Πέρασαν 20 μέρες από την αποκάλυψη της "Νέας Κρήτης" για το πρωτοφανές ερευνητικό πρόγραμμα αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής, που πήρε και ομόφωνη έγκριση από την Επιτροπή Δεοντολογίας της Έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, και που για συντομία συμπυκνώθηκε στον τίτλο «με λίγο αίμα, πάρτε βαθμούς», απευθυνόμενος σε εκατοντάδες φοιτητές του Πανεπιστημίου και του ΤΕΙ Κρήτης.
Το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα, γύρω από τη σχιζοφρένεια, προβλέπει, μεταξύ άλλων, μία σειρά ευαίσθητων εξετάσεων και προσωπικών δεδομένων, όπως η λήψη αίματος, η ανάλυση δείγματος DNA, μία σειρά εξειδικευμένων μαγνητικών εξετάσεων, αλλά και τη συμμετοχή ασθενών και συγγενών τους με πρώτο βαθμό από νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Το δημοσίευμα στις 29-10-2014 της "Ν.Κ." κατέδειξε αφενός το πρωτοφανές μιας ιδιότυπης «συναλλαγής» βάσει της οποίας καθηγητής του Πανεπιστημίου ζητούσε έναντι δειγμάτων αίματος από τους φοιτητές να πάρουν ένα βαθμό σε μάθημα της αρεσκείας τους, αρκεί να είχαν πιάσει τη βάση του 5.
Αναδείκνυε επίσης το πρωτοφανές για μία έρευνα, στην οποία θα μετείχαν 2.000 άτομα, σε ένα σετ εξετάσεων συνολικά κοντά στο 1 εκατομμύριο ευρώ, την ανυπαρξία χρηματοδότησης, που είναι το Α και το Ω σε ένα ανάλογο ερευνητικό πρόγραμμα, αλλά και το άλλο πρωτοφανές, τη θετική εισήγηση προς την Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης να την έχει κάνει πρόσωπο απόλυτα συνδεόμενο ακαδημαϊκά και ερευνητικά με τον ερευνητή-καθηγητή που υπέβαλε την πρόταση, και μάλιστα υφισταμένη του. Βασική αρχή της δεοντολογίας αποτελεί το ότι ο κρινόμενος δε θα πρέπει να σχετίζεται με όσους τον κρίνουν, πολύ δε περισσότερο που, πίσω από οποιοδήποτε νομότυπο τερτίπι, η ηθική διάσταση της υπόθεσης για ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα και μάλιστα το κορυφαίο του νησιού αποκτά μία ευρύτερη διάσταση.
Καμία επίσημη αντίδραση
Παρ' όλα αυτά, μέχρι σήμερα, επισήμως τουλάχιστον, ούτε η Επιτροπή Δεοντολογίας μπήκε στον κόπο να απαντήσει στα όσα αποκαλύφθηκαν, ούτε οι πρυτανικές Αρχές. Φωτεινή εξαίρεση η αναπληρωτής πρύτανης κυρία Παπαδάκη, που απλά ζήτησε με δήλωσή της χρόνο να ερευνηθεί το όλο θέμα σημειώνοντας: «Το προαναφερόμενο πρωτόκολλο δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, καθώς υπολείπονται στάδια έγκρισης τόσο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης όσο και στους συνεργαζόμενους φορείς. Η Πρυτανεία και η εν λόγω επιτροπή εξετάζουν, ως οφείλουν, σύμφωνα με την απόφαση της Συγκλήτου, όλες τις πτυχές του πρωτοκόλλου με γνώμονα τους εθνικούς και διεθνείς κανόνες και πρακτικές δεοντολογίας για την έρευνα».
Έκτακτη συνεδρίαση
Ενώ, όμως, επισήμως για τα όσα ήρθαν στην επιφάνεια, απάντηση δεν υπάρχει εδώ και 20 μέρες, εσωτερικά οι διεργασίες που δρομολογήθηκαν έφτασαν μέχρι και σε σύγκληση εκ νέου της Επιτροπής Δεοντολογίας Έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, αποκλειστικά για το θέμα αυτό, την Τετάρτη 6 Νοεμβρίου. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν κρατήθηκαν «απόρρητες» (!), καθώς εκτιμήθηκε ότι δεν υπήρχε θέμα δημοσιοποίησής τους και ενώ η υπόθεση «αίμα αντί βαθμού» προκάλεσε εύλογα το δημόσιο αίσθημα. Η "Ν.Κ.", μετά από πολυήμερο ρεπορτάζ επί του θέματος, αποκαλύπτει σήμερα τους πραγματικούς λόγους που οι αποφάσεις αυτής της έκτακτης συνεδρίασης κρατήθηκαν «κλειστές» και γιατί δε δόθηκε καμία επίσημη απάντηση, αφού ουσιαστικά επιχειρήθηκε μόνο με κάποιες λεκτικές συστάσεις προς τον ερευνητή να «διευθετηθεί το θέμα εσωτερικά». Κυρίως, γιατί σε αντίθεση με τη μοναδική ανακοίνωση που έδωσε στη δημοσιότητα η αναπληρωτής πρύτανη και στην οποία αναφερόταν ότι «το συγκεκριμένο πρωτόκολλο δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή, καθώς υπολείπονται και άλλα στάδια έγκρισής του», η αλήθεια είναι ότι το συγκεκριμένο ερευνητικό πρωτόκολλο, πρωτοφανές για την ακαδημαϊκή κοινότητα και ως προς το περιεχόμενό του και ως προς τα προαπαιτούμενά του, τελικά έχει πάρει έγγραφη έγκριση από το Σεπτέμβριο, ομόφωνα, από την Επιτροπή Δεοντολογίας. Ως εκ τούτου, από τη στιγμή που αυτή δεν το αναιρεί στο σύνολό του, μετά τις αποκαλύψεις, ο ερευνητής μπορεί να το συνεχίσει κανονικότατα μη λαμβάνοντας υπόψη οποιαδήποτε υπόδειξη (!).
