Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη παραχώρησε στη "Νέα Κρήτη" ο Κωνσταντίνος Ηροδότου, διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Paris 8 και διδάσκων του μεταπτυχιακού προγράμματος Πολιτικής Φιλοσοφίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλώντας για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και την προσωπικότητα του Αδαμάντιου Κοραή, ο οποίος αναμφισβήτητα αποτελεί μια σημαίνουσα φυσιογνωμία στα ελληνικά γράμματα και στυλοβάτη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Μιλώντας για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, ο κ. Ηροδότου υποστήριξε πως «υπήρξε σχεδόν στο σύνολό του μια πολυκύμαντη και πολυδαίδαλη μεταφραστική πράξη, με αφετηρία τον Γαλλικό και, ευρύτερα, τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό», ενώ, όπως επισήμανε, «οικοδόμησε από το μηδέν την ελληνική δημόσια σφαίρα, με εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια και επιστολές που διαβάζονταν δημόσια».
Ο κ. Ηροδότου αναφέρθηκε και στον χαρακτηρισμό που απέδωσε ο Απ. Βακαλόπουλος στον Κοραή, ως πατριάρχη των ελληνικών γραμμάτων, τονίζοντας πως «η θέαση του Κοραή ως πατριάρχη σημαίνει, πρώτα-πρώτα, ότι έχουν λάβει τέλος οι διαμάχες εκείνης της εποχής, καθώς μια τέτοια φράση θα προκαλούσε την μήνιν ορισμένων εκκλησιαστικών κύκλων που κάποτε δεν έβλεπαν στο πρόσωπο του Κοραή παρά έναν "αιρεσιάρχη". Έπειτα, η φράση δείχνει ότι έχει αναγνωριστεί μάλλον καθολικά το έργο του».
Όσον αφορά στη γραφή του Αδαμάντιου Κοραή, ο κ. Ηροδότου αναφέρει: «Ο Κοραής χρησιμοποιεί διαφορετικά "προγράμματα" γραφής, ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Απευθυνόμενος στους Έλληνες, χρησιμοποιεί τις λαϊκές αντι-δυτικές αντιλήψεις, με σκοπό να καταπολεμήσει τις δεισιδαιμονίες για τα "ψευδοκατέβατα φώτα", τεχνάσματα που φορτώνει κατά κύριο λόγο στους Δυτικούς. Απευθυνόμενος, όμως, στους Γάλλους, βλέπει τον αντι-δυτικισμό των Ελλήνων με την απόσταση που επιβάλλει η επιστημονική ματιά».
Ο κ. Ηροδότου αποκάλυψε το αγαπημένο του έργο που έχει εκδώσει ποτέ ο Αδαμάντιος Κοραής, το οποίο είναι το "Υπόμνημα για την τρέχουσα κατάσταση του πολιτισμού στην Ελλάδα", χαρακτηρίζοντάς το ως "κλειδί" για να κατανοήσουμε τη διανοητική συγκρότηση και τη σκέψη του Κοραή.
Τέλος, ο κ. Ηροδότου αναφέρθηκε στη σχέση Κοραή-Καποδίστρια, που στην αρχή υπήρξε εκτίμηση και αναγνώριση, στη συνέχεια ωστόσο o Κοραής, σε μια ηλικία άνω των 80 ετών, «κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να καταστρέψει τον Καποδίστρια».
* Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και πού διαφέρει από τον Γαλλικό Διαφωτισμό;
«Το σημείο συνάντησης των διαφορετικών ρευμάτων που συναποτελούν το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι η κατίσχυση του επιστημονικού λόγου επί της θρησκευτικής κοσμοαντίληψης. Βεβαίως, σήμερα συλλογιζόμαστε τη θρησκευτικότητα ως δικαίωμα και την τοποθετούμε στα άδυτα της προσωπικής ζωής. Δε λαμβάνουμε όμως υπόψη ότι τούτο αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη κατάκτηση και είναι υπόθεση του Διαφωτισμού. Κατά την εποχή για την οποία μιλάμε, η έννοια του δικαιώματος βρισκόταν υπό διαμόρφωση. Η θρησκεία δεν αποτελούσε προσωπική επιλογή, αλλά οριοθετούσε ολόκληρες συλλογικές κοινότητες, κωδικοποιώντας την άσκηση της πολιτικής. Αν η κοσμική εξουσία υπόκειται στη θεία εξουσία, τότε οποιαδήποτε αναταραχή μπορεί ανά πάσα στιγμή να προκαλέσει την οργή του Θεού. Σε αυτό το πλαίσιο νοηματοδοτείται ο καθημερινός βίος, με το βλέμμα πάντοτε στραμμένο στην άλλη ζωή. Κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία κυκλοφορούν ορθόδοξες προφητείες, χρησμοί, εκκλησιαστικά κείμενα και, τέλος, επίσημες καταδίκες του Διαφωτισμού και των εκπροσώπων του, με κοινό γνώρισμα ακριβώς την προσδοκία της άλλης ζωής. Έχουν, δηλαδή, εσχατολογικό χαρακτήρα. Είναι δύσκολο σήμερα να αφουγκραστούμε αυτές τις φωνές, που πλέον ηχούν μακρινές και ξένες.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ξεκινά λοιπόν με σημείο αιχμής την κριτική σκέψη και την αμφισβήτηση. Συναντά, όμως, τρομακτικές αντιδράσεις. Δεν υπάρχει γόνιμο έδαφος, δεν έχουν προηγηθεί ζυμώσεις αιώνων, δεν είναι δουλεμένες οι κατάλληλες λέξεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ευγένιος Βούλγαρης εισηγείται τη λέξη "ανεξιθρησκία" και ο Αδαμάντιος Κοραής τη λέξη "πολιτισμός". Δεν υπάρχουν τυπογραφεία, δεν υπάρχουν εφημερίδες. Υφίστανται όμως θρησκευτικά έντυπα, που συνήθως χρησιμοποιούνταν ως διδακτικά εγχειρίδια, καθώς η παιδεία των Ελλήνων στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρισκόταν στα χέρια της Εκκλησίας. Από αυτά τα σχολεία ξεπροβάλλουν οι πρώτοι διαφωτιστές και μάλιστα ένας μεγάλος αριθμός είναι ιερομόναχοι. Ο Χριστόδουλος Παμπλέκης και ο Θεόφιλος Καΐρης, για να μνημονεύσουμε μόνον δύο απ' όσους κατεδίωξε η Εκκλησία, ήταν ορθόδοξοι ιερομόναχοι. Πώς γίνεται οι ιερομόναχοι να ήταν διαφωτιστές; Ήταν από τους λίγους που μπορούσαν να διαβάζουν και να μεταφράζουν σύνθετα ξενόγλωσσα έργα. Τις εσωτερικές αντιφάσεις και τις συγκινησιακές δονήσεις που πρέπει να βίωσαν - για να μιλήσουμε με παραδείγματα - αυτά τα δύο πρόσωπα δεν μπορούμε ούτε καν να τις φανταστούμε. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ξεκίνησε με πρόχειρες μεταφράσεις και βιαστικές εκδόσεις, χωρίς εντατική προετοιμασία, αλλά με την πυρετώδη επιθυμία να κερδηθεί η μάχη των ιδεών.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός υπήρξε σχεδόν στο σύνολό του μια πολυκύμαντη και πολυδαίδαλη μεταφραστική πράξη, με αφετηρία τον Γαλλικό και, ευρύτερα, τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Ήταν λοιπόν, δευτερογενής ως προς το περιεχόμενό του, αλλά πρωτογενής ως προς τη μορφή που έλαβαν οι ολόδικές του μάχες, οι μάχες που δόθηκαν στην ελληνική γλώσσα».
