Με αφορμή το έκτακτο πολιτικό και καταστατικό συνέδριο του ΚΙΝ.ΑΛ. στις 30 και 31 Μαρτίου, που στόχο έχει την ενοποίηση και την ανασυγκρότηση του πολιτικού φορέα, το neakriti.gr παρουσιάζει ένα ιστορικό αφιέρωμα της μεγάλης και προοδευτικής παράταξης.
Το «Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση» έμελλε να αποτελέσει σύνθημα μιας ολόκληρης εποχής και ενός κοινωνικού κινήματος που θα άλλαζε την ιστορία της Μεταπολίτευσης. Το σύνθημα έμεινε χαραγμένο στη συνείδηση των ανθρώπων εκείνων που επιζητούσαν την κοινωνική αλλαγή, ενώ ο πολιτικός φορέας που το εξέφραζε άρθρωνε έναν πολιτικό λόγο ριζοσπαστικό για τα δεδομένα της εποχής. Το ημερολόγιο έδειχνε 3 Σεπτεμβρίου 1974, μέρα γέννησης του ΠΑΣΟΚ, του μαζικότερου κόμματος της Μεταπολίτευσης.
Η δεκαετία του 1970 ήταν μια ιδιαίτερη περίοδος για την Ελλάδα. Η Ελλάδα αναζητούσε τον τρόπο να εγκαθιδρύσει εκ νέου τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς της ύστερα από την 7χρονη δικτατορία. Η έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η δημιουργία του κομματικού συστήματος ως βασικού πυλώνα του πολιτικού συστήματος και το Σύνταγμα του 1975, σε συνδυασμό πάντα με την ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ, δημιούργησαν τις βάσεις για την εδραίωση της δημοκρατίας, ενώ ενίσχυσαν και την ευρωπαϊκή προοπτική. Ο Έλληνας αισθάνεται σταδιακά Ευρωπαίος, ενώ έχει αφήσει πίσω του τη σκοτεινή περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών.
Ένα κομματικό σύστημα όμως, για να λειτουργεί σωστά, πρέπει να εκπροσωπεί όλες τις κοινωνικές μερίδες. Η μικρομεσαία αστική τάξη βρήκε το πολιτικό της αποτύπωμα μέσα από την κεντροδεξιά παράταξη της Νέας Δημοκρατίας, η οποία προσδιορίστηκε ως ένα κόμμα κατεξοχήν συντηρητικό. Υπήρχε όμως η ανάγκη να εκφραστούν κομματικά και οι μη προνομιούχοι, και συγκεκριμένα άνθρωποι που ανήκαν σε μικροαστικά στρώματα, εργάτες (οικοδόμοι, βιομηχανικό προλεταριάτο), αγρότες (πάνω από το 20% του ΑΕΠ την εποχή εκείνη το τροφοδοτούσε ο πρωτογενής τομέας παραγωγής), αλλά και μετανάστες που είχαν έρθει στην Ελλάδα. Αυτή η μεγάλη μάζα ανθρώπων βρήκε την πολιτική της έκφραση στο ΠΑΣΟΚ και στον αρχηγό του, τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου αυτοπροσδιορίστηκε ως ένας μαρξιστής καθηγητής Οικονομικών τη δεκαετία του 1970, ενώ η πλειοψηφία της κοινωνίας των πολιτών “είδε” το ΠΑΣΟΚ ως ένα σύγχρονο κόμμα μαζών που μπορεί να αποτελέσει πηγή πολιτικής και κοινωνικής έκφρασης για τους αδύναμους. Οι αδύναμοι “είδαν” το ΠΑΣΟΚ ως μοχλό αλλαγής και ως έναν αυθεντικό εκπρόσωπό τους. Το ΠΑΣΟΚ κάνει γνωστή την παρουσία του στο πολιτικό σκηνικό ως ένας πολιτικός φορέας με σοσιαλιστικό πρόσημο, που αρνείται τον συμβιβασμό με ακραίες νεοφιλελεύθερες επιλογές.
