“Βροχή” πέφτουν οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η φύση λόγω ανθρωπογενών δράσεων.
Σε αυτή την ατέλειωτη λίστα σημάτων κινδύνου που εκπέμπονται, έρχονται να προστεθούν δύο εξαιρετικά ανησυχητικές μελέτες που δίνουν το στίγμα των “σημείων των καιρών”. Η έκθεση της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), του οργανισμού η οποία εκδίδει την επίσημη “Κόκκινη Λίστα” των απειλούμενων ειδών και μας προειδοποιεί ότι ένα στα τρία αρπακτικά πτηνά σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης, και παράλληλα η έκθεση με τίτλο “Η κατάσταση των Δέντρων του Κόσμου”, σύμφωνα με την οποία 142 είδη δέντρων έχουν ήδη εξαφανιστεί από τη φύση, ενώ 442 βρίσκονται πολύ κοντά στο χείλος του γκρεμού, στο όριο της εξαφάνισης.
Μηνύματα που δίνουν το στίγμα της κατάστασης που αντιμετωπίζει το περιβάλλον και γίνονται ακόμα πιο επίκαιρα στο πλαίσιο των ακραίων κλιματικών γεγονότων που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή και των πολλαπλών προειδοποιήσεων από πληθώρα εκθέσεων και μελετών που συνδέουν το κλίμα και τις φυσικές καταστροφές, αλλά και τις ασθένειες που απειλούν τον άνθρωπο, και με την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος...
Δάση υπό απειλή
Η έκθεση με τίτλο “Η κατάσταση των Δέντρων του Κόσμου” έρχεται να μας ταρακουνήσει για τα καλά, διαπιστώνοντας ότι τουλάχιστον το 30% των ειδών δέντρων του πλανήτη, δηλαδή σχεδόν το ένα στα τρία, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο εξαφάνισής τους. Η ποικιλία των απειλούμενων δέντρων είναι μεγάλη, από βελανιδιές και μανόλιες μέχρι μεγάλα τροπικά δέντρα ξυλείας.
Τα γνωστά είδη δέντρων ανέρχονται σε 58.497 και ο αριθμός των ειδών που κινδυνεύουν υπολογίζεται σε περίπου 17.510, διπλάσιος σε σχέση με όλα μαζί τα απειλούμενα είδη θηλαστικών, πουλιών, αμφίβιων και ερπετών, σύμφωνα με εκτιμήσεις των επιστημόνων που παρουσίασαν τη νέα έκθεση. Περίπου 142 είδη δέντρων έχουν ήδη εξαφανιστεί από τη φύση, ενώ 442 βρίσκονται πολύ κοντά στο χείλος της εξαφάνισης, καθώς ο πληθυσμός καθενός από αυτά τα είδη δεν ξεπερνά τα 50 δέντρα. Με δεδομένο μάλιστα ότι ένα πρόσθετο 7% των ειδών δέντρων κρίνεται ότι είναι «πιθανώς απειλούμενα», ενώ για το 22% ότι η κατάστασή τους δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί επαρκώς, τα απειλούμενα είδη δέντρων μπορεί στην πραγματικότητα να είναι έως τα μισά από όσα υπάρχουν. Μόνο το 41,5% κρίνονται ασφαλή με βεβαιότητα.
Οι μεγαλύτερες απειλές για τα δέντρα παγκοσμίως είναι η αποψίλωση των δασών για αντικατάστασή τους με γεωργικές καλλιέργειες (έχει επίπτωση στο 29% των ειδών δέντρων), η υλοτομία (27%), το κόψιμο δέντρων για την κτηνοτροφία (14%), άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες στο πλαίσιο της ανάπτυξης όπως η κατασκευή κτηρίων και δρόμων (13%), οι δασικές πυρκαγιές (13%), η μεταλλευτική-εξορυκτική δραστηριότητα (9%), η κλιματική αλλαγή (4%) κ.ά.
Το πρόβλημα έχει παγκόσμια διάσταση. Η Βραζιλία, η χώρα με το πιο πλούσιο δάσος στον κόσμο, στον Αμαζόνιο, έχει επίσης τα περισσότερα απειλούμενα είδη δέντρων (1.788), ενώ η Κίνα έχει 890 είδη υπό απειλή. Τροπικά νησιά όπως η Μαδαγασκάρη έχουν δυσανάλογα μεγάλο πρόβλημα σε σχέση με την έκτασή τους, αλλά και στην Ευρώπη, η οποία έχει πια σχετικά μικρή δασική βιοποικιλότητα, παρατηρείται ανησυχητική μείωση σε ορισμένα δέντρα.