Ακόμη χειρότερα, που στην έκτακτη συνεδρίασή της η βαρύτιμη και μοναδική ανά το πανελλήνιο Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου, αντί να ακυρώσει την απόφασή της, μέλη της προσπάθησαν να επιχειρηματολογήσουν υπέρ (!) του «αίμα αντί βαθμού» και κυρίως δεν μπήκαν σε κανένα έλεγχο της αποκάλυψης ότι μέλος της Επιτροπής που ανέλαβε και έκανε θετική εισήγηση για το ερευνητικό πρωτόκολλο συνδέεται ευθέως με τον προς κρίση ερευνητή και το έργο του, ούτε για το γεγονός της ανυπαρξίας χρηματοδότησης του προγράμματος, ούτε της έλλειψης αδείας από την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων για λήψη και επεξεργασία χιλιάδων δειγμάτων αίματος και DNA, μαγνητικών τομογραφιών, τρόπου και μέσων λήψης όλων αυτών, καθώς και πού και από ποιους, ως ιατρικές πράξεις.
Η έκτακτη αυτή συνεδρίαση της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στις 5 Νοεμβρίου, 8 μέρες μετά το αποκαλυπτικό δημοσίευμα της "Ν.Κ.", κράτησε σχεδόν 3 ώρες με τη συμμετοχή μέσω τηλεδιάσκεψης για ένα τμήμα της και του μέλους της Εθνικής Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας, δρ Nομικής, του κ. Τ. Βιδάλη.
Ο πρόεδρος
Η "Ν.Κ." απευθύνθηκε στον πρόεδρο της Επιτροπής Δεοντολογίας Έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Δημήτρη Τζαμαρία καθηγητή στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου, ο οποίος επισήμως δε θέλησε να κάνει καμία έγγραφη δήλωση, σημειώνοντας ότι οι αποφάσεις που ελήφθησαν στην έκτακτη αυτή συνεδρίαση περιέχουν πρακτικά και εμπιστευτικά έγγραφα που δε δημοσιοποιούνται (!). Ωστόσο, όπως μας είπε, με αφορμή το δημοσίευμά μας στις 29 Οκτωβρίου, δέχτηκε προφορικά να επισημάνει μία σειρά θεμάτων, σημειώνοντας: «Θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε για τη γόνιμη κριτική σας, γιατί εννοείται ότι κι εμείς με το φόρτο εργασίας που έχουμε να χειριστούμε, αφήνουμε περιθώρια παρερμηνειών. Αυτό που κάναμε στην έκτακτη συνεδρίασή μας στις 5 Νοεμβρίου, επανεξετάζοντας το ερευνητικό πρωτόκολλο, ήταν να διατυπώσουμε μία σειρά από επιπλέον συστάσεις-διευκρινίσεις που βάζουν τα πράγματα στη θέση τους. Διευκρινίζουμε ότι σε καμία περίπτωση, όπως θα φοβόνταν κάποιος, δεν πρόκειται για καμία διαδικασία «συναλλαγής» ανάμεσα σε φοιτητές και τον καθηγητή τους, έτσι ώστε να δώσουν αίμα και να πάρουν βαθμό, αλλά πρόκειται για μία διεπιστημονική προσέγγιση που άνθρωποι με τη δική τους θέληση θα μπορέσουν να μάθουν ζητήματα έρευνας που αφορούν την ψυχιατρική έρευνα».
Η διατύπωση από μόνη του προέδρου της Επιτροπής Δεοντολογίας είναι προφανές ότι πάσχει και για εμάς και για τους αναγνώστες μας. Ο καθηγητής στην ερευνητική του πρόταση, που η Επιτροπή Δεοντολογίας ενέκρινε ομοφώνως τον Σεπτέμβριο, ανέφερε επακριβώς στο κεφάλαιο «ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ» σελίδα 22: «...Οι φοιτητές που θα συμπληρώσουν πλήρως την αρχική εκτίμηση θα μπορούν να εκτυπώσουν online πιστοποιητικό εθελοντικής συμμετοχής στη μελέτη και συστατική επιστολή για το βιογραφικό τους. Τέλος, σε συνεννόηση με τους προέδρους, τους κοσμήτορες και τους διδάσκοντες των Τμημάτων του Π.Κ. και του ΤΕΙ, αναμένεται να κερδίσουν μία μονάδα επιπλέον στη βαθμολογία σε ένα επιλεγμένο μάθημα εφόσον έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τις εξετάσεις του μαθήματος (δηλαδή εφόσον έχουν βαθμολογηθεί τουλάχιστον με 5.00 στις εξετάσεις)»!
