Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής, η μη ανάδειξη σωστών προτύπων και η κατάρρευση παραδοσιακών αξιών είναι δεδομένα που χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία. Το αποτέλεσμα είναι ο άνθρωπος να μην μπαίνει σε μια διαδικασία εσωτερικής αναζήτησης και έτσι να αδυνατεί ο ίδιος να νοηματοδοτήσει την ίδια του τη ζωή.
Πώς ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει ξανά στην αυτοκυριαρχία και να γίνει ένας υπεύθυνος πολίτης; Πιστεύω πως η φιλοσοφία είναι ένας τρόπος σκέψης σε μια εποχή όπως η σημερινή, που προσωπικά πιστεύω δε διακρίνεται από πνευματικές αξίες.
Η εφημερίδα “Νέα Κρήτη” επικοινώνησε μ’ έναν έγκριτο ακαδημαϊκό και συγκεκριμένα τον Βασίλη Κάλφα, ο οποίος είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Ο κ. Κάλφας μίλησε για το φιλοσοφείν ως τρόπο σκέψης σήμερα, τους δύο μεγάλους αρχαίους Έλληνες στοχαστές (Πλάτωνα και Αριστοτέλη), αλλά και τον ρόλο που πρέπει να έχει ένας πνευματικός άνθρωπος σε μια εποχή όπως η σημερινή. Οι απαντήσεις τού κ. Κάλφα, όπως θα διαπιστώσετε, είναι αποκαλυπτικές.
* Ας ξεκινήσουμε μ’ ένα βασικό ερώτημα: Ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να διαβάζει Φιλοσοφία;
«Όχι κατ’ ανάγκην. Το ζητούμενο δεν είναι να διαβάζει κάποιος ειδικά Φιλοσοφία, αλλά να διαβάζει γενικά ό,τι τον ενδιαφέρει. Το ενδιαφέρον για τη Φιλοσοφία μπορεί να προκύψει από κάθε δυνατό δρόμο, και τότε θα είναι γνήσιο. Πιο σημαντικό όμως είναι το γεγονός ότι έχει αλλάξει ριζικά ο τρόπος που προσεγγίζουν τη γνώση οι πολύ νέοι άνθρωποι, για τους οποίους το βιβλίο έχει χάσει τον παραδοσιακό του ρόλο. Είναι ένα πολύ προκλητικό ζήτημα, να επινοήσουμε τρόπους προσέγγισης των νέων, που δε θα περνούν μέσα από το βιβλίο, αλλά θα χρησιμοποιούν το διαδίκτυο».
* Το γεγονός ότι η Φιλοσοφία δεν έχει τη θέση που της αρμόζει στο σχολείο σάς τρομάζει ως προς την παιδεία που θα λάβουν οι νέοι αλλά και οι επόμενες γενεές;
«Σε αντίθεση με τις εκπαιδευτικές παραδόσεις άλλων κρατών, που είναι φιλοσοφοκεντρικές, όπως η γαλλική, η δική μας εκπαιδευτική παράδοση είναι επικεντρωμένη στη γλώσσα. Η μονομερής προσήλωση στη γλώσσα έχει ήδη κάνει πολύ κακό στην τρόπο που αντιμετωπίζουμε το παρόν και τα πρακτικά μας προβλήματα, αλλά είναι δύσκολο να ανατραπεί πλήρως. Εκείνο που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι, μέσω της γλώσσας, να εξοικειώνουμε τους μαθητές με τα νοήματα των κειμένων που επιλέγουμε να μελετήσουμε. Κάποια βήματα έχουν γίνει σ’ αυτήν την κατεύθυνση, αλλά είναι πολύ δειλά και περιορισμένα. Θεωρώ πάντως σημαντικό ότι το βιβλίο της Γ’ Λυκείου των Αρχαίων Ελληνικών, μέσω του οποίου εισάγονται στα πανεπιστήμια οι υποψήφιοι των ανθρωπιστικών σπουδών, είναι αφιερωμένο στη Φιλοσοφία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη (έστω και αν δεν είναι το ιδανικό εγχειρίδιο)».
* Κύριε Κάλφα, ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος ενός φιλοσόφου σε εποχές ακραίας λιτότητας και καλπάζουσας ανεργίας, όπου το επιθυμητικό μέρος της ψυχής των ανθρώπων κυριαρχεί;
«Η λιτότητα και ιδίως η ανεργία των νέων δεν είναι φιλοσοφικό αλλά κρίσιμο πολιτικό πρόβλημα. Σημαντικό σε τέτοιες καταστάσεις είναι να ενεργούμε ως συνειδητοί πολίτες, ανεξάρτητα από τη μόρφωσή μας και τα πνευματικά μας ενδιαφέροντα. Να μην αδιαφορούμε για τα πολιτικά πράγματα. Να επωμιζόμαστε τις ευθύνες που μας αναλογούν. Και να επιλέγουμε τους σωστούς ανθρώπους για να μας κυβερνήσουν».