Το 1981 ήταν το έτος της Αριστεράς και του ΠΑΣΟΚ. Το αριστερό κόμμα εισβάλλει στην πολιτική σκηνή ως ένας ριζοσπαστικός πολιτικός οργανισμός που θέλει να μετασχηματίσει άρδην την κοινωνία. Τον Οκτώβριο του 1981, το ΠΑΣΟΚ συγκεντρώνει ποσοστό της τάξης του 48,07% ύστερα από μια ηλεκτρισμένη προεκλογική περίοδο. Η θριαμβευτική νίκη του ΠΑΣΟΚ ανέδειξε δύο βασικά πράγματα: Το πρώτο είναι το πολιτικό τέλος τής σχεδόν 50χρονης Δεξιάς, ενώ το δεύτερο είναι πως η Ελλάδα αντιτίθεται στην πολιτική πραγματικότητα του οικονομικού φιλελευθερισμού που απλώνεται στην Ευρώπη και έχει ως σημαντικούς εκπροσώπους τον Αμερικανό πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν και τη Βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ.
Εκσυγχρονισμός
Σύμφωνα με τον νομικό και υποψήφιο βουλευτή του ΚΙΝ.ΑΛ. στο Λασίθι Αντώνη Βγόντζα, η μέρα της πρώτης εκλογικής νίκης του Ανδρέα Παπανδρέου σήμαινε και τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους, της διοίκησης και της κοινωνίας. «Από την πρώτη μέρα της εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ, το 1981, ξεκινάει ο εκσυγχρονισμός. Έχουμε το πιο σύγχρονο οικογενειακό δίκαιο, το οποίο ψηφίστηκε τέλη του 1982. Έχουμε μια Αυτοδιοίκηση και περιφερειακή διοίκηση που δεν είχε γνωρίσει ποτέ η Ελλάδα. Όλοι αιρετοί. Ούτε ένας διορισμένος. Και φυσικά τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα είναι δημιουργήματα του Ανδρέα Παπανδρέου. Αυτά αποτέλεσαν τη βάση όλων των ευρωπαϊκών προγραμμάτων υπέρ της Ελλάδας», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Τη δεκαετία του 1980, το ΠΑΣΟΚ ως διαχειριστής της κρατικής εξουσίας αναδιανέμει το εισόδημα, διευρύνει τα κοινωνικά δικαιώματα, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου γίνεται ο «Ανδρέας των φτωχών και των αδύναμων». Είναι η περίοδος του κοινωνικού ΠΑΣΟΚ. Το κοινωνικό ΠΑΣΟΚ, ωστόσο, ενσωματώνει στοιχεία προσωποκεντρικά. Το ΠΑΣΟΚ άτυπα αναγνωρίζεται «ως μια ιδιοκτησία του Ανδρέα Παπανδρέου», οι πολιτικές του οποίου αποσκοπούν στην κοινωνική ευημερία. Η περίοδος 1981-1989 έμελλε να είναι η ομορφότερη περίοδος της ιστορίας του Κινήματος, ενώ δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που επισημαίνουν πως η σύγχρονη Ελλάδα είναι μεταρρυθμιστικό προϊόν των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980. Τέλη δεκαετίας του 1980, το ΠΑΣΟΚ αντιμετωπίζει μια πολλαπλή κρίση. Το σκάνδαλο Κοσκωτά, η «κακή υγεία» του Ανδρέα Παπανδρέου και η ενσωμάτωση της φιλελεύθερης ιδεολογίας - η οποία έχει κατά γενική ομολογία μεγαλύτερο εκλογικό ακροατήριο από εκείνο της συντηρητικής - στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας, προκάλεσαν μια εσωκομματική ανησυχία.
Τέλη της δεκαετίας του 1980 και αρχές της δεκαετίας του 1990 αναδύεται ως πολιτικός “αστέρας” ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος ξεκινάει ένα ευρύ πρόγραμμα φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός είναι η ιδεολογία πλέον της κεντροδεξιάς παράταξης.
Ο Κώστας Σημίτης
Το 1993 αναλαμβάνει εκ νέου τη διοίκηση της χώρας το ΠΑΣΟΚ. Η περίοδος 1993-1996 έμελλε να είναι η τελευταία περίοδος του Ανδρέα Παπανδρέου. Το 1996 εκλέγεται από τη βάση ο νέος ηγέτης του κόμματος, ο Κώστας Σημίτης.