«Έχουμε σχεδόν 60.000 είδη δέντρων στον πλανήτη και για πρώτη φορά γνωρίζουμε πλέον ποια από αυτά τα είδη χρειάζονται δράσεις για την προστασία τους, ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές γι' αυτά και πού αυτά βρίσκονται», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής βοτανολόγος δρ. Μάλιν Ρίβερς της οργάνωσης Botanic Gardens Conservation International στο Κιου του Λονδίνου, σύμφωνα με το BBC και την “Gardian”. «Κάθε είδος δέντρου έχει ένα μοναδικό οικολογικό ρόλο να παίξει. Με το 30% των ειδών δέντρων του κόσμου να απειλείται με εξαφάνιση, χρειαζόμαστε επειγόντως περισσότερες δράσεις για την προστασία τους», ανέφερε η Σάρα Όλντφιλντ της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN).
Εκτιμάται ότι, κατά τα τελευταία 300 χρόνια, η παγκόσμια έκταση με δάση έχει μειωθεί κατά περίπου 40% και 29 χώρες έχουν χάσει περισσότερο από το 90% της δασοκάλυψής του.
Τα δέντρα
«Σπονδυλική στήλη του φυσικού οικοσυστήματος»
Οι βοτανολόγοι χαρακτηρίζουν τα δέντρα «σπονδυλική στήλη του φυσικού οικοσυστήματος» και προειδοποιούν ότι, μολονότι μέχρι σήμερα μόνο το 0,2% των ειδών έχει εξαφανιστεί, η επιδείνωση της κατάστασης μπορεί να έχει ζοφερές συνέπειες στο μέλλον (επιδείνωση κλιματικής αλλαγής, λιγότερη παραγωγή οξυγόνου, λιγότερη ξυλεία για κατασκευές και καύσιμη ύλη, έλλειψη πρώτων υλών για φάρμακα και τρόφιμα, μικρότερη προστασία από πλημμύρες κ.ά.). Οι ειδικοί προτείνουν διατήρηση των υπαρχόντων δασών και επέκταση των προστατευμένων περιοχών, καθώς σήμερα σχεδόν τα δύο στα τρία είδη δέντρων (64%) βρίσκονται σε τουλάχιστον μία προστατευμένη περιοχή. Επίσης διαφύλαξη των απειλούμενων ειδών σε βοτανικούς κήπους ή τράπεζες σπόρων, με την ελπίδα ότι κάποτε στο μέλλον θα επανακάμψουν στη φύση (σήμερα αυτό αφορά περίπου το 30% όλων των δέντρων). Ακόμη, να δοθεί έμφαση κατά τις αναδασώσεις στην επιλογή και σπάνιων δέντρων.
Τα αρπακτικά πτηνά πετούν προς... την εξαφάνιση
Ένα στα τρία αρπακτικά πτηνά σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν κίνδυνο εξαφάνισης, προειδοποιεί έκθεση της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), του οργανισμού που εκδίδει την επίσημη “Κόκκινη Λίστα” των απειλούμενων ειδών. Η μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την οργάνωση BirdLife International, διαπιστώνει ότι το 30% των 557 αρπακτικών πτηνών σε όλο τον κόσμο είναι «δυνάμει απειλούμενο είδος», «ευάλωτο», «απειλούμενο» ή «κρισίμως απειλούμενο» είδος.
Συνολικά 18 είδη βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο, ανάμεσά τους ο αετός των Φιλιππίνων (Pithecophaga jefferyi) και o νεκροσύρτης (Necrosyrtes monachus), γύπας της υποσαχάριας Αφρικής. Στα “ευάλωτα” είδη κατατάσσεται και ο γύπας ασπροπάρης (Neophron percnopterus), του οποίου μόλις τρία ζευγάρια απομένουν στην Ελλάδα.