Πλάτωνας ή Αριστοτέλης
* Έχετε ασχοληθεί τόσο με τον Πλάτωνα όσο και με τον Αριστοτέλη. Ποιος είναι ο αγαπημένος σας και γιατί;
«Είναι τόσο σημαντικοί και οι δύο αλλά και τόσο διαφορετικοί, που εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να επιλέξω. Ο Πλάτων είναι εμφανώς μεγαλοφυής, έχει εκπληκτική επινοητικότητα, αυτοπεποίθηση και τόλμη, είναι μεγάλος συγγραφέας, όχι μόνο φιλόσοφος. Δε διευκολύνει ούτε διαφωτίζει τον αναγνώστη του, μάλλον τον γοητεύει και τον χειραγωγεί. Καμιά φορά, λέω αστειευόμενος ότι είναι σατανικός.
Ο Αριστοτέλης, αντίθετα, είναι υπερβολικά έντιμος ως στοχαστής. Δεν κρύβει ποτέ τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δε διστάζει να αφήσει ανοικτά προβλήματα όταν δεν έχει λύση, και μεταφέρει στον αναγνώστη τους δισταγμούς και τις αμφιβολίες του. Από την άλλη, έχει εκπληκτική διεισδυτικότητα σκέψης και ανάλυσης, τεράστιο εύρος ενδιαφερόντων και είναι πραγματικά οικουμενικός στοχαστής (με την έννοια ότι η φιλοσοφία του δεν είναι εξαρτημένη από τις χρονικές και τις τοπικές συνθήκες διαμόρφωσής της). Είναι φυσικό ότι η αριστοτελική φιλοσοφία είχε μεγαλύτερη διάρκεια στον χρόνο από την πλατωνική και μεγαλύτερη αποδοχή από ξένους στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι ως δίπολο, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης έθεσαν όλα τα προβλήματα που ακόμη μας απασχολούν, και καθόρισαν τον τρόπο που σκεφτόμαστε. Οπότε, καταλαβαίνετε, δεν έχω λόγο να επιλέξω έναν από τους δύο».
* Τον τελευταίο καιρό, για να ενημερώσουμε τους φίλους της Φιλοσοφίας εδώ στην Κρήτη, κυκλοφορεί κάποιο τελευταίο έργο σας και τι άλλο να περιμένουμε συγγραφικά από εσάς στο άμεσο μέλλον;
«Ίσως το πιο προσιτό μου βιβλίο, και ένα από τα πιο αγαπημένα μου, είναι το “Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι”, που έγραψα σε συνεργασία με τον αγαπητό μου συνάδελφο Γιώργο Ζωγραφίδη (ΙΝΣ, Θεσσαλονίκη 2018, 3η έκδοση). Μεγαλύτερη εκδοτική επιτυχία είχε η σχολιασμένη μετάφρασή μου του πλατωνικού “Τίμαιου” (2η έκδ., “Εστία” 2011). Πιο απαιτητικά ως αναγνώσματα είναι τα έργα του Αριστοτέλη που έχω μεταφράσει στη σειρά των “Απάντων” του (εκδ. “Νήσος” 2011 και εξής)».
«Περίεργη εποχή»
«Έλλειψη τόλμης για υπερβάσεις»
* Είστε ένας πνευματικός άνθρωπος. Ανησυχείτε για τις πολιτικές εξελίξεις;
«Η εποχή μας μοιάζει να είναι περίεργη και μεταβατική. Πολλοί από τους μύθους μας καταρρέουν και δεν έχουμε αναπτύξει κατάλληλα εργαλεία για να αντιμετωπίσουμε τους νέους καιρούς. Με ανησυχεί ιδιαίτερα η άνοδος του εθνικισμού, η περιχαράκωση σε όσα μας είναι γνωστά και οικεία, η έλλειψη τόλμης για υπερβάσεις και ανοίγματα. Και περισσότερο από την πολιτική τους έκφραση με ανησυχεί το πώς βιώνουν τις καταστάσεις οι νέοι άνθρωποι. Ποια ψυχοσύνθεση αναπτύσσουν; Ποια περιθώρια κινήσεων θεωρούν ότι έχουν; Θεωρούν ότι κάτι περνάει από το χέρι τους ή για όλα φταίνε κάποιοι άλλοι, από τους οποίους προσδοκούν και τις λύσεις;».