* Ο Αριστείδης Χατζής έχει υποστηρίξει πως, χωρίς τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, η Επανάσταση δε θα εκδηλωνόταν ή η Επανάσταση δε θα ταυτιζόταν με τον σκοπό της αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού. Ασπάζεστε αυτή την άποψη;
«Συμφωνώ απολύτως με τη θέση του Αριστείδη Χατζή. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ετοίμασε σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τη γλώσσα του επαναστατικού μετασχηματισμού και καθόρισε την τροχιά του. Αποσυνέδεσε έναν προς έναν τους θρησκευτικούς ιμάντες που καθιστούσαν αποδεκτή, μπροστά σε ένα εσχατολογικό όραμα, την οθωμανική εξουσία. Κατέστρωσε μια νέα εκπαιδευτική στρατηγική στελεχώνοντας τα εκπαιδευτικά ιδρύματα με πρωτοποριακούς φορείς των νέων ιδεών. Οικοδόμησε από το μηδέν την ελληνική δημόσια σφαίρα, με εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια και επιστολές που διαβάζονταν δημόσια. Ύφανε, μέσω ορισμένων εκπροσώπων του, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ένα ολόκληρο δίκτυο όχι μόνο ηθικής, αλλά και υλικής υποστήριξης της Επανάστασης - υλικής, άρα είναι δύσκολο να εντοπίσουμε πού τελειώνει ο Διαφωτισμός και πού αρχίζει η Επανάσταση, όπως είναι δύσκολο να διακρίνουμε απόλυτα μεταξύ θεωρίας και πράξης. Στο Εργαστήριο Πολιτικής Φιλοσοφίας (ΕΠοΦι) του Πανεπιστημίου Αθηνών, ακριβώς για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, εκπονούμε το ερευνητικό πρόγραμμα "Οι Εβραίοι στον κόσμο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, του αντι-Διαφωτισμού και της Επανάστασης: κεντρικές και έκκεντρες αφηγήσεις", με την Κατερίνα Καρούνια και τον Φώτη Στάμο, υπό τη γενική εποπτεία της Βάνας Νικολαΐδου-Κυριανίδου, αναπλ. καθηγήτριας Πολιτικής Φιλοσοφίας. Επιλέξαμε ένα δύσκολο ερώτημα και αναμετρηθήκαμε με το πρόβλημα της έλλειψης πρωτογενών τεκμηρίων. Επιχειρούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα της διαμόρφωσης των συλλογικών ταυτοτήτων εντός και εκτός Ελλάδας, με επίκεντρο τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους - κράτους. Το εβραϊκό ερώτημα μάς οδηγεί σε αναθεωρήσεις και αναπροσανατολισμούς, καθώς πλέουμε σε αχαρτογράφητα ύδατα».
* Πιστεύετε πως είναι υπερβολικός ο χαρακτηρισμός του Αδαμάντιου Κοραή ως πατριάρχη των ελληνικών γραμμάτων; Εάν δεν κάνω λάθος, του τον απέδωσε ο Απ. Βακαλόπουλος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Ο Απόστολος Βακαλόπουλος, με το έργο του οποίου συνδιαλεγόμαστε μέχρι σήμερα, συνέβαλε αναμφισβήτητα στη συγκρότηση του επιστημονικού πεδίου της Ελληνικής Επανάστασης. Θεωρώ όμως ότι αυτού του είδους οι χαρακτηρισμοί είναι δίκοπο μαχαίρι. Όσο περισσότερο εξιδανικεύουμε κάποιο ιστορικό πρόσωπο, φτάνοντας μέχρι την αγιοποίηση, τόσο εντονότερα ελλοχεύει ο κίνδυνος της διανοητικής νωχέλειας. Η θέαση του Κοραή ως Πατριάρχη σημαίνει, πρώτα-πρώτα, ότι έχουν λάβει τέλος οι διαμάχες εκείνης της εποχής, καθώς μια τέτοια φράση θα προκαλούσε την μήνιν ορισμένων εκκλησιαστικών κύκλων που κάποτε δεν έβλεπαν στο πρόσωπο του Κοραή παρά έναν "αιρεσιάρχη". Έπειτα, η φράση δείχνει ότι έχει αναγνωριστεί μάλλον καθολικά το έργο του. Αυτό επιβεβαιώθηκε πριν από λίγες μέρες από τη δημοσκόπηση που διενεργήθηκε με πρωτοβουλία του Αριστείδη Χατζή και του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦιΜ). Ο Κοραής είναι ένα εθνικό άγαλμα. Άρα δεν μπορούμε εύκολα να τον αγγίξουμε. Δεν μπορούμε να θέσουμε πολλά σχετικά ερωτήματα. Και όμως, στην περίπτωση του Κοραή, υπάρχουν πολλά ζητήματα με το οποία δεν έχουμε ακόμη αναμετρηθεί. Δεν έχει ερευνηθεί σε βάθος το πλαίσιο μέσα στο οποίο έδρασε, το δίκτυό του, οι άνθρωποι με τους οποίους συνομιλούσε κατά τα διάφορα στάδια της ζωής του, εντός και εκτός Γαλλίας».
ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΤΟΥ
Διαφορετικά "προγράμματα" γραφής
* Σε μια ομιλία σας υποστηρίξατε πως ο Αδαμάντιος Κοραής χρησιμοποιεί μια δύσκολη γλώσσα. Εξαιτίας της ιδιότυπης αυτής χρήσης της γλώσσας, εξέλαβε θετικά ή αρνητικά σχόλια; Μην ξεχνάμε πως το μορφωτικό επίπεδο ήταν ιδιαιτέρως χαμηλό για τα δεδομένα της εποχής.
«Πράγματι υποστήριξα ότι η προσέγγιση της γλώσσας του Κοραή είναι δύσκολη υπόθεση. Θεωρώ ότι το έργο του Κοραή κλειδώθηκε αρκετά νωρίς ως εθνική παρακαταθήκη, με άλλα λόγια σταμάτησε να διαβάζεται και μεταμορφώθηκε σε πέτρινη σελίδα σε αγαλμάτινα χέρια. Ο Κοραής ως άγαλμα δείχνει τη σωστή ώρα του έθνους, όπως ένα σταματημένο ρολόι μια φορά τη μέρα. Αποτελεί δηλαδή σύμβολο προς ερμηνεία, διεκδίκηση ή εκδίκηση. Ο Φίλιππος Ηλιού έχει μελετήσει τις τάσεις αυτές στο έργο του "Ιδεολογικές χρήσεις του κοραϊσμού στον 20ό αι.". Ο Κοραής γίνεται ένας καθρέφτης πάνω στον οποίο ανακλώνται οι θέσεις της κοινωνίας για τον εαυτό της. Αυτό το καθρέφτισμα έχει πολλά να μας πει για τη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης, αλλά λίγα ή τίποτε για το πρόσωπο και το έργο του Κοραή. Έτσι, ο Κοραής εμφανίζεται άλλοτε ως υποστηρικτής της καθαρεύουσας, άλλοτε ως υποστηρικτής της δημοτικής. Άλλοτε εμφανίζεται ως συντηρητικός στοχαστής, άλλοτε ως πρωτοποριακός. Άλλοτε ως πιστό τέκνο της Ορθοδοξίας, άλλοτε ως "αιρεσιάρχης". Άλλοτε ως αρχετυπικός Έλληνας, άλλοτε ως δυτικόφρων και καταστροφέας της ορθόδοξης παράδοσης.
