Με το βλέμμα στη Ρωσία, η Δύση δεν κρύβει την ανησυχία της για τα τεκταινόμενα στο Καζακστάν, όπου η κατάσταση παραμένει έκρυθμη. Στη σκιά της ουκρανικής κρίσης, ο ρόλος της Ρωσίας και σε αυτή τη χώρα της Κεντρικής Ασίας βρίσκεται στο επίκεντρο του διπλωματικού ενδιαφέροντος και κυριαρχεί στο παρασκήνιο των ζυμώσεων στον άξονα Ουάσινγκτον-Μόσχα.
Στο Καζακστάν βρίσκεται ήδη μεγάλος αριθμός ρωσικών στρατευμάτων, καθώς και άλλων πρώην Σοβιετικών δημοκρατιών, στα πλαίσια της συνδρομής της Μόσχας στη στρατιωτική συμμαχία του Οργανισμού της Συλλογικής Συνθήκης Ασφαλείας (ΟΣΣΑ), την ενεργοποίηση του οποίου ζήτησε ο πρόεδρος του Καζακστάν, ενώ ο Πούτιν συνομίλησε με τον Καζάκο ομόλογό του και ηγέτες άλλων χωρών της συμμαχίας. Στο ίδιο το Καζακστάν οι δυνάμεις ασφαλείας φαίνεται ότι ανέκτησαν χθες τον έλεγχο στους δρόμους του Αλμάτι, έπειτα από ημέρες βίας, ενώ ο υποστηριζόμενος από τη Ρωσία πρόεδρος Κάσιμ-Γιομάρτ Τοκάγεφ απέρριψε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με τους διαδηλωτές και έδωσε εντολή στις δυνάμεις ασφαλείας να ανοίγουν πυρ χωρίς προειδοποίηση εναντίον των «οπλισμένων συμμοριτών» που προκαλούν τις ταραχές.
Ο Τοκάγεφ σε τηλεοπτικό του διάγγελμα πρόσθεσε ότι «οι τρομοκράτες συνεχίζουν να προκαλούν ζημιές σε αγαθά» και να «χρησιμοποιούν όπλα κατά των πολιτών». Παράλληλα δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει «ιδιαιτέρως» τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για την αποστολή αυτής της στρατιωτικής δύναμης. Επίσης πρόσθεσε ότι οι ειρηνευτικές δυνάμεις που εστάλησαν από τη Ρωσία και γειτονικά κράτη έφτασαν στη χώρα κατόπιν αιτήματος του Καζακστάν και βρίσκονται εκεί σε προσωρινή βάση για να εγγυηθούν την ασφάλεια.
Ο απολογισμός
Σύμφωνα με τον ίδιο, 26 «οπλισμένοι εγκληματίες» σκοτώθηκαν στις ταραχές που σημειώνονταν εδώ και μέρες στο Καζακστάν και πάνω από 3.000 από αυτούς συνελήφθησαν, προσθέτοντας ότι οι νεκροί στις τάξεις των δυνάμεων ασφαλείας ανέρχονται σε 18 από τότε που ξέσπασαν οι διαμαρτυρίες. Στο Αλμάτι το αεροδρόμιο παραμένει κλειστό και φυλάσσεται από στρατιώτες και αστυνομικούς, οι οποίοι συλλαμβάνουν οποιονδήποτε τους φανεί ύποπτος, σύμφωνα με έναν ανταποκριτή του ρωσικού πρακτορείου Tass. Η κίνηση γύρω από το αεροδρόμιο είναι μεγάλη, όμως οι αστυνομικοί σταματούν και ελέγχουν όλα τα οχήματα.
Ο δημοσιογράφος είπε ότι είδε να συλλαμβάνονται τέσσερις «ύποπτοι» και να μεταφέρονται σε ένα μικρό λεωφορείο, με τα χέρια τους δεμένα στον σβέρκο. Από την πλευρά τους, ανταποκριτές του Reuters ανέφεραν ότι είδαν θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και στρατιωτικούς στην κύρια πλατεία του Αλμάτι, όπου προχθές στρατιώτες άνοιξαν πυρ σε διαδηλωτές. Μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω, ανταποκριτές του Reuters είδαν ένα πτώμα μέσα σε ένα αυτοκίνητο που είχε υποστεί σοβαρές ζημιές. Επίσης σε άλλο μέρος της πόλης είδαν λεηλατημένο κατάστημα το οποίο πωλούσε προηγουμένως πυρομαχικά.