Η διατύπωση αυτή επαναλαμβάνεται στα συνοδευτικά ως «Εμπιστευτικά Έγγραφα» της αίτησης προς την επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (!), αλλά και στο κείμενο και το έντυπο έγγραφης συγκατάθεσης που απευθύνεται σε όσους φοιτητές θα δηλώσουν εθελοντική συμμετοχή στο πρόγραμμα. Μόνο που εδώ προστίθεται εκτός από τον ένα βαθμό σε μάθημα της επιλογής τους και η συμμετοχή τους αυτόματα σε online κλήρωση δώρων, όπως memory sticks (!), κουπόνια 10 ευρώ για δωρεάν εξυπηρέτηση σε επιλεγμένα μαγαζιά του Ηρακλείου κ.λπ. (!).
Κατά συνέπεια, καμία διεπιστημονική προσέγγιση δεν υπάρχει, οι φοιτητές που θα μετάσχουν είναι αδιακρίτως από όλο το Πανεπιστήμιο ή το ΤΕΙ και όχι από το τμήμα του, και ο βαθμός ομοίως είναι αδιακρίτως σε όποιο μάθημα (!) επιλέξουν οι φοιτητές, αρκεί να έχουν πιάσει τη βάση του 5.
Συνήθης πρακτική στα Πανεπιστήμια: «Δίνονται κίνητρα διεθνώς»
Ο κ. Τζαμαρίας πάντως στις επισημάνσεις του προς τη "Ν.Κ." επιμένει ότι του «δόθηκαν συστάσεις να επαναδιατυπωθεί όλο αυτό το πρωτόκολλο με τρόπο που να μην επιτρέπει παρερμηνείες».
Τον ρωτήσαμε αν σημαίνει ότι η πρόταση «αίμα αντί βαθμού» θα αφαιρεθεί από το ερευνητικό πρωτόκολλο και μας απάντησε το άκρως εντυπωσιακό: «Συστήσαμε να βγει τελείως το "βαθμός πάνω από 5", παρόλο που είναι διεθνής πρακτική υπό προϋποθέσεις. Δίνονται, ξέρετε, κίνητρα και βαθμοί διεθνώς». Η δήλωση αυτή μας προξένησε επιπλέον ερωτηματικά και ζητήσαμε να μάθουμε από τον κ. Τζαμαρία ποια νομοθεσία στην Ελλάδα επιτρέπει τέτοια πρόταση σε δημόσιο πανεπιστήμιο ή πού γίνεται διεθνώς κάτι τέτοιο και μας απάντησε: «Δίνονται κίνητρα διεθνώς (!), αλλά και βαθμοί, για παράδειγμα, στο UPENN UNIVERSITY (Πανεπιστήμιο στην Πενσυλβανία) δίνουν σε κάποια τμήματα credits και βαθμούς».
Εμείς οφείλουμε να διευκρινίσουμε πάντως στους αναγνώστες μας ότι βαθμούς για μάθημα κανένα Πανεπιστήμιο δε δίνει αν δώσεις αίμα ή άλλο γενετικό υλικό. Αντίθετα, από όσο γνωρίζουμε διεθνώς, η πρακτική που εφαρμόζεται σε μερικές σχολές Ψυχολογίας ή Κοινωνικών Επιστημών και όχι σε Ιατροβιολογικά Τμήματα, δηλαδή η συμμετοχή σε ένα τέτοιο ερευνητικό πρόγραμμα που είναι μέρος της διδασκαλίας αυτού του μαθήματος, μπορεί να ισοδυναμεί (credits) με μία έως δύο ώρες υποχρεωτικής παρακολούθησης διάλεξης ή εργαστηρίου χωρίς να επηρεάζει το βαθμό. Αυτή η πρακτική τείνει να καταργηθεί στα περισσότερα πανεπιστημιακά ιδρύματα, σε καμία περίπτωση όμως η παροχή αίματος ή γενετικού υλικού δεν αντισταθμίζεται με ένα βαθμό σε οποιοδήποτε μάθημα αρεσκείας του φοιτητή. Εκτός και αν η Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης συγχέει τα credits με τα grades.