Σήμερα η συζήτηση έχει προσωρινά τουλάχιστον ατονήσει. Δύο συμβιβαστικές θέσεις κυριαρχούν. Η πρώτη είναι ότι ο Κοραής θεωρούσε πρώιμη την Ελληνική Επανάσταση, επειδή έκρινε, καθώς λέγεται, ότι έπρεπε να ξεκινήσει αργότερα. Η δεύτερη θέλει τον Κοραή εκφραστή της "μέσης οδού". Με τις δύο αυτές αντιλήψεις "κόβεται και ράβεται" ο Κοραής ως ακίνδυνα δόκιμος για κάθε περίσταση. Η ανάγνωση του έργου του οδηγεί, όμως, σε διαφορετικά συμπεράσματα. Ο Κοραής χρησιμοποιεί διαφορετικά "προγράμματα" γραφής, ανάλογο με το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Απευθυνόμενος στους Έλληνες, χρησιμοποιεί τις λαϊκές αντι-δυτικές αντιλήψεις με σκοπό να καταπολεμήσει τις δεισιδαιμονίες για τα "ψευδοκατέβατα φώτα", τεχνάσματα που φορτώνει κατά κύριο λόγο στους Δυτικούς. Απευθυνόμενος, όμως, στους Γάλλους, βλέπει τον αντι-δυτικισμό των Ελλήνων με την απόσταση που επιβάλλει η επιστημονική ματιά. Οπωσδήποτε, οφείλουμε να έχουμε κατά νου ό,τι σημειώσατε: το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων ήταν ιδιαίτερα χαμηλό. Ο Κοραής βρέθηκε μπροστά σε αυτό το πρόβλημα. Αλληλένδετο πρόβλημα ήταν η εχθρική στάση των εκκλησιαστικών κύκλων εναντίον του. Ο Χίος στοχαστής έδωσε μάχες μέσω διαφορετικών "προγραμμάτων" γραφής. Τη μέθοδο αυτή ονομάζει "θεάτρισμα". Κατόρθωσε, έτσι, να ξεπεράσει ή να παρακάμψει τα πολλαπλά εμπόδια, συντελώντας με τα γραπτά του στη διαμόρφωση της ελληνικής δημόσιας σφαίρας. Με τους όρους μιας τραβηγμένης αναλογίας μπορεί να ειπωθεί ότι ο Κοραής ήταν ένας "χάκερ" της δημόσιας σφαίρας της εποχής του. Χρησιμοποίησε όλα τα "λογισμικά", προκαλώντας συνεχείς αντιπερισπασμούς, για να περάσει και να διαδώσει τα μηνύματά του.
Για να αναλογιστούμε τις ρεαλιστικές διαστάσεις του κοραϊκού εγχειρήματος, αρκεί να σκεφτούμε σε ποιο βαθμό συζητούμε στη δημόσια σφαίρα, από την εποχή του Ευάγγελου Παπανούτσου, την ένταξη του μαθήματος της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία ή, τελευταία, το ερώτημα αν μεταδίδεται ή όχι ο κορωνοϊός με τη θεία μετάληψη».
* Ποιο έργο του Αδαμάντιος Κοραή είναι το αγαπημένο σας και πώς επηρέασε τον Ελληνισμό;
«Το αγαπημένο μου έργο είναι το "Υπόμνημα για την τρέχουσα κατάσταση του πολιτισμού στην Ελλάδα", μία εισήγηση του Κοραή στην Εταιρεία των Ανθρωποτηρητών (Société des Observateurs de l' Homme) στο Παρίσι, το 1803. Η εισήγηση τυπώθηκε με την άδεια της Εταιρείας και κυκλοφόρησε αρχικά σε πολύ στενό κύκλο. Αργότερα είχε ευρύτερη διάδοση. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζει ο Κοραής τον Ελληνισμό, τον τρέχοντα ελληνικό πολιτισμό, σε διάλογο με τα πρωτοφανέρωτα ρεύματα της Ανθρωπολογίας και των άλλων Επιστημών του Ανθρώπου που βρίσκονται εκείνη την εποχή υπό συγκρότηση, συγκεφαλαιώνοντας πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες, δεν παύει να με εκπλήσσει. Θεωρώ το έργο αυτό "κλειδί" για να κατανοήσουμε τη διανοητική συγκρότηση και τη σκέψη του Κοραή. Στο έργο αυτό παραπέμπουν κλασικές διεθνείς μελέτες της εποχής μας, που εξετάζουν το φαινόμενο της ανάδυσης των εθνών-κρατών».
Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Η σφοδρή επίθεση στον "τύραννο" και η "Απολογία"
* Ποιες ήταν οι σχέσεις του Αδαμάντιου Κοραή με τον Ι. Καποδίστρια; Γιατί ο Κοραής επέκρινε τον τρόπο διακυβέρνησης του Ι. Καποδίστρια;
«Ο Κοραής αλληλογραφούσε με τον Καποδίστρια και φαίνεται ότι αρχικά έτρεφε προς το πρόσωπό του βαθιά εκτίμηση. Τον είχε, όμως, προειδοποιήσει να είναι προσεκτικός, γιατί η ιστορική ευθύνη που αναλαμβάνει είναι απεριόριστη και το έργο που έχει μπροστά του τιτάνιο. Ο Καποδίστριας όμως, στα μάτια του Κοραή, προδίδει τελικά το όραμα μιας ελεύθερης Ελλάδας, όραμα που, με την απόσταση του χρόνου, θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ουτοπικό. Ο Κοραής, πάνω από 80 ετών τότε, όχι μόνον δεν ακολουθεί τη "μέση οδό", αλλά κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να καταστρέψει τον Καποδίστρια. Δίνει έτσι μία από τις τελευταίες του μάχες στη δημόσια σφαίρα. Επιτίθεται λεκτικά με απερίγραπτη σφοδρότητα στον "τύραννο" μέσω δύο φυλλαδίων που εκδίδει με το όνομα "Γ. Πανταζίδης". Μαρτυρείται ότι μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια συνέταξε "Απολογία", κείμενο που μέχρι σήμερα λανθάνει. Βρισκόταν κάποτε στο αρχείο της Κλεαρέτης Σκιαδαρέση, εγγονής του Ιάκωβου Ρώτα, πιστού φίλου του Κοραή. Επιχείρησα να εντοπίσω το κείμενο, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Θα είχε ενδιαφέρον να βλέπαμε την κριτική δύναμη του Χίου στοχαστή στην αυτοκριτική της διάσταση.
Πολλά ερωτήματα σε σχέση με τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό είναι ανοιχτά. Ο ερευνητής του πεδίου καλείται να πραγματοποιήσει πρωτογενή έρευνα, να ψάξει για άγνωστα ή λιγότερο γνωστά κείμενα, να ξεφορτωθεί υποτιθέμενα αυτονόητα συμπεράσματα, να κατανοήσει τις ιστορικές συνδέσεις και, κυρίως, να θέσει ερωτήματα. Το πιο δύσκολο, βέβαια, είναι η διαμόρφωση των ερωτημάτων. Ένα δύσκολο ερώτημα μπορεί να φωτίσει αθέατες πλευρές ή ακόμη και να ανατρέψει παγιωμένες αντιλήψεις. Όπως ξέρετε, η συνεχής επανάληψη επιβάλλει τους δικούς της όρους, εμπεδώνει αδιαπραγμάτευτες δήθεν θεωρήσεις. Η έρευνα, όμως, σημαίνει αναταραχή και προϋποθέτει μεγάλα διαστήματα αγωνίας. Κάποιες φορές λαμβάνει και τη μορφή μάχης. Διαφορετικά σέρνουμε τα βήματά μας ανάμεσα σε αγάλματα».
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ποιος είναι ο Κωνσταντίνος Ηροδότου
Ο Κωνσταντίνος Ηροδότου διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα "Πολιτική Φιλοσοφία" του Τμήματος Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι μέλος του Εργαστηρίου Πολιτικής Φιλοσοφίας (ΕΠοΦι) του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Paris 8. Σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και, σε μεταπτυχιακό επίπεδο, Φιλοσοφία, καθώς και Ψυχανάλυση, στο Πανεπιστήμιο Paris 8. Εξέδωσε το έργο "Για τις κληρονομικές ασθένειες: ύπαρξη, φύση, πρόληψη, θεραπεία του Αδαμαντίου Κοραή" (ΕΑΠ, 2019), τη μονογραφία "Des utopies sadiennes" (L' Harmattan, 2015) και επιμελήθηκε τον συλλογικό τόμο "Mélanges offerts à René Schérer" (L' Harmattan, 2015). Επίσης, εξέδωσε, σε συνεργασία με τον René Schérer, το ανέκδοτο έργο του "Charles Fourier, Le Réveil d' Épimenide" (Fata Morgana, 2014).
