Χρειάστηκαν αιώνες έως ότου τα Χριστούγεννα πάρουν τη σημερινή μορφή με τα σύμβολα που τα χαρακτηρίζουν.
Πολλές «πινελιές» στον καμβά σε πλείστες όσες χρονικές στιγμές και σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, επιβίωση ή αναβίωση αρχαίων δοξασιών προσαρμοσμένων στο τυπικό της μεγάλης γιορτής, αλλά και σύγχρονες προσθήκες, από θρύλους, από την τέχνη... ακόμα και τη διαφήμιση!
Ο σύγχρονος εορτασμός των Χριστουγέννων στην πραγματικότητα αποτελεί ένα τεράστιο μωσαϊκό, κάθε ψηφίδα του οποίου έχει τη δική του σημασία και φυσικά σημειολογία.
Η ημερομηνία
Η πρώτη και σημαντικότερη ίσως ψηφίδα δεν είναι άλλη από την ίδια την ημερομηνία, μια που φυσικά ο Χριστός δε γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου αλλά πιθανότατα άνοιξη, και μια που ποτέ δεν υπήρξε έτος μηδέν. Ο λόγος για την επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας ήταν η κατά το σύνηθες για τους πρώτους Χριστιανούς προσπάθεια να διατηρήσουν οι άνθρωποι τη μνήμη σημαντικών θρησκευτικών δοξασιών, όπως η πανάρχαια προς τιμήν του Ήλιου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, με την αντικατάσταση των παγανιστικών εθίμων με τα χριστιανικά.
Το δέντρο
Η δεντρολατρεία των αρχαίων πολιτισμών δε θα μπορούσε να μην αφήσει το αποτύπωμά της και στα Χριστούγεννα. Οι ρίζες του εθίμου πρέπει να αναζητηθούν πιθανότατα στη Γερμανία, με τη διάδοσή του να ξεκινάει κατά την έλευση του 16ου αιώνα. Δεν άργησε η καθιέρωσή του στην υπόλοιπη Ευρώπη και από εκεί στην αμερικανική ήπειρο.
Οι Γερμανοί ήταν και οι πρώτοι που διακόσμησαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο στα σπίτια τους με γλυκά και φρούτα, για να συμβολίσουν τα θεία δώρα που έκαναν οι Μάγοι στον νεογέννητο Χριστό.
Ο Άγιος Βονιφάτιος
Σύμφωνα με την αγγλική παράδοση, αυτός που καθιέρωσε το χριστουγεννιάτικο δέντρο ως σύμβολο ήταν ο Άγγλος ιερομόναχος Άγιος Βονιφάτιος, ο οποίος επιχείρησε να σώσει από την ανθρωποθυσία ένα παιδί που είχαν επιχειρήσει να σκοτώσουν παγανιστές κάτω από μια βελανιδιά.
Ο Άγιος αναφέρεται ότι έδωσε μια γροθιά στο δέντρο για να σταματήσει την τελετή και αμέσως ξεπήδησαν φλόγες και τύλιξαν τη βελανιδιά, η οποία απέκτησε έτσι τον συμβολισμό του δέντρου της ζωής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εν λόγω συμβολισμός είναι εξαιρετικά ισχυρός σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς και τις θρησκείες.
Στην Αμερική το δέντρο κάνει την εμφάνισή του στα 1830 ως εισηγμένο έθιμο από τους Γερμανούς μετανάστες. Μάλιστα, η πρώτη εμφάνισή του στα χρονικά γίνεται στην Πενσιλβάνια, όπου υπήρχε αξιοσημείωτος πληθυσμός Γερμανών μεταναστών. Η καθιέρωση όμως του εθίμου έγινε δέκα χρόνια αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στην Ελλάδα
Στη χώρα μας η ιστορία του χριστουγεννιάτικου δέντρου όπως το αντιλαμβανόμαστε σήμερα φαίνεται να ξεκινά με τους Βαυαρούς και τον Όθωνα, που το έφεραν από τη Γερμανία στην Ελλάδα. Με τη συμβολική μορφή, κυρίως, του δέντρου της ζωής φυσικά έχει προϊστορία που ανάγεται στα βάθη των αιώνων.
