Νέα Υόρκη, τέλη του 1929. Η οικονομία ζει την άνοιξή της, το χρηματιστήριο είναι το αγαπημένο σπορ των Αμερικανών και το “Μεγάλο Μήλο” γίνεται το λίκνο του χρήματος. Η Γουόλ Στριτ δεν είναι πια ένας απλός δρόμος, αλλά συνώνυμο της παγκόσμιας - και όχι μόνο - αμερικανικής οικονομικής δραστηριότητας. Όλα αυτά πρόκειται να αλλάξουν τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς μέσα σε λίγες μόλις μέρες, ανοίγοντας την πόρτα που οδηγούσε στον γκρεμό σε μια κρίση που έμεινε στην Ιστορία ως «το κραχ του ’29»... Και φτάνουμε στο σήμερα.
Παγκόσμια οικονομικά κέντρα, Μάιος 2020. Ο κόσμος έχει περάσει σε ένα αποστειρωμένο “παράλληλο σύμπαν” λόγω του κορωνοϊού, ενός ύπουλου, αόρατου φονιά που ξεκίνησε από την Κίνα και σάρωσε ολόκληρο τον κόσμο, προκαλώντας πρωτοφανείς συνέπειες, μια καραντίνα αλλού απόλυτη, αλλού λιγότερο, γνωστή ως lockdown, που κατέβασε τον διακόπτη των εθνικών αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας, δημιουργώντας ένα σκηνικό “αχαρτογράφητο”, περίπλοκο και εξαιρετικά επικίνδυνο.
Οι συγκρίσεις με το “κραχ του ’29” γίνονται όλο και πιο συχνές, με δεδομένες τις προειδοποιήσεις κορυφαίων επιτελών που κρατούν στα χέρια τους τα ηνία της παγκόσμιας οικονομίας και παραγόντων της αγοράς που βλέπουν το “τσουνάμι” που έχει ήδη γεννηθεί. Τι όμως συνέβη τότε και άλλαξε τον ρου της Ιστορίας; Η μεγαλύτερη οικονομική κρίση της ως τα σήμερα σύγχρονης εποχής δεν οδήγησε μόνο πλούσιους να μετατραπούν σε μια νύχτα σε ζητιάνους, επενδυτές να χάσουν ό,τι είχαν και δεν είχαν και χιλιάδες τράπεζες στο να καταρρεύσουν, αλλά προκάλεσε αλυσιδωτές γεωπολιτικές αναταράξεις και έφερε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πιο κοντά.
Η αρχή του τέλους εκτυλίχθηκε στο τρίπτυχο που έχει μείνει στην ιστορία ως “Μαύρη Πέμπτη”, “Μαύρη Δευτέρα” και “Μαύρη Τρίτη” του Οκτωβρίου του 1929, όταν οι απώλειες της τραγικής εκείνης εβδομάδας στο χρηματιστήριο έφτασαν τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό αστρονομικό αν σκεφτεί κανείς ότι ισοδυναμούσε δέκα φορές με τον ετήσιο προϋπολογισμό της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και σε κατά πολύ περισσότερα χρήματα από όσα είχαν ξοδέψει οι ΗΠΑ στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κρίση ήταν αδύνατον να προβλεφθεί, καθώς η εποχή έμοιαζε ιδανική, με το όποιο ρίσκο στην επένδυση σε μετοχές να μοιάζει αδιανόητο, πόσω μάλλον όταν η αλματώδης τεχνολογική ανάπτυξη “μεταφραζόταν” σε περισσότερες θέσεις εργασίας, αύξηση της κατανάλωσης και νομοτελειακά απογείωση της παραγωγής. Ένα όνειρο, το αμερικανικό, που κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα γίνει εφιάλτης...
Είναι ενδεικτικό ότι ανάμεσα στο 1919 και το 1929 υπερτριπλασιάστηκε ο αριθμός των αυτοκινήτων που κυκλοφορούσαν στους αμερικανικούς δρόμους, ενώ οι πωλήσεις των ραδιοφώνων αυξήθηκαν από τα 60 εκατ. δολάρια το 1922 στα 843. εκατ. δολάρια επτά χρόνια αργότερα. Στη Νέα Υόρκη το ρευστό κυκλοφορούσε άπλετο και το χρηματιστήριο του “Μεγάλου Μήλου” στην περιοχή της Γουόλ Στριτ ήταν το μεγαλύτερο του κόσμου. Εκατομμύρια άνθρωποι έσπευδαν να επενδύσουν τις οικονομίες τους σε μετοχές, βάζοντας ακόμα και σε υποθήκη τα σπίτια τους ή ξεπουλώντας ό,τι είχαν και δεν είχαν, πιστεύοντας ότι θα γίνονταν εκατομμυριούχοι. Κάποιοι όντως τα κατάφεραν, χωρίς φυσικά να γνωρίζουν πόσο δραματική τροπή θα έπαιρναν σύντομα τα γεγονότα...
Το χρηματιστήριο βρισκόταν σε συνεχή ανοδική πορεία και τα άλματα του περίφημου δείκτη Dow Jones διαδέχονταν το ένα το άλλο. Οι επενδυτές, συχνά αγνοώντας στοιχειωδώς την “ταυτότητα” των εταιρειών, τις μετοχές των οποίων αγόραζαν, συνέχιζαν να επενδύουν συνεχώς ελπίζοντας σε μεγάλη και γρήγορη ρευστοποίηση των κερδών.