Ποιος θα πληρώσει το τεστ;
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης μάς δήλωσε ακόμη, αναφορικά με τη δημοσίευσή μας πως η εισηγήτρια, και μάλιστα θετικά για το ερευνητικό πρόγραμμα, συνδέεται με σχέσεις υφισταμένου με προϊστάμενο με τον καθηγητή Ψυχιατρικής που υπέβαλε το Ερευνητικό Πρόγραμμα στην Επιτροπή που η ίδια μετέχει, τα εξής: «Η εισηγήτρια στην Επιτροπή μας δεν είναι υφισταμένη του εν λόγω καθηγητή-ερευνητή, ούτε συνδέεται μαζί του, είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Ρέθυμνο, ενώ ο κύριος είναι καθηγητής Ψυχιατρικής. Ναι, έχει κάνει τη διδακτορική της εργασία μαζί του, όμως το θέμα δεν είναι αν συνδέεται ακαδημαϊκά μαζί του, αλλά να βρει η Επιτροπή έναν εισηγητή ειδικό που να μπορεί να αξιολογήσει το πρωτόκολλο του καθηγητή Ψυχιατρικής.
Στην τελική, ο μόνος απαράβατος όρος για την Επιτροπή μας ήταν η εισηγήτρια να μην έχει μόνο οποιαδήποτε συμμετοχή στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρωτόκολλο του καθηγητή».
Ο κ. Τζαμαρίας σημείωσε ακόμη ότι η έκτακτη συνεδρίαση της Επιτροπής Δεοντολογίας κατέληξε μετά την άποψη και του νομικού της ότι από τη στιγμή που η λήψη αίματος και DNA υγιών ανθρώπων, όπως οι φοιτητές, θα γίνει στο ΠΑΓΝΗ, για τη λήψη ειδικά του αίματος δεν υπάρχει κανένα θέμα. Όταν όμως ρωτήσαμε έστω και γι' αυτήν την εξέταση αίματος ποιος θα αναλάβει το κόστος, εντός του ΠΑΓΝΗ, για το προσωπικό και τα υλικά που θα χρειαστούν, με δεδομένο ότι η Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου ενέκρινε ερευνητικό πρόγραμμα για το Πανεπιστήμιο και όχι για το ΠΑΓΝΗ, μας απάντησε: «Κάναμε σύσταση ότι, εφόσον χρειαστεί πόρους για να κάνει οτιδήποτε, θα πρέπει να ενημερώσει και την Επιτροπή μας και την Επιτροπή του ΠΑΓΝΗ για τις πηγές χρηματοδότησής του. Αυτό μας απασχόλησε περισσότερο στην έκτακτη συνεδρίαση, δηλαδή αν θα επιβαρυνθούν το ΠΑΓΝΗ και το ΕΣΥ. Γι' αυτό και του κάναμε σύσταση ότι η όποια οικονομική επιβάρυνση θα πρέπει να τεκμηριωθεί για το από πού προκύπτει η χρηματοδότησή της.
Πριν κάνει οτιδήποτε στη λήψη αίματος και DNA, είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να έχει την έγκριση της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και για τους 2.000 περίπου που θα λάβουν μέρος στο πρόγραμμα. Σημειώνω όμως ότι, ειδικά για τις εργασίες του προγράμματος στο ΠΑΓΝΗ, έχουμε την τύχη ο πρόεδρος της αντίστοιχης Επιτροπής Δεοντολογίας του Νοσοκομείου, ο κ. Σιδηρόπουλος, να είναι και μέλος της δικής μας Επιτροπής Δεοντολογίας, άρα ανά πάσα στιγμή αυτό το θέμα θα μπορούμε να το βλέπουμε συνδυαστικά. Μέχρι την αιμοληψία στους φοιτητές πάντως, που θεωρείται μη παρεμβατική μελέτη, ο κανονισμός της Επιτροπής μας λέει ότι έχει την έγκριση να προχωρήσει. Αν κάνει οτιδήποτε πάνω στο αίμα που απαιτεί εργαστηριακή δουλειά και χρήματα, οφείλει να μας πει τη χρηματοδότηση».
Όταν ρωτήσαμε τον πρόεδρο εφόσον η αιμοληψία θα γίνει στο ΠΑΓΝΗ, άρα με προσωπικό και με υλικά του νοσοκομείου, ποιος αναλαμβάνει το κόστος, ο κ. Τζαμαρίας απάντησε: «Μπορεί να την κάνει και ο ίδιος, αφού είναι γιατρός. Φαντάζομαι ότι σύριγγες και υλικά θα τα διαθέτει ο ίδιος, ως ερευνητής».
Επιμείναμε ρωτώντας αν ο ίδιος θα κάνει αιμοληψία σε 2.000 φοιτητές και κυρίως αν στο ερευνητικό πρόγραμμα που πρότεινε στην Επιτροπή, και αυτή το ενέκρινε ομοφώνως, δηλώνει ότι τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι δικά του και κυρίως ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη ακόμη και με ξένα υλικά για τέτοιες πράξεις εντός του ΠΑΓΝΗ; Ο κ. Τζαμαρίας απάντησε: «Μα, ούτως ή άλλως, το κόστος είναι αστείο για 1 ml αίματος από κάθε φοιτητή».