Ο Άγιος Νικόλαος
Χριστούγεννα χωρίς Άγιο Βασίλειο δε γίνονται. Μόνο που στην πραγματικότητα για τους Δυτικούς ο Santa Claus είναι η ενσάρκωση ενός διαφορετικού Αγίου, του Αγίου Νικολάου. Το δε όνομα μάλλον προέρχεται από το ολλανδικό Sinter Klaas (για τον Άγιο Νικόλαο), που έγινε με την πάροδο των χρόνων Santa Claus στα Αγγλικά. Για τη δε σημερινή μορφή του πασίγνωστου πια Αγίου στα κόκκινα ευθύνεται o Αμερικανο-Γερμανός καρτουνίστας του 19ου αιώνα Τόμας Ναστ και για την εξέλιξή του ως τη σημερινή μορφή ο Νόρμαν Ρόκγουελ τη δεκαετία του ’20 και ένα διάσημο αναψυκτικό με τη διαφημιστική καμπάνια του από τη δεκαετία του ’30.
Γλυκά και γάλα
Ο Άγιος καθώς επισκέπτεται τα σπίτια - σημειωτέον τα Χριστούγεννα για τους Δυτικούς και όχι την Πρωτοχρονιά όπως σε μας - παίρνει δυνάμεις για να συνεχίσει το ταξίδι του ανά τον πλανήτη τρώγοντας τα γλυκά και πίνοντας το γάλα που του έχουν αφήσει τα παιδιά δίπλα στην καμινάδα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Ολλανδία.
Οι κάλτσες
Υπάρξει εξήγηση και για τις κρεμασμένες στο τζάκι κάλτσες, τις οποίες γεμίζει με δώρα ο Άγιος. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Άγιος Νικόλαος άκουσε μια μέρα την ιστορία ενός πάμφτωχου άντρα που είχε μείνει χήρος και έμενε με τις τρεις του κόρες. Καθώς ήταν υπερήφανος άνθρωπος και δεν ήθελε φιλανθρωπία, ο Άγιος αποφάσισε να τον βοηθήσει με... διακριτικό τρόπο, γεμίζοντας από την καμινάδα με χρυσά νομίσματα τις φρεσκοπλυμένες κάλτσες που είχαν κρεμάσει στο τζάκι τα κορίτσια της οικογένειας για να στεγνώσουν, πριν εξαφανιστεί. Και έτσι το πρωί που ξύπνησαν τα κορίτσια ανακάλυψαν το θαύμα που είχε γίνει...
Ο “Ρούντολφ το ελαφάκι”
Ο πασίγνωστος “Ρούντολφ” είναι αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης διαφημιστικής εκστρατείας ενός πολυκαταστήματος που το 1939 ζήτησε από έναν μακετίστα της εταιρείας να δημιουργήσει κάτι ξεχωριστό για το παιδικό τμήμα. Χρόνο τον χρόνο εξελίχθηκε και απέκτησε την παρέα και το υπόβαθρο του θρύλου που συνοδεύει τον Άγιο Βασίλη και τα Χριστούγεννα.
Το “Jingle bells”
Ένα από τα διάσημα τραγούδια των γιορτών που κυριαρχεί παντού είναι το “Jingle bells”. Το ενδιαφέρον είναι ότι αρχικά γράφτηκε στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Τζέιμς Λορντ Πίερποντ, έχοντας ως τίτλο “One horse open sleigh” για το κονσέρτο που θα παρουσιαζόταν στην εκκλησία κατά τη γιορτή των Ευχαριστιών. Στα 1857 το τραγούδι επανεκδόθηκε με τον τίτλο “Jingle bells”. Και τα υπόλοιπα είναι απλά... ιστορία.
Ήταν δε το πρώτο τραγούδι που τραγουδήθηκε στο διάστημα από δύο αστροναύτες της αποστολής Gemini 6, εννιά μέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1965. Μάλιστα έκαναν πλάκα στην αίθουσα ελέγχου αναφέροντας ένα ιπτάμενο αντικείμενο που ταξίδευε σε πολική τροχιά από Βορρά προς Νότο. Πριν “τσιμπήσουν” οι ελεγκτές και σημάνουν συναγερμό, οι αστροναύτες άρχισαν να παίζουν με φυσαρμόνικα και να τραγουδούν το “Jingle bells”.
Η “Άγια Νύχτα”
Εξίσου δημοφιλές είναι το τραγούδι “Άγια Νύχτα” (“Silent Night”), που αποτελεί και εκείνο με τις περισσότερες εκδοχές, 733 συνολικά, στην ιστορία. Το τραγούδι είναι δημιουργία δύο νεαρών φίλων, του εφημέριου Γιόζεφ Μορ και του δασκάλου Φραντς Γκρούμπερ, και ακούστηκε για πρώτη φορά τα Χριστούγεννα του 1818 στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο μικρό χωριό Όμπερντορφ της Αυστρίας. Ο Μπορ είχε γράψει τους στίχους πριν από δύο χρόνια. Στις 24 Δεκεμβρίου 1818 ζήτησε από τον Γκρούμπερ να συνθέσει μια μελωδία για να ερμηνεύσει το τραγούδι με κιθάρα. Ο λόγος μάς ξαφνιάζει. Στη χριστουγεννιάτικη Λειτουργία το εκκλησιαστικό όργανο του ναού δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί, επειδή κάποια εξαρτήματά του είχαν καταστραφεί από τα... ποντίκια.
