Τρόμο προκαλούν τα στοιχεία για τη βία και την κακοποίηση γυναικών και παιδιών, με τα περιστατικά, αντί να μειώνονται, δυστυχώς να αυξάνονται και στην Κρήτη, ενώ την ίδια στιγμή οι τρόποι άσκησης βίας γίνονται ολοένα πιο άγριοι και επικίνδυνοι. Πέρα όμως από τις γυναίκες και τα παιδιά, η κακοποίηση έχει επεκταθεί και στους ηλικιωμένους, γεγονός που αποτελεί ένα σοκαριστικό στοιχείο σε μια κοινωνία που έχει βιώσει οικονομική κρίση και μετεξελίσσεται σε κοινωνική, όπως δείχνουν τα όσα συμβαίνουν καθημερινά...
Πέντε στους δέκα ηλικιωμένους, όπως προκύπτει από έρευνα, κακοποιούνται σωματικά ή λεκτικά. Η κακοποίηση ηλικιωμένων περιλαμβάνει ευρύ φάσμα κακόβουλων ενεργειών:
α) Σωματική κακοποίηση, με χρήση βίας για σκοπούς απειλής ή πρόκλησης πόνου και τραύματος ενός ευάλωτου ηλικιωμένου ατόμου.
β) Συναισθηματική βία, με λεκτικές επιθέσεις, απειλές, απόρριψη, απομόνωση ή υποτιμητική συμπεριφορά που προκαλούν ή θα μπορούσαν να προκαλέσουν ψυχικό πόνο, αγωνία ή καταπόνηση σε ένα ηλικιωμένο.
γ) Σεξουαλική κακοποίηση, με σεξουαλική επαφή που επιβάλλεται με βία, παραπλανητικά, κατόπιν απειλής ή με διαφορετικό τρόπο εξαναγκασμού σε άλλο άτομο, περιλαμβανομένου και οποιουδήποτε ατόμου που δεν είναι σε θέση να δώσει τη συγκατάθεσή του.
δ) Εκμετάλλευση που μπορεί να περιλαμβάνει κλοπή, απάτη, κατάχρηση ή αμέλεια από υπεύθυνο άτομο και ανάρμοστη χρήση επιρροής για επίτευξη ελέγχου επί των χρημάτων ή της περιουσίας ηλικιωμένου ατόμου.
ε) Αμέλεια, δηλαδή η αποτυχία ή η άρνηση ατόμου που έχει την ευθύνη της φροντίδας ευάλωτου ηλικιωμένου για να του παρέχει ασφάλεια και εκπλήρωση των σωματικών και αισθηματικών του αναγκών.
στ) Εγκατάλειψη ευπαθούς, αδύναμου και ευάλωτου ηλικιωμένου από οποιονδήποτε έχει το καθήκον φροντίδας του.
ζ) Ανεπάρκεια κατανόησης, δηλαδή η αδυναμία αντίληψης από κάποιον που φροντίζει έναν ηλικιωμένο ότι οι συνέπειες των δικών του ενεργειών ή της απραξίας του οδηγούν ή είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε βλάβες ή σε διακινδύνευσή του.
Συνεπώς, η κακοποίηση, κακομεταχείριση ή εκμετάλλευση ηλικιωμένου περιλαμβάνει οποιαδήποτε ενσυνείδητη, σκόπιμη ή αμελή ενέργεια που προκαλεί βλάβη ή σοβαρό κίνδυνο πρόκλησης βλάβης σε ένα ηλικιωμένο άτομο στον σωματικό, ψυχικό, συναισθηματικό ή οικονομικό τομέα. Σύμφωνα με τα στοιχεία, στις περισσότερες περιπτώσεις οι ηλικιωμένοι είχαν πέσει θύματα κακοποίησης από τους φροντιστές τους.