Του επιστήσαμε την προσοχή στο ότι το κόστος στην εποχή της οικονομικής κρίσης δεν είναι καθόλου αστείο όταν τα νοσοκομεία μένουν χωρίς σύριγγες, γάζες και άλλα υλικά και όταν κυρίως άνεργοι και ανασφάλιστοι δεν μπορούν να τα προσεγγίσουν ούτε για μια στοιχειώδη εξέταση. Πολύ περισσότερο που δεν είναι μόνο η αιμοληψία, αλλά το κόστος επεξεργασίας, συντήρησης και φύλαξης αυτών των μονάδων αίματος.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου, πάντως, σημείωσε με νόημα ότι σε κάθε περίπτωση η Επιτροπή έχει κάνει σύσταση να ενημερωθεί για την τυχόν ανάγκη πόρων και τη χρηματοδότηση τέτοιων πράξεων, πολύ περισσότερο για τις απαιτούμενες MRI-απεικονιστικές εξετάσεις που είναι πανάκριβες και που θα γίνουν στο ΠΑΓΝΗ.
Σημείωσε μάλιστα με έμφαση ότι η έγκριση που έλαβε το Σεπτέμβριο ο αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής για το ερευνητικό του πρόγραμμα ήταν προφορική και όχι έγγραφη και υπό αυτή την έννοια επανεξετάστηκε τώρα η πρότασή του και του έγιναν οι εν λόγω συστάσεις.
Νέες αποκαλύψεις και ερωτήματα - Επιβεβαίωση "Ν.Κ."
Τα όσα προφορικώς και όχι εγγράφως δηλώνει ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης για την όλη υπόθεση, αφενός επιβεβαιώνουν πλήρως τις αποκαλύψεις μας και αφετέρου, παρά τις ακροβασίες περί νομότυπου, εγείρουν μείζονα θέματα για την ηθική και τη δεοντολογία και τον τρόπο που ερευνητικά προγράμματα τόσο "ευαίσθητα" παίρνουν εγκρίσεις.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου μάς λέει ότι η Επιτροπή έκανε σύσταση στον καθηγητή-ερευνητή να αλλάξει τη διατύπωση στην πρόταση που αναφέρει ότι «οι φοιτητές που θα συμπληρώσουν πλήρως την αρχική εκτίμηση θα μπορούν να εκτυπώσουν online πιστοποιητικό εθελοντικής συμμετοχής στη μελέτη και συστατική επιστολή για το βιογραφικό τους. Τέλος, σε συνεννόηση με τους προέδρους, τους κοσμήτορες και τους διδάσκοντες των τμημάτων του Π.Κ. και του ΤΕΙ, αναμένεται να κερδίσουν μία μονάδα επιπλέον στη βαθμολογία σε ένα επιλεγμένο μάθημα, εφόσον έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τις εξετάσεις του μαθήματος (δηλαδή εφόσον έχουν βαθμολογηθεί τουλάχιστον με 5.00 στις εξετάσεις)»!!!
Σύσταση όμως δε σημαίνει τίποτα άλλο παρά ότι αυτό είναι στη διακριτική του ευχέρεια. Πουθενά στον κόσμο και ιδίως στα αμερικανικά πανεπιστήμια δε γίνεται τέτοια "συναλλαγή". Απλά σε κάποια τμήματα Θεωρητικών Επιστημών, όπως Πολιτικά ή τμήματα Ψυχολογίας και πάντως όχι Ιατρικής με ευαίσθητες ιατρικές εξετάσεις, οι συμμετέχοντες στην έρευνα ως «πειραματικά δείγματα», και δε μιλάμε για αντικείμενα αλλά για υποκείμενα, όπως οι 2.000 φοιτητές, δίνονται συστατικές επιστολές θετικής έκφρασης για τη συμμετοχή στα προγράμματα, ώστε να αξιολογούνται θετικά από τους καθηγητές τους, ποτέ όμως βαθμός, και κυρίως μιλάμε για φοιτητές συγκεκριμένου τμήματος και μαθήματος και όχι αδιακρίτως, όπως εδώ, για φοιτητές του Πανεπιστημίου ή του ΤΕΙ Κρήτης, που θα πάρουν βαθμό αν δώσουν αίμα σε μάθημα της αρεσκείας τους (!). Αν αυτό για την Επιτροπή Δεοντολογίας δεν είναι «συναλλαγή», τότε πώς ο πρόεδρός της παραδέχεται την «αβλεψία» τους, έστω και ως προς τη διατύπωση;