Τον Σεπτέμβριο του 1929 τα πρώτα “μαύρα σύννεφα” άρχισαν να σκιάζουν τον λαμπρό ως τότε ουρανό πάνω από το χρηματιστήριο, με μια μεγάλη αλλά σταθερή “βουτιά” των μετοχών, με την αγορά να χάνει περίπου το 17% της αξίας της σε διάστημα ενός μήνα. Ακολούθησε μια μικρή ανάκαμψη, έως ότου ξεκινήσει η - ανεπιστρεπτί αυτή τη φορά - πορεία προς το χάος.
Τη “Μαύρη Πέμπτη” 24 Οκτωβρίου 1929 διαπραγματεύτηκαν στη Γουόλ Στριτ 12,9 εκατομμύρια μετοχές, αριθμός-ρεκόρ για την εποχή. Η αλλαγή τόσων πολλών πακέτων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα είχε σαν επακόλουθο μια πρωτοφανή πτώση του δείκτη. Την επομένη, κορυφαίοι τραπεζίτες της Γουόλ Στριτ αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και να αναζητήσουν άμεσα μια λύση, προτού η κατρακύλα των μετοχών και ο πανικός προσλάβουν ευρύτερες διαστάσεις. Ήταν όμως αργά...
Ακολουθώντας το επιτυχημένο μοντέλο του 1907, που είχε αποσοβήσει την καταστροφή, ο Ρίτσαρντ Γουίτνεϊ, τον οποίο οι τραπεζίτες είχαν εμπιστευτεί να τους εκπροσωπήσει, έδωσε εντολή για την αγορά ενός μεγάλου πακέτου μετοχών σε τιμή πολύ πάνω από την τρέχουσα, ενώ ακολούθησαν ανάλογες τέτοιες κινήσεις, που αποσκοπούσαν στο να περάσει το μήνυμα ότι υπήρχαν περιθώρια να σταθεροποιηθεί η αγορά. Οι ελιγμοί του Γουίτνεϊ και η γενικότερη κρίση που βρίσκονταν προ των πυλών είχαν πάρει τη θέση τους στα πρωτοσέλιδα των αμερικανικών εφημερίδων εκείνο το σαββατοκύριακο της νηνεμίας πριν τη μεγάλη καταιγίδα. Αν μη τι άλλο γιατί το κόλπο είχε πιάσει προσωρινά, όμως η ανακούφιση θα έδινε τη θέση της στον κρύο ιδρώτα την επόμενη κιόλας μέρα, οπότε ο δείκτης κατρακύλησε κατά 13%.
Τη “Μαύρη Τρίτη”, 29 Οκτωβρίου 1929, πάνω από 16,4 εκατομμύρια μετοχές άλλαξαν χέρια μέσα σε λίγες ώρες, σπάζοντας όλα τα ρεκόρ. Κυκλοφορούσαν διαδοχικά φήμες, προκαλώντας πρωτοφανή πανικό, και ως μόνη σωτηρία έμοιαζε η επανάληψη του πειράματος του Γουίτνεϊ, αυτή τη φορά από μέλη ισχυρών οικογενειών, δείχνοντας ότι υπήρχε έδαφος εμπιστοσύνης στο σύστημα. Όμως πλέον κανείς δεν πίστευε ότι η κατάσταση μπορούσε να αναστραφεί. Η νέα βουτιά του δείκτη κατά 12% εκείνη τη μέρα ήταν η ένδειξη ότι η καταστροφή είχε ξεκινήσει. Οι μετοχές ήταν απλά χαρτιά άχρηστα και χωρίς κανένα αντίκρισμα. Οι επενδυτές άρχισαν να βυθίζονται στο βάραθρο του πανικού και να τρέχουν για μαζικές αναλήψεις, προκαλώντας ένα νέο χάος που παρέσυρε αυτή τη φορά τις τράπεζες. Οι πτωχεύσεις διαδέχονταν η μία την άλλη και περίπου 140 δισ. δολάρια καταθέσεων “εξανεμίστηκαν” σε χρόνο-ρεκόρ, οδηγώντας απελπισμένους Αμερικανούς σε κινήσεις απόγνωσης... με κορυφαία την αυτοκτονία. Οι περιγραφές ανθρώπων που έπεφταν από κτήρια είναι από τις πιο χαρακτηριστικές της κατάστασης που είχε διαμορφωθεί. Το δράμα συνεχιζόταν με 10.000 τράπεζες να βάζουν “λουκέτο”, πολίτες να προσπαθούν να βρουν απεγνωσμένα τρόπους επιβίωσης και μια ολόκληρη χώρα να βυθίζεται στο οικονομικό χάος.
Οι συνέπειες του κραχ ήταν τέτοιες, που χρειάστηκαν δύο ολόκληρα χρόνια έως ότου η αγορά ξαναβρεί τον “εαυτό της”, ενώ για την ανάκαμψη του δείκτη Dow Jones απαιτήθηκαν 25 χρόνια.
Οι εποχές έχουν αλλάξει, όμως τα διδάγματα από το παρελθόν παραμένουν εκεί, περιμένοντας εκείνους που θα τα διαβάσουν για να διδαχτούν από εκείνα.