Η διπλωματία
Την ίδια στιγμή, η διεθνής διπλωματία βρίσκεται επί ποδός. Τις εξελίξεις συζήτησαν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ζητώντας «να μπει ένα τέλος στη βία» και να υπάρξει αυτοσυγκράτηση στο Καζακστάν. Οι δύο επέμειναν παράλληλα ότι είναι ανάγκη για τους Ευρωπαίους να βρίσκονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τους Ρώσους και τους Αμερικανούς για την ασφάλεια στην Ευρώπη.
«Θα προτείνουμε μαζί το όραμά μας για μια αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ασφάλειας», δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος, η χώρα του οποίου ασκεί κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022 την εναλλασσόμενη προεδρία της Ε.Ε. Ο ίδιος ανέφερε πως πρότεινε μαζί με τον Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να πραγματοποιηθεί μια νέα σύνοδος με την Ουκρανία, με το σχήμα της Νορμανδίας, «μέσα στις προσεχείς εβδομάδες».
Σημειώνεται ωστόσο ότι η Ρωσία απορρίπτει εδώ και μήνες αυτό το σχήμα με τέσσερα μέρη (Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και Ουκρανία) και προτιμά να συζητεί απευθείας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι που ενισχύει το στάτους της ως διεθνούς δύναμης.
Οι ΥΠ.ΕΞ. του ΝΑΤΟ
Οι εξελίξεις τέθηκαν επί τάπητος και στην έκτακτη συνάντηση των υπουργών του ΝΑΤΟ, μέσω τηλεδιάσκεψης με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια, στην παρέμβασή του να δηλώνει ότι η Ελλάδα στηρίζει τον διάλογο του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία, στο πλαίσιο της διττής προσέγγισης. Μάλιστα, στο πλαίσιο αυτό, είπε ότι η Ελλάδα καλωσορίζει τη σύγκληση του Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ρωσίας την επόμενη εβδομάδα. Στο επίκεντρο της έκτακτης Συνόδου Υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ βρέθηκε η κατάσταση ασφαλείας στην Ευρώπη, υπό το φως των εξελίξεων σχετικά με την Ουκρανία και ενόψει της επικείμενης σύγκλησης Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ρωσίας, όπως σημειώνεται σε ανάρτηση του ΥΠ.ΕΞ. στο Twitter.
Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τους υπουργούς Εξωτερικών απασχόλησε εκτενώς και η κατάσταση στο Καζακστάν, μια από τις πιο πλούσιες χώρες σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο, σπάνιες γαίες και ουράνιο. Και φυσικά σε κομβική στρατηγική θέση στην κεντρική Ασία, δίπλα στη Ρωσία και την Κίνα.
Πατριάρχης Ρωσίας: «Κοντόφθαλμη η θέση ορισμένων δυτικών»
«Όλοι ενδιαφερόμαστε να διατηρηθεί η ειρήνη, ώστε οι απειλητικοί, καταστροφικοί εξοπλισμοί, οι οποίοι υπάρχουν και στη Ρωσία και σε δυτικές χώρες να μην ενεργοποιηθούν ποτέ, γιατί σήμερα ένας πόλεμος μπορεί να σημάνει ουσιαστικά το τέλος της ανθρώπινης ιστορίας». Με τον τρόπο αυτό ο Πατριάρχης Μόσχας και πασών των Ρωσιών Κύριλλος πήρε θέση για τα τεκταινόμενα στην παραδοσιακή τηλεοπτική συνέντευξή του στο δίκτυο “Ρωσία-1”, ανήμερα του εορτασμού των Χριστουγέννων με το παλαιό ημερολόγιο, σημειώνοντας ότι η Εκκλησία τάσσεται υπέρ της ειρήνης και της δικαιοσύνης, διότι πραγματική ειρήνη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς δικαιοσύνη.
