«Την τελευταία φορά που πήγα στο σπίτι του Θεοδωράκη ήταν καταβεβλημένος. Τέλος Αυγούστου, λίγες ημέρες πριν φύγει από τη ζωή, δεν μπορούσε να μιλήσει καλά, σχεδόν ψέλλιζε. Έσκυψα και του είπα: “Μίκη, θέλω να ετοιμάσω όλα τα έργα σου”. Συγκινημένος μου απάντησε “προχώρα, εσύ ξέρεις”», θυμάται σήμερα η Μαρία Φαραντούρη, λίγες ημέρες πριν από τη συναυλία-αφιέρωμα με τίτλο «Μίκης, αυτός ο γνωστός άγνωστος».
Σε αυτή τη συναυλία θα παρουσιάσει σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση τον «Επιζώντα» σε ποίηση Τάκη Σινόπουλου. Μπορεί στο εξωτερικό να τραγουδήθηκε πολλές φορές, όμως στην Ελλάδα η Μ. Φαραντούρη ερμηνεύει για πρώτη φορά την καντάδα – τραγούδι και δεν κρύβει τη συγκίνησή της. Γιατί ακόμη και όταν ήταν εν ζωή ο κορυφαίος συνθέτης, εκείνη πάντα επιδίωκε στις συναυλίες της να φωτίζει κι εκείνα τα έργα του που δεν παρουσιάζονταν συχνά στο ευρύ κοινό.
«Έπρεπε βέβαια να βοηθούν και οι συνθήκες. Δεν μπορείς σε μια λαϊκή συναυλία να τα παρουσιάσεις· χρειάζεσαι τη στήριξη ενός θεσμού όπως το Φεστιβάλ Αθηνών, η Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής. Οι μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί βοηθούν. Το ευρύ κοινό στέκεται στα λαϊκά του τραγούδια και στον επικό συνθέτη, αλλά ο Μίκης έγραψε σπουδαία έργα, όπως το “Πνευματικό εμβατήριο”, το οποίο παρουσιάστηκε τον περασμένο Οκτώβριο στη Λυρική και πολλοί ανακάλυψαν μουσικό πλούτο που δεν γνώριζαν. Εξίσου σπουδαία είναι και το “Μαουτχάουζεν”, το επίσης εμβληματικό “Canto General” κ.ά. Πολλοί νέοι μουσικοί από τον χώρο της κλασικής ανακαλύπτουν αυτή του την πλευρά. Έγραψε πολλά έργα υψηλής έμπνευσης», σημειώνει στην kathimerini.gr η διεθνής ερμηνεύτρια, με αφορμή τη συναυλία της στις 4 Φεβρουαρίου, στο Μέγαρο.
Το ποίημα «Ο επιζών», που έγραψε ο Τάκης Σινόπουλος –ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς–, μελοποιήθηκε από τον Μ. Θεοδωράκη το 1969, όσο ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα. Για εκείνη την περίοδο γράφει στο ημερολόγιο εξορίας που δημοσιεύεται στην έκδοση «Μίκης Θεοδωράκης. Μελοποιημένη ποίηση. Β΄ τόμος. Συμφωνικά – Μετασυμφωνικά – Ορατόρια» (εκδ. Υψιλον): «Μπαίνει καλοκαιράκι. Το πρωί στον Αη Γιώργη, στο συντριβάνι. Εχει δροσιά. Με το Μάκη (Υπενωματάρχης που έδειξε ανθρώπινη στάση) περνάμε κάπου κάπου το σύνορο του τυροκομείου. Πάμε και ξαπλώνουμε σ’ ένα βράχο απέναντι στο Μαίναλο. Στα πόδια μας αντικρυστά λαμποκοπά η Δημητσάνα. Ψηλά στον ξερό ώμο του βουνού, το Ζυγοβίτσι ανάλαφρο λοξοκοιτάζει τη χαράδρα. Εκεί το κρυφό σχολειό πάνω από το Λούσιο που φουσκωμένος, χορτάτος, βουίζει χαρούμενος. Πάω και έρχομαι στις σελίδες της Ανθολογίας. Σταματώ στον Τάκη Σινόπουλο. Ο “Επιζών” έχει κάτι που με αφορά. Που μάς αφορά».
Σε άλλο σημείωμά του ο συνθέτης υπογραμμίζει: «Μέσα στο ποίημα του Σινόπουλου υπάρχει μια ασθμαίνουσα κραυγή αγωνίας για τον άνθρωπο που πολύ με άγγιξε ώστε να το μελοποιήσω… “O Επιζών” ήταν η μεγάλη μας επιτυχία στο εξωτερικό. Η Μαρία Φαραντούρη το τραγουδούσε με συνταρακτικό τρόπο».