Από τους επαγγελματίες δηλαδή που είχαν προσληφθεί από τις οικογένειές τους για να τους βοηθούν. Ωστόσο, δε λείπουν και οι περιπτώσεις συγγενικών προσώπων των ηλικιωμένων που προχώρησαν σε κακοποιητικές συμπεριφορές, λεκτικές και σωματικές, απέναντί τους. Αρκετές φορές, επίσης, η «εκμετάλλευση» ξεκινά από εξουσιοδοτήσεις που έχουν δώσει ηλικιωμένοι σε συγγενικά τους πρόσωπα (συνήθως παιδιά τους) να χειρίζονται υποθέσεις τους.
Αν και στις μέρες και ειδικά στην επαρχία της Κρήτης, αλλά και όλης της Ελλάδας, το να “σπάσει” το άτομο που κακοποιείται τη σιωπή του και να μιλήσει για το δράμα που βιώνει αποτελεί ακόμα μεγάλο ταμπού, εντούτοις τα αριθμητικά στοιχεία του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Νομού Ηρακλείου, όπως και του Ξενώνα Κακοποιημένης Γυναίκας και Παιδιού, που εδώ και πολλές δεκαετίες παλεύουν για την καταπολέμηση της βίας και αγκαλιάζουν τα θύματα, μιλούν από μόνα τους και εκφράζουν τη διαιώνιση, δυστυχώς, του προβλήματος...
Συγκρίνοντας μάλιστα τα άτομα που απευθύνθηκαν στις δομές αυτές ή κάλεσαν για βοήθεια σε μία από τις υποστηρικτικές τους υπηρεσίες όλο το 2018, με τα στοιχεία από το πρώτο κιόλας εξάμηνο του 2019, βλέπουμε ότι τα νούμερα είναι πραγματικά σοκαριστικά.
Αναλυτικότερα, συνολικά το 2018 στη γραμμή SOS 801-11-16000, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, κάλεσαν 102 άτομα, ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2019 έχουν ήδη καλέσει 57. Μέσω email το 2018 βοήθεια είχαν ζητήσει 3 άτομα και το α' εξάμηνο φέτος 4 άτομα. Μέσω Facebook πέρυσι στις δομές απευθύνθηκαν 5 άτομα, ενώ φέτος μέχρι στιγμής 2. Μέσω φίλων του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Νομού Ηρακλείου πέρυσι κάλεσαν για βοήθεια 3 άτομα και φέτος 2. Τα περισσότερα από τα άτομα αυτά, τόσο πέρυσι όσο και φέτος, ήταν γυναίκες (110 το 2018, ενώ μέχρι τον Ιούνιο φέτος έχουν ζητήσει βοήθεια 63 γυναίκες).
Στον Ξενώνα πέρυσι φιλοξενήθηκαν 7 άτομα, ενώ μέχρι φέτος τον Ιούνιο 3. Λήψη κοινωνικών ιστορικών το 2018 έγινε από 104 άτομα, ενώ το α' εξάμηνο φέτος έγινε από 52 άτομα. Συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη έλαβαν πέρυσι όλο τον χρόνο 78 άτομα, ενώ φέτος μέχρι τον Ιούνιο έχουν λάβει ήδη 47 άτομα. Οι ώρες συμβουλευτικής το 2018 άγγιξαν τις 668, ενώ από την αρχή του τρέχοντος έτους μέχρι τις 21 Ιουνίου τις 332. Στην Αστυνομία παραπέμφθηκαν πέρυσι όλο τον χρόνο 38 άτομα. Φέτος τους έξι πρώτους μήνες του έτους έχουν ήδη παραπεμφθεί 26 άτομα. Παραπομπή σε δικηγόρο πήραν πέρυσι 64 άτομα, ενώ φέτος ήδη έχουν πάρει 36. Την ίδια ώρα, σε νοσοκομείο πέρυσι πήγαν 32 άτομα όλο τον χρόνο και φέτος το α’ εξάμηνο πήγαν 21. Τέλος, σε ψυχίατρο το 2018 παραπέμφθηκαν 15 άτομα, ενώ τους έξι πρώτους μήνες φέτος ήδη 16 άτομα.
Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των θυμάτων ενδοοικογενειακών επιθέσεων και ανθρωποκτονιών από κάποιον σύντροφο. Συγκεκριμένα, μία στις τρεις γυναίκες συνολικά αναφέρει σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση σε μια σχέση.
Τα στοιχεία του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έλλειψη της ισότητας και τις κατάφωρες διακρίσεις κατά των γυναικών είναι σοκαριστικά: Μία στις δέκα γυναίκες ηλικίας από 15 ετών και άνω έχει υποστεί κάποια μορφή βίας, ενώ μία στις δέκα δηλώνει ότι βίωσε σεξουαλική βία από ενήλικα πριν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας της. Μέσα σε ένα χρόνο 16,7 εκατομμύρια γυναίκες υπέστησαν σωματική βία ή σεξουαλική κακοποίηση σε χώρες της Ε.Ε.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, 500 εκατομμύρια γυναίκες δε γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, ενώ 129 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια σε 29 χώρες του κόσμου έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της τηλεφωνικής γραμμής SOS της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων, που απευθύνεται σε γυναίκες-θύματα βίας, από τις 5.088 κλήσεις που δέχτηκε η γραμμή το 2018, το 70% έγιναν από τις ίδιες τις κακοποιημένες γυναίκες και αφορούσαν σε ενδοοικογενειακή βία με δράστη κυρίως τον σύζυγο (87%), σε σεξουαλική παρενόχληση (4%) και σε περιπτώσεις βιασμού (1%).
Αντίστοιχα, από τις 1.518 γυναίκες που φιλοξενήθηκαν στους ξενώνες φιλοξενίας της Γενικής Γραμματείας από την αρχή της λειτουργίας τους, το 71% αντιμετώπισε ενδοοικογενειακή βία με δράστη τον σύζυγο/σύντροφο, το 3% έπεσε θύμα βιασμού, το 3% κατήγγειλε σεξουαλική παρενόχληση και το 3% ήταν θύμα τράφικινγκ. Ωστόσο θύματα κακοποίησης πολλές φορές πέφτουν και οι άνδρες με θύτη τη γυναίκα τους, αλλά τα κρούσματα που έχουν καταγραφεί είναι μικρότερα σε αριθμό.
Ένα στα πέντε παιδιά (δηλαδή το σημαντικό ποσοστό του 20%) πέφτει θύμα κακοποίησης, κυρίως από άνδρες, που σε ποσοστό 70-90% ανήκουν στην κατηγορία “υπεράνω πάσης υποψίας”, αφού προέρχονται από το φιλικό ή συγγενικό περιβάλλον του θύματος. Τα αποτελέσματα των ερευνών καταδεικνύουν ότι οι περισσότεροι δράστες είναι άντρες, ηλικίας άνω των 30 ετών, και σε ποσοστό 70-90% ανήκουν στο φιλικό ή συγγενικό περιβάλλον της οικογένειας του παιδιού και είναι άτομα “υπεράνω πάσης υποψίας”. Από την άλλη πλευρά, οι σημειώσεις για την τυπολογία των θυμάτων μαρτυρούν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων ήταν κορίτσια ηλικίας 13 έως 18 ετών, ενώ θύματα βίας έπεσαν ακόμη και μικρά παιδάκια, ηλικίας 1-6 ετών.
Τόσο ο Σύνδεσμος Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Νομού Ηρακλείου όσο και ο Ξενώνας Φιλοξενίας Κακοποιημένων Γυναικών και Παιδιών έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κοινωνία μας σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του προβλήματος και τη στήριξη των θυμάτων. Ωστόσο, παρά το ότι μέσα από την πληροφόρηση και την προσφορά στήριξης που υπάρχει η προσφυγή των θυμάτων στις Αρχές για καταγγελία εμφανίζεται αυξημένη τα τελευταία χρόνια, εντούτοις δεν έχει ακόμα αγγίξει τα επιθυμητά ποσοστά.
