Το «θαύμα» του Πάνθεον της Ρώμης - Ο μόνος ακέραιος αρχαίος ναός

Κόσμος
Το «θαύμα» του Πάνθεον της Ρώμης - Ο μόνος ακέραιος αρχαίος ναός

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το κορυφαίο μνημείο που επέζησε ως τις μέρες μας, με τον μεγαλύτερο θόλο του αρχαίου κόσμου και απίστευτες αρχιτεκτονικές μοναδικότητες

«Μπορεί ο Άγιος Πέτρος να έχει ελαττώματα, όμως το Πάνθεον κανένα!». Τα λόγια αυτά αποδίδονται στον διάσημο μετρ του μπαρόκ Μπερνίνι, όταν ο Πάπας Ουρβανός Η’ του ζήτησε να ξαναδιακοσμήσει τον θόλο του Πάνθεον. Και ο Τζιαν Λορέντσο Μπερνίνι είχε απόλυτο δίκιο... Γιατί το Πάνθεον δεν είναι απλά ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονήματα της αρχαίας Ρώμης που διασώζεται ακέραιο, αλλά και ένα θαύμα της αρχιτεκτονικής που άντεξε στο διάβα των αιώνων και στις επεμβάσεις για τη μετατροπή του από ναό σε χριστιανική εκκλησία.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι δεν είναι απόλυτα σαφές αν το Πάνθεον ήταν όντως αφιερωμένο σε όλους τους θεούς ή αν απλά το όνομά του προέρχεται από τα πολλά αγάλματα θεοτήτων που υπήρχαν στη ροτόντα ή και από την ομοιότητά του με τον ουράνιο θόλο.

Το Πάνθεον είναι το κτίσμα που άσκησε τεράστια επίδραση στη δυτική αρχιτεκτονική, που εντυπωσιάζει με τη μαεστρία των αρχιτεκτόνων του, οι οποίοι “κρέμασαν” τον τεράστιο τρούλο κάνοντάς τον να δείχνει ανάλαφρος και αέρινος, που μαγεύει με τον μοναδικό “οφθαλμό” ο οποίος δημιουργεί απίστευτες σκηνογραφίες με το φως και τις σκιές. Αμέτρητες φωτογραφίες από τα πλήθη των τουριστών που κατακλύζουν καθημερινά το Πάνθεον μαρτυρούν τη λάμψη του μνημείου, η οποία παραμένει διαχρονική. Ο πρόλογος για το εντυπωσιακό θέαμα που ξεδιπλώνεται μόλις ανοίξουν οι πύλες του γράφεται στην πιάτσα ντε λα Ροτόντα με το λιτό αλλά πανέμορφο σιντριβάνι και τον οβελίσκο. Και τα πρώτα επιφωνήματα αρχίζουν να ακούγονται μόλις τα βήματα οδηγήσουν από το ορθογώνιο προστώο που αποτελείται από 16 κορινθιακούς κίονες από γρανίτη ύψους 12 μέτρων, στη ροτόντα, το κυκλικό κτίσμα που αποτελεί την “καρδιά” του ναού.

Ο μοναδικός τρούλος

Τόσο το ύψος όσο και η διάμετρος του Πάνθεον είναι απόλυτα συμμετρική, 43,3 μέτρα, ενώ μοναδική πηγή φωτός αποτελεί ο “οφθαλμός” στην κορυφή του τρούλου, ο οποίος είναι μεγαλύτερος ακόμη και από εκείνον τον Αγίου Πέτρου. Η μαγεία του είναι ότι μοιάζει να κρέμεται στο κενό, αίσθηση που δημιουργεί η ιλουζιονιστική ψευδαίσθηση με τις πέντε κυκλικές σειρές από τετράγωνα φατνώματα που μειώνονται σταδιακά μέχρι την κορυφή, μαγνητίζοντας το βλέμμα, καθοδηγώντας το να φτάσει ως τα ’κει όπου δεσπόζει ο διαμέτρου 9 μέτρων “occulus” ή “οφθαλμός”. Εκτός από το οπτικό αυτό παιχνίδι που με τέτοια μαεστρία δημιούργησαν οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες, με το τέχνασμα αυτό μειώνεται το βάρος του τεράστιου θόλου, ο οποίος στηρίζεται σε τοίχους πάχους 6 ολόκληρων μέτρων! Οι τοίχοι αυτοί, από μείγμα σκυροδέματος, ασβεστοκονιάματος και ελαφρόπετρας χυμένου πάνω σε ξύλινα καλούπια, μειώνονται σε μέγεθος επίσης σταδιακά προς την κορυφή, ενώ τη “συνταγή” της δημιουργίας αυτού του απίστευτου θόλου ολοκληρώνουν τα εξωτερικά πλίνθινα ανακουφιστικά τόξα, τα οποία λειτουργούν ως εσωτερικά αντερείσματα, βοηθώντας να κατανεμηθεί το βάρος του τρούλου.

Ο τάφος του Ραφαήλ στο Πάνθεον.

Οι αρχαίοι ναοί

Το Πάνθεον φέρει τη σφραγίδα του αυτοκράτορα Αδριανού, ο οποίος το κατασκεύασε στη θέση όπου υπήρχε ένας αρχαίος ναός αφιερωμένος σε όλους τους θεούς, τον οποίο είχε χτίσει ο Μάρκος Αγρίππας, γαμπρός του Αυγούστου. Το μαρτυρεί ακόμη και σήμερα η διάσημη επιγραφή στο αέτωμα: «M. Agrippa L.F. Cos. Tertium Fecit» («Ο Μάρκος Αγρίππας, γιος του Λεύκιου, ύπατος για τρίτη φορά, το έχτισε»).

