Παρά το γεγονός πως η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα έχει βελτιωθεί σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, οι υψηλές συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών ρύπων συνεχίζουν και δημιουργούν προβλήματα στην υγεία του πληθυσμού. Οι συνεχείς πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών φαίνεται να συνέβαλαν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Μια πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (EEA, 2017) δείχνει ότι το 2015 περισσότερο από το 80% του αστικού πληθυσμού των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) εκτέθηκε σε αιωρούμενα μικρο-σωματίδια (PM2.5) και μάλιστα σε επίπεδα που υπερβαίνουν τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Αντίστοιχη εικόνα παρουσίασε η έκθεση στο διοξείδιο του αζώτου (NO2) και στο όζον επιπέδου-εδάφους (O3), με ποσοστά 9% και 95% αντίστοιχα.
Τα προβλήματα στην υγεία που μπορεί να προκύψουν από τους αέριους ρύπους είναι άμεσα. «Οι αέριοι αυτοί ρύποι μπορούν να προκαλέσουν τόσο άμεσες όσο και χρόνιες επιπτώσεις στην υγεία, ιδιαίτερα τα μικρότερα σε μέγεθος σωματίδια (PM2.5), τα οποία εισχωρούν στον ανθρώπινο οργανισμό με ευκολία μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Συνοπτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις παροξύνσεις-κρίσεις άσθματος ή άλλων αναπνευστικών νοσημάτων, τους πρόωρους θανάτους, τα καρδιαγγειακά επεισόδια, τη δυσλειτουργία οργάνων, τις χρόνιες παθήσεις του αναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήματος, καθώς και την αύξηση του κινδύνου για κακοήθεις νεοπλασίες, πρόωρη γέννα, χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση ή αναπτυξιακά προβλήματα», αναφέρει στην εφημερίδα “Νέα Κρήτη” η κ. Ιωάννα Τσιλιγιάννη, επίκουρος καθηγήτρια Κοινωνικής Ιατρικής.
Υπολογίζεται πως η έκθεση στους ατμοσφαιρικούς ρύπους είχε ως άμεση συνέπεια περίπου 400.000 θανάτους λόγω της μακροχρόνιας έκθεσης σε PM2.5, 75.000 θανάτους λόγω των εκπομπών NO2 και 13.600 λόγω της έκθεσης σε O3. Σημαντική ήταν η αύξηση των νέων περιπτώσεων με σοβαρές εξάρσεις αναπνευστικών νοσημάτων, αλλά και άλλων παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος. Παράλληλα, την εικόνα αυτή έρχεται να συμπληρώσει η υψηλή αύξηση των κοινωνικών δαπανών, τόσο των μη εμπορεύσιμων (π.χ. λόγω των πρόωρων θανάτων, του πόνου και της ψυχολογικής επιβάρυνσης των χρόνιων ασθενών), όσο και άλλων δαπανών (π.χ. οικονομική επιβάρυνση του συστήματος υγείας, μείωση παραγωγικότητας, απώλεια συγκομιδών κ.ά.). Το γεγονός αυτό επιφέρει σημαντικό αντίκτυπο στον εκάστοτε εθνικό δημόσιο προϋπολογισμό (π.χ. υψηλότερες δημόσιες δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη και τις κοινωνικές υπηρεσίες, μειωμένη επιστροφή φόρου εισοδήματος κ.ά.).
Ποιες είναι όμως οι συχνότερες πηγές εκπομπής ατμοσφαιρικών ρύπων και τι μπορεί να γίνει για να μειωθούν ή να αποφευχθούν;
Οι οδικές μεταφορές συμβάλλουν καθοριστικά στην εκπομπή ατμοσφαιρικών ρύπων και συνεπώς στην αύξηση του κοινωνικού κόστους που σχετίζεται με αυτές. Περισσότερο από το 40% των προαναφερθέντων ρύπων προέρχεται από τις οδικές μεταφορές και ειδικότερα από τις εκπομπές καυσίμων πετρελαίου (ντίζελ). Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε., καθώς και στην Ελλάδα, οι εκπομπές αυτές υπερβαίνουν σημαντικά τα επιτρεπτά όρια (σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας). Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων καθιστά σαφή την ανάγκη για άμεση λήψη μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Η σταδιακή κατάργηση των πετρελαιοκίνητων οχημάτων και η αντικατάστασή τους με οχήματα μηδενικών εκπομπών (π.χ. ηλεκτρικά οχήματα) αποτελεί μια μακροπρόθεσμη, αλλά αποτελεσματική προσέγγιση για τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δημόσιας Υγείας (European Public Health Alliance - EPHA) έχει θέσει αυτό τον στρατηγικό στόχο, ενώ παράλληλα επιχειρεί να μελετήσει τόσο τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, όσο και τα οφέλη στην υγεία του πληθυσμού. Προς αυτή την κατεύθυνση εργάζεται ένα εν εξελίξει ευρωπαϊκό πρόγραμμα με τίτλο “Health impacts and costs of diesel emissions in the EU: Assessment of the social benefits of phasing out diesel in road transport”, στο οποίο συμμετέχει και η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, με επιστημονική υπεύθυνη την επίκουρη καθηγήτρια κ. Ιωάννα Τσιλιγιάννη. Στο διεθνές αυτό πρόγραμμα συμμετέχουν εκπρόσωποι από οκτώ χώρες, με την EPHA στον κεντρικό ρόλο του συντονιστή.