«Ωστόσο, συχνά εντυπωσιάζεσαι από την κοντόφθαλμη θέση ορισμένων πολιτικών στη Δύση, οι οποίοι, δυστυχώς, θεωρούν ότι μπορεί σήμερα η Ρωσία να νικηθεί με την ισχύ, να υποχρεωθεί, να εξαναγκαστεί κ.ο.κ.», σημείωσε ο προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας, ερωτηθείς για τις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης και τον επικείμενο διάλογο αντιπροσωπιών τους, προσθέτοντας ότι «όλες αυτές οι δηλώσεις δεν υλοποιούνται στην πράξη και ας μη δώσει ο Θεός να επιφέρουν πρακτικές πολιτικές ενέργειες, διότι η ύπαρξη του πυρηνικού όπλου μπορεί να οδηγήσει σήμερα σε μια πλανητική τραγωδία».
Επαναφορά της ΕΣΣΔ επιδιώκει η Ρωσία
Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, η σημαία με το σφυροδρέπανο υπεστάλη για τελευταία φορά στο Κρεμλίνο. Μία εβδομάδα μετά, στις 31 Δεκεμβρίου, η Σοβιετική Ένωση έπαυε επισήμως να υπάρχει. Ακριβώς 30 χρόνια αργότερα, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποιεί κάθε εργαλείο που διαθέτει για να ανατρέψει τις ταπεινώσεις που θεωρεί ότι ακολούθησαν.
Για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου μήνα, η Ρωσία μετακίνησε στρατεύματα και όπλα στα σύνορά της με την Ουκρανία, αναγκάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις ευρωπαϊκές χώρες να απευθύνουν προειδοποιήσεις για πιθανή εισβολή. Λίγο πριν τα τέλη της χρονιάς, η Ρωσία επέδωσε στη Δύση αυτό που χαρακτήρισε “σχέδια συμφωνιών” με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ, που θα γυρίσουν πίσω τρεις δεκαετίες επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη.
Είναι απίθανο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους να συμφωνήσουν σε αυτές τις υποχωρήσεις - αποκλείοντας την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή δεσμευόμενες να μη σταθμεύουν στρατιωτικές δυνάμεις στην Ανατολική Ευρώπη χωρίς την άδεια του Κρεμλίνου. Η Ρωσία ζήτησε «επείγουσα» απάντηση στην πρότασή της, λέγοντας ότι, σε αντίθετη περίπτωση, «θα τροφοδοτηθεί η ένταση», ενώ η Γερμανία ανακοίνωσε ότι η Ρωσία δεν μπορεί «να διατάσσει». Ωστόσο, είτε η Ρωσία εξαπολύσει επίθεση κατά της Ουκρανίας αυτόν τον χειμώνα, είτε όχι, δε σημαίνει ότι δεν μπορεί να εξασφαλίσει σημαντικά διπλωματικά οφέλη. Ήδη, οι ενέργειές της έχουν αποσπάσει την παραδοχή από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, και τον υπουργό Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου Μπεν Ουάλας, ότι καμία χώρα δεν είναι πιθανόν να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στην Ουκρανία σε περίπτωση σύρραξης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους ελπίζουν ότι διαθέτουν αρκετά εργαλεία στο μανίκι τους για να απωθήσουν την επιθυμία της Ρωσίας για τη δημιουργία “ζώνης επιρροής” ή “ουδέτερης ζώνης”. Σε αυτά περιλαμβάνουν την απειλή του αποκλεισμού της Ρωσίας από τις διεθνείς αγορές και της διασφάλισης ότι ο αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 δε θα λειτουργήσει ποτέ, αν η Μόσχα εξαπολύσει στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Δεν είναι σαφές πόσο πολύ αυτό ενδιαφέρει τη Μόσχα. Η επιθετική της προσέγγιση τροφοδοτεί τη συζήτηση. Αμερικανοί αξιωματούχοι έσπευσαν να δηλώσουν ότι θα συζητήσουν τις προτάσεις με τους συμμάχους τους, ακόμη και αν ορισμένες θεωρούνται απαράδεκτες και η Ουάσινγκτον παραμένει προσηλωμένη στην ανεξαρτησία των ευρωπαϊκών χωρών να λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις.