Ο Κώστας Σημίτης υπήρξε ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ, ενώ διετέλεσε υπουργός των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου (Γεωργίας, Οικονομίας και Βιομηχανίας, Ενέργειας, Έρευνας και Τεχνολογίας). Κατά την οικουμενική κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα, ο Κώστας Σημίτης διετέλεσε υπουργός Εθνικής Παιδείας.
Πολλοί υποστηρίζουν πως ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε το χάρισμα του λόγου, ενώ ο Κώστας Σημίτης ήταν πιο πρακτικός. Δεν ήταν ο άνθρωπος των λόγων, αλλά ο άνθρωπος των αριθμών. Ο άνθρωπος που για πρώτη φορά στην ιστορία του Κινήματος έδωσε περισσότερο έμφαση στην οικονομία.
Ο Κώστας Σημίτης είναι ο άνθρωπος που μετασχηματίζει το ΠΑΣΟΚ σε έναν πολιτικό φορέα με κίνηση στο “κέντρο”. Η κεντροαριστερή προσωπικότητά του διαμορφώνεται το 1996, ενώ πλέον ως προτεραιότητα τίθεται η ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ, που έχει ως αποτέλεσμα να επιβληθούν σοβαρότατες περιοριστικές πολιτικές τόσο στα λαϊκά και κατώτερα εισοδήματα, όσο και στη συνολικότερη λειτουργία του κοινωνικού κράτους.
Παράλληλα, παρατηρούνται αλλαγές στο εκλογικό ακροατήριο του ΠΑΣΟΚ. Πλέον, ψηφοφόροι του σοσιαλδημοκρατικού Κινήματος είναι και άτομα που ανήκουν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, αλλά και μέλη του επιχειρηματικού κόσμου. Διατηρεί, όμως, το Κίνημα τη στήριξη μεγάλου μέρους της Δημόσιας Διοίκησης.
Την άποψή του για τον Κώστα Σημίτη κατέθεσε στη “Νέα Κρήτη” και ο Αντώνης Βγόντζας, ο οποίος είπε χαρακτηριστικά: «Δε θεωρώ τον Κώστα Σημίτη τεχνοκράτη, ούτε ότι άλλαξε πολιτική. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας και του ΠΑΣΟΚ είναι δεδομένος από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τόσο το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου όσο και του Κωνσταντίνου Σημίτη ήταν ένα ευρωπαϊκό Κίνημα. Ο Κώστας Σημίτης ήταν ένας ευρωπαϊστής και δούλεψε πάνω σε προηγούμενες αποφάσεις με συνέπεια, όπως η διαδικασία της ένταξής μας στο ευρώ».
Γιώργος Παπανδρέου: «Ένας σταυροφόρος χωρίς στρατό»
Στις 8 Φεβρουαρίου 2004, αρχηγός του ΠΑΣΟΚ αναδεικνύεται ο Γιώργος Παπανδρέου. Ο Γ. Παπανδρέου “κουβαλάει”, πέρα από το επίθετο, και ένα χρήσιμο απόθεμα πολιτικής εμπειρίας, καθώς έχει διατελέσει υπουργός Παιδείας και Εξωτερικών κατά το παρελθόν. Η είσοδός του στην αρχηγία του κόμματος δε θα σημαδευτεί με επιτυχίες στις εθνικές εκλογές του 2004, ενώ το ΠΑΣΟΚ θα χάσει και τις εκλογές του 2007. Μετά την ήττα των εκλογών του 2007, ο Ευάγγελος Βενιζέλος θα ταχθεί υπέρ των εσωκομματικών εκλογών. Είναι πλέον επιτακτικό αίτημα είτε να αλλάξει η ηγεσία του κόμματος είτε να λάβει εκ νέου την ψήφο εμπιστοσύνης του εκλογικού σώματος ο Γιώργος Παπανδρέου.