Επίσης, η Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου δε βλέπει οτιδήποτε μεμπτό εφόσον η εισηγήτρια στην Επιτροπή και άλλοτε διδακτορική φοιτήτρια του καθηγητή που υπέβαλε την ερευνητική πρόταση δε συνδέεται με το συγκεκριμένο πρόγραμμα καθ' οιονδήποτε τρόπο. Θεωρεί ότι η θετική της εισήγηση, που οδήγησε σε ομόφωνη έγκριση, έγινε με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια και μάλιστα ο κ. Τζαμαρίας μάς σημείωσε με έμφαση ότι ο μεν κρινόμενος είναι καθηγητής Ψυχιατρικής ή δε κρίνουσα εισηγήτρια καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Ρέθυμνο. Το νομότυπο όμως της μη συμμετοχής της αμιγώς στο πρόγραμμα του καθηγητή ψυχιάτρου για μια Επιτροπή Δεοντολογίας αρκεί ως "ασπίδα"; Προκαλεί ή όχι το γεγονός πως μέλος της Επιτροπής Δεοντολογίας συνδέεται άμεσα και έμμεσα με το προς κρίση για ηθική και δεοντολογία έργο; Δεν προβληματίζει έστω το ότι, παρά τη θετική της εισήγηση, αναγκάστηκαν σε έκτακτη συνεδρίασή τους να του απευθύνουν συστάσεις, όπως λένε, για κάτι που ενέκριναν δύο μήνες πριν ομόφωνα, βασιζόμενοι στη θετική εισήγηση του μέλους τους που έχει σύνδεση με τον κρινόμενο;
Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Η συνεργασία του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής με την επίκουρη καθηγήτρια Ψυχολογίας και εισηγήτρια θετικά της πρότασής του στην Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης είναι πολύχρονη, ενεργή και συνεχής. Δεν περιορίζεται απλά στο ότι υπήρξε διδακτορική φοιτήτριά του. Μαζί εμφανίζονται στη συγγραφή επιστημονικών άρθρων και εργασιών, όπως και σε κοινά πρωτόκολλα. Το 80% του χρόνου της η επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου είναι στο εργαστήριο του καθηγητή Ψυχιατρικής στο Ηράκλειο και όχι στο Ρέθυμνο. Αντίθετα μέχρι σήμερα το πρωί τουλάχιστον το όνομά της φιγουράριζε στην επίσημη ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Κρήτης, ως μέλος της ομάδας του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής στο Ερευνητικό Εργαστήριο Ψυχιατρικής που ο ίδιος είναι επικεφαλής. Και οι δύο άλλωστε φιγουράρουν με ταυτόχρονες αναρτήσεις ως συνεργάτες με το "COGENT (Cognitive Genomics Team) STUDY", ιδιωτικό ερευνητικό κέντρο των ΗΠΑ στη Νέα Υόρκη. Πολύ περισσότερο που μόνο σύμπτωση δε θα εκληφθεί αν τελικά δούμε χιλιάδες δείγματα DNA φοιτητών της Κρήτης να καταλήγουν σε ιδιωτικό κέντρο των ΗΠΑ, για ένα βαθμό παραπάνω στο μάθημα της επιλογής τους, για συμμετοχή σε έρευνα που δεν είχε κατά τα άλλα βρει ακόμη χρηματοδότη.
Τι ανακοίνωσε το Τμήμα Ψυχολογίας - Στήριξη στην εισηγήτρια
Παρά τα δεδομένα που αποδεικνύουν την πολύ στενή τους σχέση και μακροχρόνια συνεργασία, για την Επιτροπή Δεοντολογίας δεν υπάρχει κανένα θέμα, ως φαίνεται, ενώ αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι στο ίδιο μήκος κύματος έρχεται και μία ανακοίνωση του Τμήματος Ψυχολογίας στο Ρέθυμνο του Πανεπιστημίου Κρήτης, στις 13 Νοεμβρίου, που από όλο τον κύκλο των αποκαλύψεων στέκεται μόνο στην αναφορά για την επίκουρη καθηγήτρια, σημειώνοντας: «Το Τμήμα Ψυχολογίας εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τα πρόσφατα δημοσιεύματα τα οποία εμπλέκουν µέλος του Τμήματός µας κατά τρόπο απαξιωτικό και προσβλητικό.
Τέτοιου είδους αναφορές, το περιεχόμενο των οποίων θίγει την αξιοπρέπεια τόσο ενός πανεπιστημιακού δασκάλου και ερευνητή όσο και του ίδιου του Πανεπιστημίου, δε συνάδουν µε την κουλτούρα του ακαδημαϊκού πλαισίου όπως αυτή έχει διαμορφωθεί στη δική µας ευνομούμενη Πολιτεία. Το Τμήμα περιβάλλει µε εμπιστοσύνη όλα τα µέλη του και γνωστοποιεί ότι τα δημοσιεύματα µε τον τρόπο που αναφέρονται στην εμπλοκή µέλους του Τμήματος σε συγκεκριμένη μελέτη είναι αναληθή.
Τα µέλη του Τμήματος καταδικάζουν ομόφωνα τέτοιου είδους πρακτικές, ευελπιστώντας ότι όμοιες δε θα επαναληφθούν στο μέλλον. Η προστασία της προσωπικότητας και της ακαδημαϊκής δεοντολογίας είναι αδιαπραγμάτευτη».