Ο ναός του Αδριανού φαίνεται ότι άνοιξε τις πύλες του περί τα 136 μ.Χ. διατηρώντας την αρχική επιγραφή του Αγρίππα, η οποία και είχε προκαλέσει σύγχυση για τη χρονολογία οικοδόμησης του ναού. Οι ανασκαφές πάντως κατέδειξαν ότι ο ναός του Αγρίππα ισοπεδώθηκε, εκτός από την πρόσοψή του, μετά από την καταστροφή του από φωτιά το 80 μ.Χ. και μια επίσης από πυρκαγιά το 110 μ.Χ. Για τον αρχαίο ναό γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα με βασική πηγή τον Πλίνιο, ο οποίος μας παραθέτει την πληροφορία ότι οι κίονες ήταν από χαλκό των Συρακουσών και ότι έφερε διακόσμηση από τον Διογένη τον Αθηναίο με Καρυάτιδες. Ενδιαφέρον έχει και η αναφορά σε ένα από τα μαργαριτάρια της Κλεοπάτρας, το οποίο είχε κοπεί στη μέση για να δημιουργηθούν από τα δύο κομμάτια του σκουλαρίκια για το άγαλμα της Αφροδίτης που υπήρχε στον ναό.

Οι τοίχοι, από μείγμα σκυροδέματος, ασβεστοκονιάματος και ελαφρόπετρας χυμένου πάνω σε ξύλινα καλούπια, μειώνονται σε μέγεθος σταδιακά προς την κορυφή.

Η μετατροπή σε εκκλησία

Το Πάνθεον οφείλει το γεγονός ότι έφτασε ως τις μέρες μας ακέραιο, με ελάχιστες φθορές, στον Νικηφόρο Φωκά. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου σε μια επίσκεψή του στη Ρώμη το 608 παραχώρησε τον ναό στον Πάπα Βονιφάτιο IV, ο οποίος τον μετέτρεψε στον πρώτο ειδωλολατρικό της Ρώμης, που έγινε χριστιανική εκκλησία, η Παναγία των Μαρτύρων (Sancta Maria ad Martyres) ή Παναγία της Ροτόντα, όπως είναι γνωστή σήμερα.

Ο ναός καθαγιάστηκε στις 13 Μαΐου του 609. Αναφέρεται μάλιστα ότι μεταφέρθηκαν από τις κατακόμβες 28 λείψανα μαρτύρων και τοποθετήθηκαν στην Αγία Τράπεζα. Τα αγάλματα των αρχαίων θεών αφαιρέθηκαν, τοποθετήθηκε η Αγία Τράπεζα και η εκκλησία έγινε τόπος ταφής σημαινόντων ατόμων, με πιο γνωστό τον ζωγράφο Ραφαήλ, ο οποίος αναπαύεται σε ένα λιτό τάφο μέσα στο Πάνθεον. Μέσα στον ναό έχουν ταφεί επίσης δύο βασιλείς της Ιταλίας, ο Βιτόριο Εμμανουέλε ΙΙ και ο Ουμπέρτο Ι, μαζί με τη σύζυγο του τελευταίου, Μαργαρίτα.

Οι εντυπωσιακοί κίονες του προστώου του Πάνθεον.

Οι λεηλασίες

Στο διάβα των αιώνων ο πλούτος του Πάνθεον λεηλατήθηκε, καθώς, όπως όλα τα μνημεία της αρχαιότητας, αντιμετωπίστηκε σαν πηγή για την ανακύκλωση πολύτιμων υλικών, ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή χριστιανικών κυρίως ναών.

Τον 17ο αιώνα ο Πάπας Ουρβανός VIII Μπαρμπερίνι αντικατέστησε το μεσαιωνικό καμπαναριό με τους δίδυμους πύργους που προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις, με τον χαρακτηρισμό... «αφτιά γαϊδάρου» να είναι ο κυρίαρχος, και οι οποίες προκάλεσαν την καθαίρεσή τους τον 19ο αιώνα. Ο ίδιος διέταξε το λειώσιμο του χάλκινου δαπέδου του προστώου, με το μέταλλο να χρησιμοποιείται κυρίως για την οχύρωση του Κάστρου των Παπών, γνωστό ως Καστέλ Σαν Άντζελο στο Βατικανό.

Μια παράδοση αναφέρει ότι τμήμα του χαλκού εκείνου χρησιμοποιήθηκε από τον Μπερνίνι για την κατασκευή του διάσημου μπαλνταντσίνου πάνω από τον τάφο του Αποστόλου Πέτρου στη μεγαλόπρεπη Βασιλική της Ρώμης, κάτι το οποίο όμως φαίνεται ότι αποτελεί μύθο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Πάνθεον διέθετε τον μεγαλύτερο θόλο σε όλη την αρχαιότητα και παραμένει έως τα σήμερα ο μεγαλύτερος από σκυρόδεμα.

Ο διαμέτρου 9 μέτρων “occulus” ή “οφθαλμός” του θόλου του Πάνθεον.

Τόσο το ύψος όσο και η διάμετρός του Πάνθεον είναι απόλυτα συμμετρική, 43,3 μέτρα, ενώ μοναδική πηγή φωτός αποτελεί ο “οφθαλμός” στην κορυφή του τρούλου, ο οποίος είναι μεγαλύτερος ακόμη και από εκείνον τον Αγίου Πέτρου.

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News