Είναι μια περίοδος έντονων ενδοπαραταξιακών διατριβών. Το πολωτικό κλίμα των εσωκομματικών εκλογών είναι έντονο, αφού παπανδρεϊκοί και εκσυγχρονιστές βρίσκονται σε ρήξη. Η νίκη του Γιώργου Παπανδρέου και το ενωτικό σύνθημα του Ευάγγελου Βενιζέλου μετά το πέρας των εκλογών δημιουργούν κλίμα σύμπνοιας. Τον Γιώργο Παπανδρέου τον χαρακτηρίζει η συνέχεια των πολιτικών του Κώστα Σημίτη. Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει την ευρωπαϊκή του γραμμή.
Η περίοδος 2007-2009 θα καταγραφεί από τον ιστορικό του μέλλοντος ως μια διαταραγμένη περίοδος. Απεργιακές κινητοποιήσεις, η υπόθεση Γρηγορόπουλου και τα πρώτα “καμπανάκια” για το δημόσιο χρέος είναι έντονα στα τέλη του 2008.
Το φθινόπωρο του 2009, ο Γιώργος Παπανδρέου αναλαμβάνει την εξουσία με ένα ποσοστό της τάξης του 43,92%, ενώ ο λαός φωνάζει ρυθμικά το σύνθημα της Αλλαγής. Η Αλλαγή, ωστόσο, δε θα έρθει. Το υψηλό δημόσιο χρέος, τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και η αντι-μεταρρυθμιστική νοοτροπία της χώρας μας αποτέλεσαν εμπόδια, ενώ ακούγονται έντονα οι φωνές για ανικανότητα στελεχών του ΠΑΣΟΚ. Ο Αντώνης Βγόντζας κατέθεσε ένα όμορφο αλλά ρεαλιστικό συνάμα σχόλιο για τον Γιώργο Παπανδρέου: «Ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν ένας σταυροφόρος χωρίς στρατό».
Η αρχή του τέλους
Το τέλος της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, αλλά και της τελευταίας μονοκομματικής κυβέρνησης μέχρι και σήμερα, θα επέλθει μέσα από την οικουμενική κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ.-ΔΗΜ.ΑΡ. Τρεις πολιτικοί σχηματισμοί με εντελώς διαφορετική ιδεολογική και πολιτική αφετηρία συνεργάζονται. Τα μνημόνια έχουν μπει στη ζωή του Έλληνα, ενώ ένας νέος ηγέτης αναδύεται σιγά-σιγά.
Αυτός ήταν ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος είχε εκσυγχρονιστικές καταβολές. Καθηγητής Νομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ήταν ο άνθρωπος εκείνος που θα αναλάβει, πέραν της ηγεσίας του κόμματος, την πιο δύσκολη θέση που θα μπορούσε να αναλάβει κάποιος στο Υπουργικό Συμβούλιο την περίοδο 2012-2015. Όπως αναφέρει ο Αντώνης Βγόντζας, «ο Ευάγγελος Βενιζέλος ήταν ένας ευφυής πολιτικός που πέρασε το μεγαλύτερο “κούρεμα” του δημόσιου χρέους προς τους ιδιώτες». Η κοινωνική δυσπραγία και η απομάκρυνση του Γιώργου Παπανδρέου αποτέλεσαν καταλύτες ώστε ο Ευάγγελος Βενιζέλος να αποχωρήσει από την ηγεσία του ιστορικού Κινήματος το 2015.
Από τη ΔΗ.ΣΥ. στο Κίνημα Αλλαγής
Το 2015 αναδεικνύεται στην ηγεσία του Κινήματος η Φώφη Γεννηματά, κόρη του πιο πετυχημένου ίσως υπουργού της Μεταπολίτευσης, του Γιώργου Γεννηματά. Η κ. Γεννηματά, έχοντας ως σημαία τη σοσιαλδημοκρατία, προσπάθησε να βρει νέους συμμάχους. Για την ίδια, στόχος ήταν η δημιουργία ενός νέου, προοδευτικού κεντροαριστερού φορέα.
Στις 30 Αυγούστου δημιουργείται η Δημοκρατική Συμπαράταξη, η οποία αποτέλεσε έναν πολιτικό φορέα συνύπαρξης προοδευτικών αριστερών και κεντροαριστερών δυνάμεων. ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜ.ΑΡ. ήταν οι βασικοί πρωταγωνιστές - πάντα στο πνεύμα της σοσιαλδημοκρατίας και ενάντια στο ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού και του δημαγωγικού λόγου, όπως εκφράζεται από εκλογικά κομμάτια της Αριστεράς.