Και αυτό διότι, όπως εξηγεί η πρόεδρος του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Μαίρη Παχιαδάκη, η νοοτροπία μας δεν έχει αλλάξει και υπάρχουν ακόμα πολλά ταμπού στην κρητική κοινωνία. Συγκεκριμένα, όπως είπε η κ. Παχιαδάκη, «καταγράφεται ακόμα έντονος φόβος τόσο στον γυναικείο πληθυσμό όσο και στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, που διστάζουν να καταγγείλουν τέτοια περιστατικά, διότι φοβούνται την οριστική απομόνωση ή εγκατάλειψή τους. Ωστόσο πριν από 25 χρόνια που ξεκινήσαμε την όλη προσπάθεια, η κακοποίηση εκείνων των χρόνων δε μοιάζει με τη σημερινή. Τότε θέλαμε να ανοίξει το “παράθυρο” και η “πόρτα” και να βγει η φωνή της γυναίκας και να της δώσουμε μια ελπίδα».
Όπως τονίζει ο συντονιστής έργων του Συνδέσμου, Νικόλας Σπετσίδης, «η κοινωνία ξυπνάει αλλά φοβάται ακόμα να μιλήσει και να αναλάβει δράσεις. Υπάρχει ενδιαφέρον κυρίως από τις γυναίκες-θύματα που ρωτάνε και θέλουν να βοηθηθούν, στην πορεία όμως αρκετές εξ αυτών διστάζουν να πάρουν την πρωτοβουλία και να αλλάξουν τη ζωή τους. Επίσης υπάρχει ο φόβος του οικονομικού κόστους, αλλά και των νομικών διαδικασιών που πρέπει να ακολουθηθούν σε αρκετές περιπτώσεις όταν η γυναίκα θέλει να απεγκλωβιστεί από το πρόβλημα που ζει. Πολλές φορές, μάλιστα, υποβόσκει και η αντίληψη στον ψυχισμό της ότι ο νόμος μπορεί να είναι εναντίον της, όπως και η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς». Ο κ. Σπετσίδης σημειώνει τέλος πως τελικά «η σιωπή χτίζει το μεγαλύτερο άλλοθι στην κοινωνία».
Ο Ξενώνας Φιλοξενίας Γυναικών του Συνδέσμου είναι ο πρώτος ξενώνας φιλοξενίας που λειτούργησε στην Κρήτη, και υποστηρίζεται αποκλειστικά από τους πόρους του φορέα. Υπάγεται και εποπτεύεται (όπως και ο φορέας) στη Διεύθυνση Κοινωνικής Ανάπτυξης και σε αυτόν φιλοξενούνται γυναίκες-θύματα έμφυλης βίας, μαζί με τα παιδιά τους, μέχρι την ηλικία των 18 ετών εφόσον πρόκειται για κορίτσια και έως και 12 ετών εφόσον πρόκειται για αγόρια. Οι γυναίκες και τα παιδιά τους μπορούν να φιλοξενηθούν όσο χρειάζεται για να ανακάμψουν, ανάλογα με την περίπτωση. Ο Ξενώνας έχει δυναμικότητα φιλοξενίας 10 ατόμων (γυναικών και των παιδιών τους) και λειτουργεί επί εικοσιτετράωρης βάσης, δίνοντας τη δυνατότητα στη γυναίκα να προστατευτεί, όσο χρειαστεί, μαζί με τα παιδιά της, σε περίοδο κρίσης βίας μέσα στην οικογένεια. Υποστηρίζεται από κοινωνικό λειτουργό και ψυχολόγο του φορέα, ενώ όλος ο χώρος βρίσκεται σε φυλασσόμενη θέση στην πόλη του Ηρακλείου.