Μόνο που το Τμήμα Ψυχολογίας θα πρέπει να μας εξηγήσει πού βρήκε στα δημοσιεύματά μας «εμπλοκή μέλους του Τμήματος σε συγκεκριμένη μελέτη...». Εμείς ευθέως αναφερόμαστε στην εισηγήτρια και μάλιστα ότι γνωμοδότησε θετικά στην Επιτροπή Δεοντολογίας για την πρόταση του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής, αλλά και τη στενή συνεργασία της με τον καθηγητή και κρινόμενο και από την ίδια. Υπάρχει θέμα ευθέως εμπλοκής της και στη μελέτη του;
Τo γεγονός ότι η ίδια την περίοδο αυτή τρέχει ερευνητικό πρόγραμμα "Μελέτη PreMES: Η πρώτη συστηματική μελέτη ενδοφαινοτύπων για διαταραχές στο φάσμα της σχιζοφρένειας στην Ελλάδα", που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και εθνικούς πόρους, στα πλαίσια της πράξης "Αριστεία ΙΙ" του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση" με 200 χιλιάδες ευρώ, με τη λήψη μεταξύ άλλων και δείγματος DNA, είναι άσχετο και πάλι συμπτωματικό για το Τμήμα Ψυχολογίας και την Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου με το ερευνητικό πρωτόκολλο του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής με θέμα "Από την ευαλωτότητα στην πρόδρομη ψυχική νόσο Risk to Transition project" μελέτη συσχέτισης γονότυπου/φαινότυπου με επίκεντρο τη σχιζοφρένεια; Αν για την Επιτροπή Δεοντολογίας, όπως δηλώνει ο κ. Τζαμαρίας, το μόνο θέμα που θα υπήρχε θα ήταν αν η εισηγήτρια στην Επιτροπή συνδεόταν ευθέως με το ερευνητικό πρόγραμμα του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής, τότε προφανώς η Επιτροπή είναι αυτή που επιλέγει τους νομικούς όρους επεξήγησης ως άλλοθι της σχέσης συνεργασίας κρινόμενου και κριτή, υποβαθμίζοντας στην ουσία την ηθική και δεοντολογία επί του θέματος.
Θέτουμε όμως κι ένα ερώτημα επιστημονικής υφής: Το ερευνητικό πρόγραμμα της επίκουρης καθηγήτριας εκ παραλλήλου με το πρόγραμμα του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής θα χρησιμοποιήσει ή όχι ως υπόβαση δεδομένα της έρευνας του δεύτερου και εργασίες λήψης DNA, που θα γίνουν στο εργαστήριό του, στο ΠΑΓΝΗ ή στην Ιατρική Σχολή; Για όλα αυτά ο κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής έχει να πει κάτι;
Ανακρίβειες περί της έγκρισης - Παράλογη και απαράδεκτη
Η άποψη ομοίως που διατυπώνει η Επιτροπή Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης στην έκτακτη συνεδρίασή της στις 5 Νοεμβρίου, ότι το ερευνητικό πρωτόκολλο εγκρίθηκε μέχρι και τη λήψη αίματος (!), αν χρειαστεί εργαστηριακή παρέμβαση, απεικονιστικές εξετάσεις MRI και ότι επιπλέον θα πρέπει ο ερευνητής να αιτιολογήσει τους πόρους που θα χρειαστούν και τις πηγές χρηματοδότησης, είναι εντελώς παράλογη και επιεικώς απαράδεκτη. Τα ερευνητικά πρωτόκολλα εγκρίνονται από μία Επιτροπή Δεοντολογίας, με ή όχι αλλαγές στο σύνολό τους και όχι κομμάτι-κομμάτι. Με άλλα λόγια, αν δεν το έχει αντιληφθεί η Επιτροπή Δεοντολογίας, από την στιγμή που έχει την έγκρισή τους και μάλιστα ομόφωνη, ουδείς μπορεί να απαγορεύσει στον καθηγητή-ερευνητή να χρησιμοποιήσει το αίμα για ανάλυση. Είναι σαφές λοιπόν ότι η ομόφωνη έγκριση που του χορηγήθηκε το Σεπτέμβριο δεν αναιρέθηκε και άρα ισχύει κανονικότατα. Τα δε υλικά για αιμοληψίες 2.000 ανθρώπων δεν είναι μόνο οι σύριγγες, γάζες, βαμβάκι και άλλα αναλώσιμα, αλλά το αίμα χρειάζεται φυγοκέντρηση, εξαγωγή του DNA, φύλαξη σε ειδικό ψυγείο -80 (μόνο αυτό είναι αξίας 15.000 ευρώ)! Οπότε μιλάμε για πρόγραμμα του Πανεπιστημίου που είναι άγνωστη η χρηματοδότησή του (!) (αυτό θα αρκούσε για να επιστραφεί ως απαράδεκτο) με χρήση υλικών, προσωπικού και υποδομών του ΠΑΓΝΗ, που θα πληρώσει και θα αναλάβει την ευθύνη ποιος; To ΠΑΓΝΗ αυτά τα γνωρίζει σε περίοδο απόλυτης ένδειας ιδίως για κόσμο άνεργο και ανασφάλιστο;
Ομοίως, ο κ. Τζαμαρίας οφείλει ως πρόεδρος της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης να γνωρίζει θεσμικά ότι η αντίστοιχη Επιτροπή του ΠΑΓΝΗ δεν έχει καμία δικαιοδοσία στις αποφάσεις της Επιτροπής του Πανεπιστημίου. Η άποψη ότι η Επιτροπή του ΠΑΓΝΗ επιβλέπει και αυτή τη διεξαγωγή των πρωτοκόλλων, που έχει εγκρίνει ήδη αυτή του Πανεπιστημίου, είναι αναληθέστατη. Ακόμη κι αν ο πρόεδρος της Επιτροπής του ΠΑΓΝΗ είναι μέλος στη Επιτροπή του Πανεπιστημίου, δεν έχει καμία αρμοδιότητα να ελέγχει τις έρευνες που έχει εγκρίνει η επιτροπή του Πανεπιστημίου.