Η απάντηση αυτή των ΗΠΑ ανησυχεί χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που ήδη φοβούνται ότι η Ουάσινγκτον θέλει να μειώσει τις ευρωπαϊκές της δεσμεύσεις για να επικεντρωθεί σε μία περισσότερο επιθετική Κίνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν από την Ευρώπη να κάνει περισσότερα για την άμυνά της - αλλά αυτό διαφέρει πολύ από την πρόταση της Ρωσίας.
Η «πρόταση» της Ρωσίας ήταν οι δυνάμεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ να αποσυρθούν από χώρες στις οποίες δεν ήταν παρούσες πριν από τη διεύρυνση της συμμαχίας το 1997, που στην πράξη αντιστοιχεί σε δέσμευση για δυτική αποχώρηση από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και πρώην σοβιετικές δημοκρατίες από τη Βαλτική μέχρι την Κεντρική Ασία. Ρήτρα που δεσμεύει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία να αποφύγουν την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων εκτός των εδαφών τους θα σημαίνει το τέλος των αμερικανικών πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη, αποθηκευμένων σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Τουρκία.
Η απόρριψη τέτοιων προτάσεων μπορεί να δώσει στη Μόσχα πρόσχημα για την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση των συνόρων της, περιλαμβανομένης μόνιμης στρατιωτικής παρουσίας στη Λευκορωσία, στην οποία θα περιλαμβάνονται και πυρηνικά όπλα.
Για το αμυντικό και στρατιωτικό κατεστημένο της Ρωσίας, η ταχύτητα με την οποία το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε στην Ανατολική Ευρώπη αποτέλεσε σοκ και προδοσία για άγραφες υποσχέσεις που η Μόσχα θεωρούσε ότι είχε λάβει. Για πολλούς στη Ρωσία, αυτό παραμένει συνυφασμένο με τα προσωπικά τους προβλήματα της εποχής. Τον Δεκέμβριο, ο Πούτιν αποκάλυψε ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εργαζόταν παράλληλα και ως ταξιτζής για να τα φέρνει βόλτα. «Ειλικρινά, δεν είναι πολύ ευχάριστο να μιλώ γι’ αυτό», δηλώνει σε ντοκιμαντέρ, περιγράφοντας ευρύτερα τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ως «τραγωδία» για πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες είδαν στην πτώση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας την απελευθέρωσή τους, κάτι που θα αγωνιστούν για να διατηρήσουν.
Η Πολωνία - η οποία κατηγορεί τη Ρωσία ότι βρίσκεται πίσω από τις απόπειρες των μεταναστών να διεισδύσουν στο έδαφός της από τη Λευκορωσία - ανακοίνωσε ότι θα αγοράσει αμερικανικής κατασκευής τανκς Abrams, αφού στρατιωτικά παίγνια έδειξαν ότι είναι πιθανόν να ηττηθεί από τις ρωσικές δυνάμεις. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο, παραμένουν περισσότερο ανήσυχες για την τροφοδοσία με ρωσικό φυσικό αέριο, με μείωση της τροφοδοσίας τον επόμενο χειμώνα ενδεχομένως ακόμη χειρότερη από αυτήν που οδήγησε στην εκτόξευση των τιμών νωρίτερα φέτος. Σε ένα μέτωπο, η Ρωσία υπήρξε ιδιαιτέρως επιτυχής. Η Ουκρανία - η μεγαλύτερη δημοκρατία που αποχώρησε από τη Σοβιετική Ένωση - έχει βρεθεί στη θέση όπου αισθάνεται πολύ λιγότερο κυρίαρχη της τύχης της και έχει παγιδευτεί σε κενό ανάμεσα στη Ρωσία και τους δυτικούς συμμάχους, που