Άλλα είδη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν σε τοπικό επίπεδο, στερώντας από πολλά οικοσυστήματα τους κορυφαίους θηρευτές τους, όπως αναφέρουν οι ερευνητές της IUCN στην επιθεώρηση “PNAS”. Μεταξύ των ημερόβιων απειλούμενων ειδών, το 54% παρουσιάζει συρρίκνωση του πληθυσμού, όπως συμβαίνει και με το 47% των νυκτόβιων ειδών όπως οι κουκουβάγιες.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι μεγαλύτερες απειλές για τα σαρκοφάγα πτηνά είναι η απώλεια ενδιαιτημάτων, η κλιματική αλλαγή και τοξικές ουσίες, όπως ο μόλυβδος που περιέχουν τα σκάγια. Πολλά αρπακτικά πεθαίνουν από δηλητηρίαση όταν καταναλώνουν ζώα που σκοτώθηκαν με σκάγια. Μεγάλη ζημιά προκάλεσε τον προηγούμενο αιώνα το εντομοκτόνο DDT, το οποίο λεπταίνει το κέλυφος των αβγών σε βαθμό να απειλεί την επιβίωση των νεοσσών. Το DDΤ έχει πλέον απαγορευτεί, ωστόσο τα αρπακτικά συνεχίζουν να πλήττονται από τον μόλυβδο και τα ποντικοφάρμακα. Στη Νότια Ασία, ένα αντιφλεγμονώδες κτηνιατρικό φάρμακο δηλητηριάζει τους γύπες που τρέφονται με νεκρά εκτρεφόμενα ζώα, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί ορισμένων ειδών να συρρικνωθούν κατά 95% τις τελευταίες δεκαετίες. Και από τις 4.200 εκτάσεις που αναγνωρίστηκαν από τους ερευνητές ως πολύτιμες για την επιβίωση των αρπακτικών, το μεγαλύτερο μέρος δεν είναι προστατευόμενες περιοχές.
Τα ανησυχητικά ευρήματα της μελέτης έρχονται να προστεθούν σε έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2018 στην επιθεώρηση “Biological Conservation” και έδειχνε ότι το 52% των αρπακτικών σε όλο τον κόσμο μειώνονται σε πληθυσμό.
Και αν δίναμε μία οικονομική αξία στην φύση;
Πώς να προστατευτεί η φύση από τις καταστροφές που προκαλεί η ανθρώπινη δραστηριότητα; Οικονομολόγοι, διεθνείς θεσμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις υπερασπίζονται την ιδέα αποτίμησης της οικονομικής αξίας των υπηρεσιών που η φύση προσφέρει, αλλά το εγχείρημα είναι πολύπλοκο και δημιουργεί αντίλογο.
Από την περασμένη Παρασκευή, και μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου, διεξάγεται στη Μασσαλία διάσκεψη της Διεθνούς Ένωσης για την Διατήρηση της Φύσης, όπου μεταξύ της πληθώρας των θεμάτων που ήδη τέθηκαν στο τραπέζι είναι η αλλαγή των σημερινών οικονομικών πρακτικών.
Το διακύβευμα είναι σημαντικό. «Έχουμε αυξήσει την οικονομική ανάπτυξη εις βάρος της φύσης», υπενθυμίζει η Ναταλί Ζιρουάρ, υπεύθυνη της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Εντατική γεωργία, υπεραλίευση, βιομηχανία, κυνήγι, ρύπανση και κλιματική αλλαγή διαταράσσουν τα οικοσυστήματα. Οι υπερασπιστές της φύσης και οικονομολόγοι ζητούν να αποτιμηθεί η αξία των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα - πόσιμο νερό, καλής ποιότητας αέρας, η επικονίαση, η απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από τα δάση και τους ωκεανούς, η γενετική ποικιλομορφία - με εκκίνηση από την αρχή ότι οι δωρεάν πόροι που θεωρούνται ανανεώσιμοι στο διηνεκές δεν προστατεύονται.
«Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, έχουμε διαπιστώσει ότι υπάρχει αναγνώριση της ιδέας της αποτίμησης της φύσης. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο της αδράνειας», λέει ο Γκάβιν Έντουαρντς, συντονιστής του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF International).
Αλλά πώς να οριστεί η αξία αυτού του “φυσικού κεφαλαίου”; Αυτή είναι η δουλειά της Μέρι Ρουκελσχάους, γενικής διευθύντριας του Natural Capital Project, του Πανεπιστημίου του Stanford. «Υπάρχει μια σημαντική διάκριση ανάμεσα στην τιμή και την αξία: Η τιμή προϋποθέτει ένα οικονομικό, νομισματικό μέτρο που προσδίδουμε στη φύση. Αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο, αλλά σε πολλές περιπτώσεις ο προσδιορισμός είναι πολύ δύσκολος και επίσης ανεπαρκής», εξηγεί.