Υπαρξιακή αγωνία
Το ποίημα «Ο επιζών», που έγραψε ο Τάκης Σινόπουλος, μελο- ποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1969, όσο ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα.
«Είναι ένας ποιητής που του αξίζει να τον μάθει περισσότερος κόσμος», λέει η Μ. Φαραντούρη και συνεχίζει: «Ο Τ. Σινόπουλος έγραψε το ποίημα το 1959 και, δέκα χρόνια αργότερα, ο συνθέτης το διάβασε και συγκινήθηκε με την υπαρξιακή αγωνία που αποτύπωνε ο ποιητής, το αίσθημα του μετέωρου που εξέφραζε. Ηταν τα χρόνια της μετεμφυλιακής Ελλάδας, μετά τον εμφύλιο διχασμό, που χάθηκαν τόσες οικογένειες, που αδέλφια πολέμησαν αδέλφια. Ο Σινόπουλος χωρίς να αναφερθεί πολιτικά σ’ όλα αυτά, εκφράζει την προσωπική αγωνία του και ο Μίκης είδε στο ποίημα τον δικό του εγκλεισμό, καθώς ήταν εξόριστος».
Γιατί δεν παίχτηκε ποτέ στην Ελλάδα; «Δεν το είχε ενορχηστρώσει. Τότε στις συναυλίες του εξωτερικού το λέγαμε σαν ροκ. Ανήκει στις καντάτες, “τραγούδια ποταμός” όπως τα χαρακτήριζε. “Πρέπει να τα ξαναγράψω ή κάποιοι νέοι να δώσουν τη δική τους έμπνευση”, έλεγε ο Θεοδωράκης».
Οπως συνέβη τώρα με τον Αχιλλέα Γουάστωρ, ο οποίος έκανε τις ενορχηστρώσεις και ανέλαβε τη μουσική διεύθυνση του συνόλου που αποτελούν ξεχωριστοί μουσικοί: Ντέιβιντ Λιντς, Μιχάλης Πορφύρης, Κώστας Κωνσταντίνου, Ηρακλής Ζάκκας, Νίκος Σπάθας, Βαγγέλης Καρίπης, Αχιλλέας Γουάστωρ. Συμμετέχει η χορωδία της ΕΡΤ.
Εκτός από τον «Επιζώντα», που κλείνει το πρώτο μέρος της συναυλίας, η Μ. Φαραντούρη και ο βαρύτονος Τάσος Αποστόλου θα ερμηνεύσουν τραγούδια του Θεοδωράκη από τους κύκλους «Οδύσσεια», «Poetica», «Asmata», «Σερενάτες», «Μαουτχάουζεν», «Μπαλάντες», καθώς και τραγούδια πάνω σε ποίηση Ανδρέα Κάλβου, Κωνσταντίνου Καβάφη, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Γιώργου Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Γιάννη Ρίτσου, Μανόλη Αναγνωστάκη, Νίκου Γκάτσου, Λευτέρη Παπαδόπουλου και Μάνου Ελευθερίου.
Η συζήτησή μας με την καταξιωμένη τραγουδίστρια έγινε λίγες ώρες πριν ταξιδέψει για μια συναυλία στη Βρέμη. Το πρόγραμμά της περιλαμβάνει επίσης συναυλίες στη Φιλαρμονική του Μονάχου και έπειτα στη Ζυρίχη. Σε κάθε συναυλία της στο εξωτερικό, το πρόγραμμα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τραγούδια και έργα του Μ. Θεοδωράκη. «Στο εξωτερικό αγαπούν πολύ το έργο του. Τον αποκαλούν μελωδιστή. “Ο τελευταίος μελωδιστής” έγραψαν γερμανικές εφημερίδες όταν πέθανε. Η ανάγκη των Γερμανών να ακούσουν ελληνική μουσική ξεκίνησε από τον Μίκη. Εκείνος άνοιξε τον δρόμο».
«Καταπιάνεστε με πολλά και διαφορετικά», σχολιάζω, γιατί τον Μάιο η Φαραντούρη έχει μια διαφορετική συναυλία στο θέατρο Ολύμπια με τραγούδια από το παγκόσμιο θεατρικό ρεπερτόριο. «Έτσι ξεχνάω τον χρόνο», μας αποχαιρετά γελώντας, «τον ξεγελάω».