Η ΔΗ.ΣΥ., ωστόσο, αποτέλεσε τον προθάλαμο για το νέο εγχείρημα, που θα ακολουθήσει δύο χρόνια αργότερα. Τον Ιούλιο του 2017 η πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Φώφη Γεννηματά, από το βήμα του συνεδρίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου ενιαίου κεντροαριστερού φορέα στην Ελλάδα πριν από το τέλος του έτους. Το καλοκαίρι του 2017, ο Σταύρος Θεοδωράκης, επικεφαλής του Ποταμιού, αποφάσισε επίσης να συμμετάσχει στη δημιουργία του κόμματος. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους αναλαμβάνει την ηγεσία του κόμματος η κ. Γεννηματά, ύστερα από δύο γύρους ενδοπαραταξιακών εκλογών. Μέσα από την πολιτική της πρωτοβουλία για ανασυγκρότηση του νέου, αναμφίβολα δείχνει την πολιτικό εκείνη που «ανοίγει νέους δρόμους», αναφέρει ο κ. Βγόντζας.
Το Κίνημα Αλλαγής είναι το εγχείρημα εκείνο που προσπαθεί να προβάλλει πολιτικές σοσιαλδημοκρατίας, ενώ το οικονομικό πρόγραμμά του εδράζεται πάνω στις οικονομικές θεωρίες του Κέυνς. Παίρνοντας ως γνώμονα τη θεωρία της σοσιαλδημοκρατίας και την προτεραιότητα που δίνει στην προστασία των κοινωνικά ευάλωτων έναντι των αγορών, η “Νέα Κρήτη” απηύθυνε ερώτημα στον κ. Βγόντζα για το εάν ο πολιτικός φορέας ενσαρκώνει τις ιδέες και τις αντιλήψεις της σοσιαλδημοκρατίας. Ο έγκριτος νομικός απάντησε πως «κατά τη γνώμη μου ναι, γιατί έχει τηρήσει όλες τις δημοκρατικές διαδικασίες που έχει εξαγγείλει και δεσμευτεί».
Το Κίνημα Αλλαγής υπεραμύνεται μιας κυβερνητικής πολιτικής που δίνει προτεραιότητα στον άνθρωπο, ενώ καλεί τον λαό να μη στηρίξει τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία όπως καθοδηγείται από τη Νέα Δημοκρατία, αλλά ούτε και τον αριστερό κυνισμό όπως προβάλλεται από το αριστερό κυβερνών κόμμα.
Πολύ σωστά λέει ο Αντώνης Βγόντζας: «Στην πολιτική πρέπει να τιμάς τον συνομιλητή σου και όχι να τον καταδυναστεύεις με ηθικούς αφορισμούς ή με ποινικές διώξεις. Δεύτερον, πρέπει να φωνάξεις σοβαρούς συνομιλητές. Χωρίς αξιόπιστους συνομιλητές που να εκφράζουν λαϊκά ρεύματα, να έχουν κύρος στον λαό μας και να έχουν έτοιμο παρελθόν, δε χτίζεται καμία γέφυρα».
Και σχετικά με το εάν το ΚΙΝ.ΑΛ. θα επιδιώξει να χτίσει γέφυρες επικοινωνίας με άλλους κομματικούς σχηματισμούς, εφόσον αποκτήσει αξιοσέβαστα εκλογικά ποσοστά, ο κ. Βγόντζας απαντάει: «Γέφυρες σε ποια θέματα πολιτικής, στα εθνικά; Διαφωνούμε κάθετα. Στα πολιτικά; Δεν έχουμε προσφέρει μία πολιτική λύση. Στα οικονομικά, με τίποτα δεν είμαστε νεοφιλελεύθεροι. Στο κοινωνικό κράτος, τι σχέση έχουμε με την πλήρη απαξίωση της Παιδείας που επιχειρεί ο κ. Γαβρόγλου; Επανήλθαμε με έμμεσο τρόπο με τις πολιτικές Γαβρόγλου ότι η αριστεία δεν είναι επιδιωκόμενος σκοπός».
