Το επονομαζόμενο «θραύσμα Fagan», το τμήμα της πλάκας που ανήκει στην ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα και αναπαριστά το πόδι της Αρτέμιδας, θεάς του κυνηγιού, καθισμένης σε θρόνο, μπορεί να μείνει για πάντα στην Ελλάδα. Αυτό πληροφορεί κοινό Δελτίο Τύπου της κυβέρνησης της Σικελίας και του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κοινή ανακοίνωση, η κυβέρνηση της Περιφέρειας της Σικελίας, με απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, έδωσε τη συγκατάθεσή της για την «αποδέσμευση» του αντικειμένου, δηλαδή την τεχνική πράξη που ήταν απαραίτητη για την οριστική επιστροφή του θραύσματος στην Αθήνα. Τις προηγούμενες εβδομάδες είχε λάβει το «πράσινο φως» από τη Νομική Υπηρεσία του ιταλικού κράτους για τη διαδικασία «αποδέσμευσης» από τη Σικελία, με σκοπό την επιστροφή του στην Ελλάδα, καθώς και την έγκριση του υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλικής Δημοκρατίας σχετικά με την αρμοδιότητα της Περιφέρειας της Σικελίας να προχωρήσει σε αυτή την κατεύθυνση.
Απομένει τώρα η τελική έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας, η οποία με αυτές τις προϋποθέσεις, αναμένεται να δοθεί τάχιστα, σημειώνει η ανακοίνωση. Η Σικελία, λοιπόν, ανοίγει τον δρόμο για την επιστροφή στην Ελλάδα των Γλυπτών του Παρθενώνα, καταθέτοντας την καθοριστική συμβολή της στη συζήτηση που διεξάγεται εδώ και καιρό σε διεθνές επίπεδο, συνεχίζει η ανακοίνωση. Επίσης εξηγεί ότι η εκκίνηση της διαδικασίας στο υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας έγινε με πρωτοβουλία της Περιφέρειας της Σικελίας, η οποία, μετά από πρόταση του Περιφερειακού Συμβούλου για την Πολιτιστική Κληρονομιά και τη Σικελική Ταυτότητα Αλμπέρτο Σαμονά, είχε διαβιβάσει σχετικό αίτημα στην «Επιτροπή για την ανάκτηση και την επιστροφή των Πολιτισμικών Αγαθών» που είχε συσταθεί στο ιταλικό υπουργείο Πολιτισμού. Η παραπάνω ενέργεια αποτέλεσε ένθερμη επιδίωξη του Περιφερειακού Συμβούλου Α. Σαμονά και του προέδρου της Περιφέρειας της Σικελίας Νέλλο Μουσουμέτσι, καθώς και της Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη.
Το αρχαιολογικό εύρημα κατέληξε στις αρχές του 19ου αιώνα στα χέρια του 'Αγγλου προξένου Robert Fagan υπό συνθήκες μη πλήρως κατανοητές. Μετά τον θάνατό του κληροδοτήθηκε στη σύζυγό του η οποία, εν συνεχεία, το πούλησε, μεταξύ του 1818 και 1820, στο Βασιλικό Μουσείο του Πανεπιστημίου του Παλέρμο, σημερινός διάδοχος του οποίου είναι το Περιφερειακό Αρχαιολογικό Μουσείο «Αντονίνο Σαλίνας». Από τον περασμένο Ιανουάριο, το θραύσμα βρίσκεται ήδη στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα, όπου κατά τη διάρκεια τελετής, στην οποία παρευρέθηκε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, επανασυνδέθηκε με την αρχική ζωφόρο από την οποία είχε αφαιρεθεί.