Παρουσιάζει ως παράδειγμα τη δουλειά που έχει γίνει στο Μπελίζ, με στόχο την οικονομική ανάπτυξη με παράλληλη προστασία του οικοσυστήματος των μαγκρόβιων. Είναι δυνατός ο καθορισμός της «νομισματικής αξίας των ζημιών που αποφεύγονται με την προστασία των ακτών από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και από τους κυκλώνες», αλλά αυτή η αξία μπορεί επίσης να μεταφρασθεί σε θέσεις απασχόλησης στον τουρισμό και την αλιεία, εξηγεί η γενική διευθύντρια του Natural Capital Project. Ωστόσο, η εξάρτηση μιας τοπικής κοινότητας από το οικοσύστημα των μαγκρόβιων είναι «ανεκτίμητη», τονίζει.
Πώς να υπάρξει συμφωνία των διαφόρων παραγόντων για την αποτίμηση της αξίας που προκύπτει από την προστασία ενός συγκεκριμένου φυσικού περιβάλλοντος; Η προσέγγιση που προτείνει το Natural Capital Project είναι η χαρτογράφηση της δεδομένης ζώνης για να προσδιοριστεί πού μπορούν να ασκηθούν οι διάφορες δραστηριότητες. «Συχνά, δε χρειάζεται να γίνουν και τόσοι συμβιβασμοί», λέει η επικεφαλής του Προγράμματος του Πανεπιστημίου του Stanford.
Ρύθμιση
Σε μεγαλύτερη κλίμακα, οι διεθνείς θεσμοί ασχολούνται και αυτοί με το θέμα. Το 2020, το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ αποτιμούσε σε 44.000 δισεκατομμύρια δολάρια τις οικονομικές δραστηριότητες που εξαρτώνται από τη φύση, δηλαδή περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ο ΟΟΣΑ, μαζί με άλλους οργανισμούς, προσπαθεί να ενσωματώσει αυτό το φυσικό κεφάλαιο στην αποτίμηση του πλούτου μιας χώρας, στο ΑΕΠ, αλλά το έργο αυτό είναι τεράστιο.
«Είναι το πρώτο βήμα για την ενσωμάτωση της βιοποικιλότητας στις εθνικές στρατηγικές και για μια πραγματική αλλαγή στους δείκτες και τους στόχους, και ο μόνος δρόμος για να υπάρξει εναρμόνιση με τα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων», λέει η Ναταλί Ζιρουάρ του ΟΟΣΑ. Όμως, η ιδέα δε γίνεται καθολικά αποδεκτή. Περιορίζει «τα περιβαλλοντικά θέματα σε δραστηριότητες χρήσιμες αποκλειστικά για το ανθρώπινο ον, με μια πολύ μονομερή προσέγγιση, χωρίς να γίνεται αντιληπτή η ευρύτερη διάδραση», λέει η Ορόρ Λαλούκ, ευρωβουλευτής, εκ των συγγραφέων του βιβλίου “Πρέπει να δώσουμε μια τιμή στη Φύση;”. Ο προσδιορισμός μιας τιμής ή αξίας «δεν εγγυάται ότι όλοι θα λάβουν αποφάσεις για την προστασία της», παραδέχεται η Μέρι Ρουκελσχάους. «Πρέπει να υπάρξει ρύθμιση των ορίων εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων», προτείνει η Ναταλί Ζιρουάρ του ΟΟΣΑ, μιλώντας για «αλλαγή συμπεριφορών» και νηφαλιότητα. Αλλά, για την ευρωβουλευτή, «πρέπει να υπάρξει ρυθμιστικό πλαίσιο, ώστε να θεσπιστούν απαγορεύσεις, και να γίνουν επενδύσεις στις “πράσινες” υποδομές και τη βιοποικιλότητα».
«Δεν ωφελεί να δώσουμε μια τιμή στις μέλισσες, πρέπει να απαγορεύσουμε τα εντομοκτόνα που σκοτώνουν τις μέλισσες».
(φωτογραφία: pexels)