δε θα ρισκάρουν έναν πόλεμο για χάρη της. Ωστόσο, και οι επιλογές της Μόσχας έχουν τα όριά τους. Η Ρωσία θα μπορούσε ενδεχομένως να κερδίσει μία περιορισμένων διαστάσεων σύρραξη με την Ουκρανία για να καταλάβει περισσότερα εδάφη κατά μήκος των αυτονομιστικών εδαφών του Ντονμπάς και του Λουχάνσκ, το οποίο κατέλαβε το 2014, διασφαλίζοντας εν δυνάμει δίαυλο που τροφοδοτεί με νερό την κατεχόμενη από τη Ρωσία Κριμαία. Μία παρατεταμένη απόπειρα, ωστόσο, για την κατάληψη του συνόλου του τεράστιου ουκρανικού εδάφους πιθανόν να απέβαινε αιματηρή, δύσκολη και δαπανηρή. Η Μόσχα μπορεί να ελπίζει ότι μία περιορισμένων διαστάσεων σύρραξη θα μπορούσε να προκαλέσει την κατάρρευση της κυβέρνησης του Κιέβου, καταλήγοντας σε έναν περισσότερο φιλορώσο ηγέτη από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Αλλά μία τέτοια ενέργεια θα μπορούσε επίσης να τον ενισχύσει, οδηγώντας στην αποδοχή από τις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότερων ουκρανικών αιτημάτων για οπλικά συστήματα, όπως αντιαεροπορικά συστήματα Patriot, που θα ακολουθήσουν τις αντιαρματικές ρουκέτες Javelin που έχουν ήδη σταλεί. Δεν είναι πιθανό ότι η Ρωσία θα αποσπάσει την πλήρη δέσμευση που θέλει από το ΝΑΤΟ να ανατρέψει την υπόσχεση ότι θα προσφέρει ενδεχομένως στην Ουκρανία ένταξη στη συμμαχία, αν και η ίδια η διαδικασία θεωρείται τελείως αποτελματωμένη. Όμως, ένας όρος που χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από τους Ρώσους και τους δυτικούς ειδικούς είναι η “Φιλανδοποίηση”. Αυτό θα τοποθετούσε την Ουκρανία σε μία θέση ανάμεσα στη Φιλανδία και την Αυστρία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, εκτός της εισδοχής στο ΝΑΤΟ, αλλά με στενές σχέσεις με άλλους Ευρωπαίους εταίρους. Αργότερα, και οι δύο χώρες εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και καλύπτονται τώρα από τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας της Συνθήκης της Λισαβώνας. Η Φιλανδία, όπως και η γειτονική της Σουηδία, έχει στενή σχέση συνεργασίας με το ΝΑΤΟ, στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνεται και η αγορά αμερικανικών F-35. Δεν είναι σαφές αν αυτό θα ικανοποιήσει τη Μόσχα. Αν η Ρωσία θέλει πραγματικά να ανατρέψει την αποξήλωση της σοβιετικής αυτοκρατορίας εδώ και τρεις δεκαετίες, είναι πιθανό να πρέπει να το κάνει με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο αυτή οικοδομήθηκε - διά της στρατιωτικής ισχύος. Το αν μπορεί να το κάνει αυτό χωρίς να πυροδοτήσει μία ευρύτερη, καταστροφική σύρραξη, είναι πολύ δύσκολο να ειπωθεί.
* Ο Peter Apps ασχολείται με θέματα Διεθνών Σχέσεων, παγκοσμιοποίησης και άλλα. Είναι ο ιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής του Project for Study of the 21st Century, PS21. Παράλυτος από το 2006, έπειτα από τροχαίο σε εμπόλεμη ζώνη, δημοσιεύει επίσης κείμενα για την αναπηρία του και άλλα θέματα. Υπήρξε ρεπόρτερ του Reuters και εξακολουθεί να ανήκει στην Thomson Reuters. Από το 2016 είναι μέλος του British Army Reserve (Δύναμη Εφέδρων του βρετανικού στρατού) και του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας.