Το “Xmas”
Η συντομογραφία “Xmas”, που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι αγγλόφωνοι, προέρχεται από το ελληνικό γράμμα Χ που παραπέμπει στο όνομα του Χριστού και τη λέξη “mass” με λατινικές ρίζες - από το “missa”, που αναφέρεται στη Θεία Λειτουργία; Η συντομογραφία εμφανίζεται σε κείμενα για πρώτη φορά το 1038!
Τα πιο διάσημα δέντρα
Οι Νορβηγοί στο Λονδίνο
Ένα από τα πιο διάσημα δέντρα της Βρετανίας είναι εκείνο στην πλατεία Τραφάλγκαρ του Λονδίνου. Το δέντρο αυτό προέρχεται κάθε χρόνο, από το 1947, από τη Νορβηγία και αποτελεί δώρο των Νορβηγών στους Βρετανούς για να τους ευχαριστήσει για τη στήριξη της χώρας τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το δέντρο Ροκφέλερ
Από τα διασημότερα σύμβολα των Χριστουγέννων στις ΗΠΑ είναι το δέντρο του Κέντρου Ροκφέλερ, στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Το πρώτο δέντρο στήθηκε εκεί στα 1931 από τους εργάτες που κατασκεύαζαν το Κέντρο, ωστόσο ήταν μικροσκοπικό και χωρίς στολίδια και φώτα. Δύο χρόνια αργότερα τοποθετήθηκε το δεύτερο, μεγαλύτερο δέντρο, που εγκαινίασε και το έθιμο.
Τα φώτα
Ο εφευρέτης του ηλεκτρισμού βρίσκεται πίσω από τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια. Η εταιρεία του Τόμας Έντισον ήταν εκείνη που στις 22 Δεκεμβρίου 1882 ηλεκτροφώτισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στη Νέα Υόρκη, αντικαθιστώντας τα κεριά με τους ηλεκτρικούς λαμπτήρες που είχε ανακαλύψει. Είχε προηγηθεί δύο χρόνια νωρίτερα μια επίσκεψη του κυβερνήτη της Νέας Υόρκης στο εργαστήριο του Έντισον στο Μένλο Παρκ, όπου ο εφευρέτης είχε φωταγωγήσει τη διαδρομή από τον σταθμό του τρένου στο εργαστήριό του με 290 λάμπες. Το πρώτο χριστουγεννιάτικο ηλεκτροφωτισμένο δέντρο το παρουσίασε στους δημοσιογράφους ο στενός φίλος του Έντισον και πρόεδρος της εταιρείας Έντουαρντ Τζόνσον, στο σπίτι του στο Μανχάταν, το 1882.
Το ταξίδι του Αη Βασίλη
Με το βλέμμα του NORAD
Το NORAD, η διοίκηση Αεράμυνας της Βορείου Αμερικής, έχει καθιερώσει το έθιμο πλέον με την ιστοσελίδα www.noradsanta.org, όπου κάθε παιδί, μικρό και μεγάλο, μπορεί να δει τα ίχνη του Αγίου Βασίλη. Είτε σε υπολογιστή είτε σε ταμπλέτα, είτε ακόμη και σε οποιοδήποτε “έξυπνο” κινητό. Φυσικά η εφαρμογή είναι συμβατή με κάθε λογισμικό και σε πολλές γλώσσες. Να σημειωθεί ότι για τον δυτικό κόσμο το ταξίδι του Αγίου Βασίλη δε γίνεται την Πρωτοχρονιά, αλλά την παραμονή των Χριστουγέννων.
Το έθιμο της καταγραφής του ταξιδιού του Αγίου Βασίλη ανά τον πλανήτη από το NORAD έχει ιστορία 60 χρόνων. Ξεκίνησε το 1955 από ένα λάθος. Μια διαφημιστική εταιρεία έδωσε ένα τηλέφωνο, στο οποίο τα παιδιά θα μπορούσαν να καλούν απευθείας τον Άγιο Βασίλη. Έλα όμως που το νούμερο παρέπεμπε στον προκάτοχο του σημερινού NORAD. Και κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα..!