Η επιστροφή στην Αθήνα κατέστη δυνατή βάσει Συμφωνίας, η οποία προέκυψε από τον γόνιμο διάλογο μεταξύ της κυβέρνησης της Σικελίας -με τον Σύμβουλο Α. Σαμονά- και της κυβέρνησης της Αθήνας -με την υπουργό Λ. Μενδώνη- και συνήφθη τελικά μεταξύ του Περιφερειακού Αρχαιολογικού Μουσείου «Αντονίνο Σαλίνας» του Παλέρμο, υπό τη διεύθυνση της Δρ Κατερίνα Γκρέκο, και του Μουσείου της Ακρόπολης των Αθηνών, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Νικολάου Σταμπολίδη, προβλέποντας την πολυετή μεταφορά και ανταλλαγή αρχαιολογικών ευρημάτων μεταξύ των δύο μουσειακών ιδρυμάτων, σύμφωνα με το άρθρο 67 του Κώδικα Πολιτισμικών Αγαθών και Τοπίου της Ιταλικής Δημοκρατίας και του άρθρου 25 του Νόμου «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Όπως ενημερώνει το κοινό δελτίο Τύπου, βάσει της συμφωνίας, από τον περασμένο Φεβρουάριο εκτίθεται στο Παλέρμο ένα σημαντικό ακέφαλο άγαλμα της θεάς Αθηνάς από το Μουσείο της Ακρόπολης, που χρονολογείται περί τα τέλη του 5ου αιώνα πΧ. Το άγαλμα γνωρίζει ήδη υψηλή επισκεψιμότητα και θα παραμείνει στο Μουσείο Σαλίνας για τέσσερα χρόνια. Ακολούθως, ένας γεωμετρικός αμφορέας του πρώτου μισού του 8ου αιώνα πΧ, επίσης από το Μουσείο της Ακρόπολης, θα εκτεθεί στο Μουσείο Σαλίνας για άλλα τέσσερα χρόνια. Η Συμφωνία, που υπεγράφη τον περασμένο Φεβρουάριο στη σικελική πρωτεύουσα παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και της Ιταλίδας υφυπουργού Πολιτισμού γερουσιαστή Λουτσία Μποργκοντζόνι, προβλέπει, ακόμη, τη διοργάνωση εκθέσεων και άλλων κοινών πρωτοβουλιών που θα πραγματοποιηθούν με τη συνεργασία Σικελίας και Ελλάδας επί θεμάτων διεθνούς πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
«Η οριστική επιστροφή του θραύσματος του Παρθενώνα στην Ελλάδα», υπογραμμίζει ο περιφερειακός σύμβουλος Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας, Αλμπέρτο Σαμονά, «είναι η επιβεβαίωση του υφιστάμενου αισθήματος πολιτισμικής αδελφοσύνης μεταξύ Σικελίας και Ελλάδας, οι οποίες συνδέονται με κοινές μεσογειακές ρίζες και πανάρχαιους ισχυρούς δεσμούς. Συμμετείχαμε με τον πρόεδρο Μουσουμέτσι σε αυτή τη σημαντική προσπάθεια, έχοντας επίγνωση ότι ακριβώς επί του Πολιτισμού πρέπει να θεμελιωθούν νέες σχέσεις μεταξύ των χωρών που σκοπεύουν να αξιοποιήσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά για να οικοδομήσουν ένα σταθερό μέλλον. Όπως είπα και στην Αθήνα τον Ιανουάριο, θέσαμε τα θεμέλια για τη δημιουργία μιας Ευρώπης του Πολιτισμού, βασισμένης σε αρχαίες και πανανθρώπινες αξίες: σε μια εποχή πολέμων και αβεβαιότητας, είμαστε πεπεισμένοι ότι ακριβώς από τον Πολιτισμό μπορεί να προέλθει αυτό το μήνυμα ειρήνης που ενώνει τους λαούς με κοινές αρχές και ένα όραμα για το μέλλον άκρως απαραίτητο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω το ιταλικό υπουργείο Πολιτισμού, που συμπορεύθηκε μαζί μας ευθύς εξ αρχής, χωρίς ποτέ να μας στερήσει την υποστήριξή του, και ειδικότερα την υφυπουργό Μποργκοντζόνι, η οποία, και λόγω του ρόλου της σε θέματα UNESCO, προσέφερε στη Σικελία την αναγκαία βοήθεια».