Αντικατάσταση πετρελαιοκίνητων οχημάτων
Η εφημερίδα “Νέα Κρήτη” επικοινώνησε με την κ. Τσιλιγιάννη, θίγοντας το ερώτημα εάν η αντικατάσταση των πετρελαιοκίνητων οχημάτων με ηλεκτροκίνητα συνιστά όντως αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Η κ. Τσιλιγιάννη απάντησε χαρακτηριστικά: «Η σταδιακή αντικατάσταση των πετρελαιοκίνητων οχημάτων με οχήματα μηδενικών εκπομπών ρύπων, όπως είναι τα ηλεκτρικά οχήματα, αποτελεί στρατηγικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Παρόλο που πρόκειται για μακροπρόθεσμο στόχο, ταυτόχρονα φαίνεται να αποτελεί μια αποτελεσματική προσέγγιση για τη βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, με πολλαπλά αναμενόμενα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Το κοινωνικό κόστος που σχετίζεται με τις οδικές μεταφορές είναι υψηλό και, αν σκεφτεί κανείς ότι περισσότερο από το 40% των αέριων ρύπων προέρχεται από τις εκπομπές καυσίμων πετρελαίου (ντίζελ), τότε σίγουρα αξίζει ένα τέτοιο εγχείρημα. Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δημόσιας Υγείας (European Public Health Alliance - EPHA) έχει ήδη μελετήσει εκτενώς τις επιπτώσεις στην υγεία, αλλά και στην οικονομία και στην ανάπτυξη. Παράλληλα, υπάρχουν αρκετές μελέτες κόστους-οφέλους για το προτεινόμενο μοντέλο χρήσης ηλεκτρικών οχημάτων, με ιδιαιτέρως ικανοποιητικά μηνύματα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ένα ολοκληρωμένο και ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο ανά χώρα, προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν εμπόδια και δυσκολίες κατά την εφαρμογή. Οι κίνδυνοι θα είναι μηδαμινοί εάν ακολουθηθεί ένα ολοκληρωμένο και φιλικό προς τον πολίτη μοντέλο, το οποίο θα εστιάζει σε πέντε άξονες: τεχνολογία, κόστος, εύρος δυνατοτήτων, αποδοτικότητα οχήματος και δυνατότητα επιλογής (από πλευράς πολίτη)».
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, όπου συμμετέχει το Πανεπιστήμιο Κρήτης, στοχεύει στην ολοκληρωμένη αποτίμηση των τρεχουσών κοινωνικών δαπανών (εμπορεύσιμων και μη) λόγω των εκπομπών καυσίμων πετρελαίου (diesel) από τα οχήματα, καθώς και στην αξιολόγηση του εκτιμώμενου οφέλους από την αλλαγή των πετρελαιοκίνητων οχημάτων σε ηλεκτρικά σε ολόκληρη την Ε.Ε. Επιμέρους στόχοι του προγράμματος είναι η διαχείριση του εθνικού προϋπολογισμού επιλεγμένων χωρών συμμετεχόντων στη μελέτη, ώστε να εφαρμόσουν (πιλοτικά) την προτεινόμενη αλλαγή από πετρελαιοκίνητα σε ηλεκτρικά οδικά οχήματα. Τέλος, αναπόσπαστο κομμάτι του έργου αποτελεί η ενημέρωση και επαγρύπνηση του γενικού πληθυσμού, των αρμόδιων φορέων και εθνικών Αρχών της κάθε χώρας. Αυτός είναι και ο κύριος στόχος που θα επιχειρήσει να εκπληρώσει το Πανεπιστήμιο Κρήτης μέσω της συμμετοχής στο πρόγραμμα.