Στον Ξενώνα παρέχονται στέγη, διατροφή, ασφάλεια, προστασία, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη, καθώς και διευκόλυνση πρόσβασης σε νομική συμβουλευτική μέσω εθελοντών δικηγόρων. Η συμβουλευτική γίνεται από τα στελέχη του Συμβουλευτικού Κέντρου του φορέα (που έχει πιστοποιηθεί με ISO 9001:2018 για την ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών) υπό την εποπτεία της επικεφαλής ψυχολόγου. Επίσης προσφέρονται παραπομπή και συνοδεία των γυναικών σε υπηρεσίες (Εισαγγελία, Αστυνομία, νοσοκομείο, Πρωτοδικείο, δομές Προσχολικής Αγωγής και σχολεία), ενημέρωση των γυναικών για τα δικαιώματά τους (ασφαλιστικά ζητήματα, επιδόματα, παροχές υπηρεσιών σε δημόσιους και δημοτικούς σταθμούς, Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, κατασκηνώσεις), καθώς και προώθηση στην αγορά εργασίας (σύνταξη βιογραφικού σημειώματος, διασύνδεση με τις υπηρεσίες του ΟΑΕΔ καθώς και με επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τον φορέα για την απασχόλησή τους). Αξίζει να σημειωθεί πως οι υπηρεσίες, που προσφέρονται στις ωφελούμενες, είναι απαλλαγμένες από οποιαδήποτε μορφή προκατάληψης ή διάκρισης βάσει εθνικότητας, φύλου, ηλικίας, φυλής ή θρησκείας.
Ωστόσο το τελευταίο διάστημα, στην προσπάθεια που θέλει να μη διαλύεται μια οικογένεια με συνέπεια τα παιδιά να βιώνουν άσχημες καταστάσεις, η μέθοδος που ακολουθείται, όπως τόνισε η κ. Παχιαδάκη, είναι εκείνη της προσέγγισης του θύτη, ώστε να ξεδιπλωθεί το προφίλ, τα προβλήματα και οι αδυναμίες του και μέσα από τη σωστή καθοδήγηση και τον διάλογο με τα μέλη της οικογένειάς του αλλά και των ειδικών επιστημόνων να καταφέρει να διώξει μακριά τους παράγοντες εκείνους που τον καθιστούν βίαιο και πολλές φορές επικίνδυνο. Μέθοδος που σε έναν καλό βαθμό μέχρι στιγμής φέρει θετικά αποτελέσματα.
Πάντως, όπως τόνισε η κ. Παχιαδάκη, «τόσο οι συνεργάτες όσο και το επιστημονικό προσωπικό του Συνδέσμου παρακολουθούν τις εξελίξεις γύρω από την αντιμετώπιση της βίας και της κακοποίησης τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ συμμετέχουν συνεχώς σε συνέδρια που πραγματοποιούνται διεθνώς, όπου ανταλλάσσονται εμπειρίες, ιδέες και προτάσεις, με στόχο πάντα την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του φαινομένου». Αυτή τη στιγμή ο Σύνδεσμος συμμετέχει με επιτυχία σε προγράμματα, δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σε συνδυασμό με φορείς, σχολεία και παγκόσμιους οργανισμούς, με στόχο την ενημέρωση και την καινοτομία στη θεματική της βίας και της κακοποίησης.
Μάλιστα αυτή τη στιγμή, όπως είπε ο κ. Σπετσίδης, «έχουμε αναπτύξει στον Σύνδεσμο υπηρεσίες συμβουλευτικής “εξ αποστάσεως” για γυναίκες που αντιμετωπίζουν συνθήκες βίας και/ή κακοποίησης. Στόχος μας είναι να το εξελίξουμε ακόμα πιο πολύ. Ωστόσο, όλα φαίνεται να αρχίζουν και να τελειώνουν από το ότι τα θύματα πρέπει να “λύσουν τη σιωπή” τους. Να ξαναβρούν τη χαμένη τους αυτοπεποίθηση. Να αγαπήσουν τον εαυτό τους και να μην διστάσουν να ζητήσουν βοήθεια».