Από την πλευρά της, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, με την ανακοίνωση της απόφασης του Περιφερειακού Συμβουλίου της κυβέρνησης της Σικελίας, η οποία ελήφθη μετά την έγκριση που παρείχε το Νομικό Συμβούλιο της Ιταλικής Δημοκρατίας, προέβη στην ακόλουθη δήλωση: «Η διαδικασία, την οποία ακολούθησε η κυβέρνηση της Σικελίας και το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλικής Δημοκρατίας για τον οριστικό επαναπατρισμό στην Αθήνα του θραύσματος Fagan, δείχνει τον ξεκάθαρο και ηθικό δρόμο για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα. Η επανένωση των Γλυπτών του Φειδία αποτελεί ηθική υποχρέωση για την Ευρώπη, στο πλαίσιο της προστασίας της κοινής πολιτιστικής της κληρονομιάς, της Δημοκρατίας, της ευημερίας των λαών της. Ζούμε σε μια εποχή μεγάλων προκλήσεων, σε μια εποχή που αμφισβητούνται σταθερά και κεκτημένα. Σήμερα η επένδυση στις αξίες και τις αρχές του Ουμανισμού είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Είμαστε ευγνώμονες προς την κυβέρνηση της Σικελίας και τον πρόεδρο Νέλλο Μουσουμέτσι, ιδιαίτερα όμως προς τον Περιφερειακό Σύμβουλο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Σικελικής Ταυτότητας Αλμπέρτο Σαμονά, για την πρωτοβουλία και τη γενναιοδωρία τους. H διευθύντρια του Μουσείου Αντονίνο Σαλίνας Δρ Κατερίνα Γκρέκο είχε καθοριστικό ρόλο στη διατύπωση της τελικής συμφωνίας. Ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης συνεργάστηκε με τρόπο υποδειγματικό, προτείνοντας λύσεις. Ευχαριστώ και στους δύο. Ο Ιταλός υπουργός Πολιτισμού Ντάριο Φραντζεσκίνι και η υφυπουργός γερουσιαστής Λουτσία Μποργκοντζόνι υποστήριξαν σθεναρά το αίτημα της Σικελίας. Τους ευχαριστώ θερμά. Η εκφρασθείσα πολιτική βούληση επιβεβαιώνει τους μακρότατους δεσμούς πολιτιστικής συνάφειας και εμπράγματη αναγνώριση της κοινής μεσογειακής ταυτότητάς μας».
UNESCO: Στο τραπέζι για τα Μάρμαρα του Παρθενώνα - Το χρονικό
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα, η πιο διάσημη περίπτωση λεηλάτησης ενός αρχαίου μνημείου, συμβόλου μιας χώρας και πανανθρώπινης αξίας, επιστρέφουν στο προσκήνιο, καθώς δεσπόζουν στην ατζέντα της αρμόδιας - για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στις χώρες από τις οποίες προέρχονται - επιτροπής, του Εκπαιδευτικού Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, της γνωστής UNESCO, που συνεδριάζει ως τις 20 Μαΐου στο Παρίσι. Η «αυλαία» συνοδεύτηκε από μια είδηση-έκπληξη, καθώς η Βρετανία - με δική της μάλιστα πρωτοβουλία - άνοιξε τον δρόμο για συνάντηση ανάμεσα στους υπουργούς Πολιτισμού Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου για το ζήτημα.
Η εξέλιξη αυτή με τη διαμεσολάβηση της UNESCO μεταξύ των δύο χωρών θεωρείται κομβικής σημασίας, καθώς θα μπορούσε να δρομολογήσει εξελίξεις με δεδομένο και το κλίμα που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια στη Βρετανία, αλλά και παγκοσμίως, υπέρ της επιστροφής στην Ελλάδα, από το Βρετανικό Μουσείο, των Μαρμάρων που έκλεψε ο Λόρδος Έλγιν από τον Παρθενώνα. Σημειώνεται ότι έως σήμερα η βρετανική πλευρά αρνιόταν τον σχετικό διάλογο, με το μόνο «άνοιγμα» του Βρετανικού Μουσείου, μετά την κατηγορηματική άρνηση στο αίτημα επιστροφής το 2007, να είναι η πρόθεση που διατύπωσε το 2009, με την ευκαιρία των εγκαινίων του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, να «δανείσει» τα Γλυπτά, αρκεί η ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει το δικαίωμα ιδιοκτησίας τους στο Βρετανικό Μουσείο, πρόταση που βεβαίως απορρίφθηκε από την Ελλάδα.
Το 2014 η UNESCO πρότεινε να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής, με το Ηνωμένο Βασίλειο να αρνείται, κάτι το οποίο αποδέχτηκε τελικά στα μέσα Απριλίου. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ανακοίνωση του πολιτιστικού Οργανισμού του ΟΗΕ, «το Ηνωμένο Βασίλειο ενημέρωσε τη Γραμματεία της UNESCO για την πρότασή του να οργανωθεί συνάντηση μεταξύ της Ελληνίδας υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του υπουργού του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Πολιτισμού, Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, λόρδου Πάρκινσον, για την οποία (οι Βρετανοί) ελπίζουν ότι θα υπάρξει θετική ανταπόκριση από τις ελληνικές Αρχές. Η Ελλάδα ενημέρωσε τη Γραμματεία ότι η πρόταση του Ηνωμένου Βασιλείου εστάλη στην Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού στις 29 Απριλίου 2022, έγινε αμέσως αποδεκτή και πρόκειται να οργανωθεί συνάντηση μεταξύ των μερών σε εύθετο χρόνο».
