη στο βράχο της χαράδρας.
Πιστεύεται ότι η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη είναι από τις πρώτες που ιδρύθηκαν τον 11ο αιώνα από τον ίδιο τον Άγιο Ιωάννη.
Δίπλα από την εκκλησία είναι το σπήλαιο στο οποίο έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πέθανε ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης.
Εδώ μόναζαν και οι αδελφοί Τζαγκαρόλοι, Λαυρέντιος και Ιερεμίας, πριν ιδρύσουν τη Μονή της Αγίας Τριάδας, και επειδή όταν λειτουργούσαν μνημόνευαν και τους γονείς τους, που ήταν καθολικοί, οι άλλοι πατέρες της μονής σκανδαλίζονταν και τους θεωρούσαν καθολικούς. Από το γεγονός αυτό το μοναστήρι ονομάζεται και Καθολικό.
Σε λίγες περιοχές της Κρήτης υπάρχουν τόσα πολλά μνημεία και τόποι που στον καθένα καθρεπτίζεται ολόκληρη η πολυτάραχη αλλά και μεγαλειώδης ιστορία της Μεγαλονήσου.
Το Ακρωτήρι έχει αυτό το προνόμιο. Να μπορεί να ταξιδεύει τον επισκέπτη του στους αιώνες μέσα σ' ένα επιβλητικό φυσικό τοπίο.