Πού θα γίνουν οι μαγνητικές;
Το πρωτόκολλο του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής προβλέπει επίσης μαγνητική εγκεφάλου (MRI), ιδιαίτερα ακριβή εξέταση που γίνεται μόνο στο ΠΑΓΝΗ και όχι στην Ιατρική Σχολή. Άρα η έγκριση της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου καλύπτει πλήρως τον ερευνητή αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής και σε αυτό το πανάκριβο τεστ, σε μια έρευνα που για την ώρα είναι, θυμίζουμε, χωρίς χρηματοδότηση. Όταν ο επικεφαλής για τις μαγνητικές στο ΠΑΓΝΗ έχει πει επίσημα και δημόσια πως το MRI δεν επαρκεί καν για τους ασθενείς του νοσοκομείου, πού θα γίνουν οι μαγνητικές της έρευνας, όταν μάλιστα ο επικεφαλής του Τομέα αυτού στο ΠΑΓΝΗ αναγράφεται στο επίμαχο πρόγραμμα ως συνεργάτης; Μήπως στο ΠΑΓΝΗ και σε βάρος των ασθενών του νοσοκομείου, που καταφεύγουν τελικά με κόστος στα ιδιωτικά κέντρα, γιατί δεν αντέχουν τον χρόνο αναμονής;
Ο νόμος του 2005 προβλέπει ότι η Επιτροπή εγκρίνει όχι μόνο το επιστημονικό μέρος, αλλά και την επάρκεια της ερευνητικής ομάδας, τους χώρους, τον εξοπλισμό κ.λπ. Πώς λοιπόν ενέκριναν ένα ερευνητικό πρωτόκολλο, για το οποίο δε γνωρίζουν ποιος, πού και τι;
Γνωρίζουμε ότι η αντίστοιχη Επιτροπή του ΠΑΓΝΗ ποτέ δε δίνει έγκριση για ερευνητική εργασία παρά μόνο εάν υπάρχει χρηματοδότηση. Αυτό είναι η αρχή που ισχύει σε όλη τη χώρα και διεθνώς. Η άποψη ότι σου δίνω έγκριση και όταν βρεις λεφτά την αρχίζεις, είναι παράλογη, αδόκιμη και ύποπτη!
Η έγκριση του προγράμματος και με τη βούλα…
Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι, παρά την άποψη του προέδρου της Επιτροπής Δεοντολογίας του Πανεπιστημίου ότι η ομόφωνη έγκριση του προγράμματος έγινε μεν, αλλά στον αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής γνωστοποιήθηκε μόνο προφορικά, αντικρούεται από την ύπαρξη επίσημων εγγράφων και της σχετικής ηλεκτρονικής αλληλογραφίας που αποδεικνύει ότι η έγκριση είναι επίσημη και όχι στον «αέρα». Άλλωστε, αν ήταν προφορική και μόνο, θα ήταν πολύ εύκολο να τη θεωρήσουν ως μη γενόμενη ποτέ και με μία λιτή ανακοίνωσή τους από την πρώτη μέρα στις 29 Οκτωβρίου, που αποκαλύψαμε το θέμα, να απαντούσαν ότι δεν υπάρχει έγκριση.
Στις 25 Σεπτεμβρίου 2014 όλα τα μέλη της Επιτροπής Δεοντολογίας παρέλαβαν ένα σώμα αποφάσεών τους που αφορούσαν συνεδριάσεις τους με αριθμό 4η-5η και 6η συνεδρίαση και αφορούσαν 6 ερευνητικά πρωτόκολλα, ανάμεσά τους και το επίμαχο. Εκτείνονταν χρονικά από τις 16-12-2013 έως και τις 18-09-2013. Στην τελευταία αυτή ημερομηνία 18-09-2014, ανάμεσα στα 4 που εγγράφως εγκρίνουν είναι και αυτό του αναπληρωτή καθηγητή Ψυχιατρικής. Παραθέτουμε τη σχετική έγκριση, αποφεύγοντας τα περαιτέρω για την ώρα, αλλά η έγκριση είναι κανονικότατη και όχι προφορική.
Γιώργος Σαχίνης