Η σημαντική αυτή εξέλιξη, όπως αναφέρεται, συνδέεται με την ανάδειξη του ζητήματος από τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη κατά τη συνάντησή του με τον Βρετανό ομόλογό του στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 2021, κατά την οποία ο Μπόρις Τζόνσον επανέλαβε την πάγια θέση του Ηνωμένου Βασιλείου ότι το θέμα αυτό παραμένει υπόθεση των διαχειριστών του Βρετανικού Μουσείου. Ωστόσο έκτοτε η «φαρέτρα» της ελληνικής επιχειρηματολογίας ενισχύθηκε περισσότερο, όταν ακόμα και παραδοσιακά αρνητικά στο θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων βρετανικά μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να πάρουν ανοικτά θέση υπέρ της επανένωσης των Γλυπτών στην Αθήνα.
Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για την Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης ή την Αποκατάστασή τους σε περίπτωση Παράνομης Ιδιοποίησης (ICPRCP), οι βάσεις για τη σημαντική αυτή εξέλιξη τέθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2021. Τότε η 22η σύνοδος του ICPRCP κάλεσε την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο να «εντείνουν τις προσπάθειές τους με σκοπό την επίτευξη ικανοποιητικής διευθέτησης αυτού του μακροχρόνιου ζητήματος, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική, πολιτιστική, νομική και ηθική του διάσταση», καλώντας παράλληλα τον γενικό διευθυντή της Επιτροπής να «συνδράμει στη σύγκληση των αναγκαίων συναντήσεων μεταξύ της Ελλάδας και του Ηνωμένου Βασιλείου με σκοπό την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτής λύσης στο ζήτημα αυτό».
Παρθενώνας - Ο λόρδος Έλγιν έκλεψε το μισό διάκοσμο
Ο Έλγιν «έγδυσε» τον Παρθενώνα αποκαθηλώνοντας και μεταφέροντας στη Βρετανία τον μισό γλυπτό διάκοσμο που είχε διασωθεί, και πιο συγκεκριμένα 80 μέτρα από τα αρχικά 130 μέτρα της ζωφόρου, 15 από τις 92 μετόπες, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, 17 μορφές από τα αετώματα του ναού και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής τού μοναδικού αυτού οικοδομήματος, συμβόλου του ελληνικού πολιτισμού. Ο λόρδος δεν αρκέστηκε στον Παρθενώνα, καθώς έκλεψε γλυπτά και αρχιτεκτονικά στοιχεία και από άλλα μνημεία του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης. Εκτός από το Βρετανικό Μουσείο, τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, κυρίως θραύσματα, είναι διασκορπισμένα σε διάφορα ευρωπαϊκά μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στο Βίρτσμπουργκ, στη Βιέννη, στο Μόναχο και στην Κοπεγχάγη, καθώς και στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Τον Ιανουάριο του 2022 επέστρεψε στην Αθήνα το λεγόμενο “θραύσμα Φάγκαν” από το Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμου, προκειμένου να εκτεθεί για 8 χρόνια στο Μουσείο της Ακρόπολης, και πήρε τη θέση του στην ανατολική Ζωφόρο του Παρθενώνα, στην οποία αναπαρίστανται οι Θεοί του Ολύμπου. Το εν λόγω θραύσμα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα κατέληξε στο Παλέρμο από τον Άγγλο πρόξενο Ρόμπερτ Φάγκαν τον 19ο αιώνα, εξ ου και το όνομά του, και απεικονίζει τα κάτω άκρα της θεάς Αρτέμιδος, η οποία ατενίζει προς την πομπή των Παναθηναίων, καθώς προσέρχεται προς τον μεγάλο ναό.
Το χρονολόγιο
- 1801-1804: Ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν, πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, αποσπά τον μισό γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα και τον μεταφέρει στην Αγγλία.
- 1806: Τα Μάρμαρα μεταφέρονται στη Βρετανία.
- 1816: Τα Γλυπτά αποθηκεύονται στο Βρετανικό Μουσείο.
- 1936: Τα Μάρμαρα τοποθετούνται στην έκθεση Duveen του Βρετανικού Μουσείου που δημιουργήθηκε για αυτόν τον σκοπό.
- 1842: Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής, γραμματέας τής εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, υποβάλλει το πρώτο επίσημο αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών.
- 1982: Η τότε υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να αναδειχτεί σε παγκόσμια κλίμακα το θέμα της επιστροφής από το βήμα της Γενικής Διάσκεψης της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική στο Μεξικό.
