Οι ανθρωπολόγοι ετοιμάζονται για μια ακόμα αντιπαράθεση γύρω από τον “Ελ Γκρέκο” της ανθρώπινης εξέλιξης, τον ελάχιστα γνωστό αλλά πολύ σημαντικό Graecopithecus freybergi, ο οποίος έζησε πριν από 7,2 εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή που σήμερα είναι η Ελλάδα και η Βαλκανική Χερσόνησος, και θεωρείται ως ο κρίκος της εξελικτικής αλυσίδας που αλλάζει τα δεδομένα. Και αυτό καθώς έως σήμερα η ευρέως αποδεκτή θεωρία θέλει ως λίκνο της ανθρωπότητας την Αφρική απ’ όπου οι πρόγονοι του ανθρώπου εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη. Με τις έρευνες όμως γύρω από τον Graecopithecus freybergi, που γέννησε τη θεωρία ότι τελικά στην Ευρώπη βρέθηκε ο “χαμένος κρίκος” και όχι στην Αφρική, το σκηνικό μοιάζει να αλλάζει...
Ο Γκρεκοπίθηκος αρχικά προσδιορίστηκε από ένα μόνο κομμάτι κρανίου που βρέθηκε το 1944 στον Πύργο Βασιλίσσης της Αττικής, και πιο συγκεκριμένα μία κάτω γνάθος (με παρατσούκλι “Ελ Γκρέκο”), ενώ το 2009 στο παζλ προστέθηκε ένα ακόμα κομμάτι με έναν άνω προγόμφιο του είδους, που ανακαλύφθηκε στη Βουλγαρία.
Το 2017, Γερμανοί, Βούλγαροι, Έλληνες, Καναδοί και άλλοι επιστήμονες χρονολόγησαν τα απολιθώματα στα 7,17-7,24 εκατομμύρια έτη, ενώ περαιτέρω έρευνες αποκάλυψαν ότι ανήκουν σε προάνθρωπο, ίσως μάλιστα το αρχαιότερο γνωστό είδος που έζησε στην Ευρώπη. Και σε αυτό το “ίσως” βρίσκεται το “κλειδί”, καθώς, αν η θεωρία αυτή είναι σωστή, τότε ο διαχωρισμός μεταξύ των ανθρώπων και των χιμπατζήδων όχι μόνο έγινε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι οι επιστήμονες πίστευαν μέχρι σήμερα, αλλά η εξέλιξη αυτή δε σημειώθηκε στην Αφρική αλλά στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Κάτι που, με απλά λόγια, σημαίνει ότι ο Γκρεκοπίθηκος θα μπορούσε να είναι ο παλαιότερος γνωστός, άμεσος πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου.
Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Ντέιβιντ Μπέγκαν του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο, «η χρονολόγηση του Γκρεκοπίθηκου μάς επιτρέπει να μετακινήσουμε το διαχωρισμό ανθρώπου-χιμπατζή στην περιοχή της Μεσογείου».
Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ως αρχαιότερο γνωστό είδος προανθρώπου το λεγόμενο Σαχελάνθρωπο του Τσαντ (Sahelanthropus tchadensis), που ζούσε πριν από έξι έως επτά εκατομμύρια χρόνια στην Αφρική. Ο Γκρεκοπίθηκος, όμως, είναι εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια παλαιότερος του Σαχελάνθρωπου. Το είδος θεωρείται κατοπινό είδος από τον Ουρανοπίθηκο το μακεδονικό (Ouranopithecus macedoniensis), αρκετά απολιθώματα του οποίου βρέθηκαν στην κεντρική Μακεδονία από το 1973 έως το 1990. Ο Ουρανοπίθηκος, που είχε βάρος περίπου 70 κιλών, χρονολογείται από την Ανώτερη (Ύστερη) Μειόκαινο, πιθανώς προ περίπου 9,5 εκατ. ετών, και μοιάζει πολύ με τους σύγχρονους μεγάλους αφρικανικούς πιθήκους, ιδίως τους θηλυκούς γορίλες. Είναι το αρχαιότερο γνωστό ανθρωποειδές (όχι όμως προ-άνθρωπος) που έζησε στον ελλαδικό χώρο και φαίνεται ότι αντιπροσωπεύει τον κοινό πρόγονο των μεγάλων πιθήκων της Αφρικής, οικογένεια στην οποία ανήκουν ο γορίλας και ο χιμπατζής, και του κλάδου του Ανθρωπίνων, των λεγόμενων “Hominini”. Στο “κάδρο” προστίθεται «με μια νέα πινελιά», όπως αναφέρει η βρετανική “Telegraph”, επικαλούμενη τη δημοσίευση της μελέτης στον επιστημονικό ιστότοπο “PLOS One” (“Public Library of Science”).
Η διεθνής ομάδα των ερευνητών, χρησιμοποιώντας αξονικούς τομογράφους, μπόρεσε να “δει” περισσότερες λεπτομέρειες, αποδεικνύοντας ότι ο Graecopithecus freybergi είχε ανατομικά χαρακτηριστικά περισσότερο ανθρώπινα και προανθρώπινα (όπως του Αυστραλοπίθηκου και του Αρδιπίθηκου), παρά χαρακτηριστικά μεγάλων πιθήκων. Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι ερευνητές εκτιμούν ότι ο Γκρεκοπίθηκος, ως είδος, πρέπει να ενταχθεί στην προ-ανθρώπινη εξελικτική γραμμή.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του ερευνητή της ομάδας Γιόχεν Φους: «Εκπλαγήκαμε από τα ευρήματά μας, επειδή οι προ-άνθρωποι προηγουμένως ήταν γνωστοί μόνο από την υποσαχάρια Αφρική».
Όταν η περιοχή μας ήταν σαβάνα
Οι επιστήμονες έχουν μια σαφή εικόνα για το αρχαιοπεριβάλλον της περιοχής όπου ζούσε ο Γκρεκοπίθηκος και κατά συνέπεια για τις διατροφικές του συνήθειες. Η εικόνα αυτή δείχνει ότι η Νοτιοανατολική Ευρώπη εκείνη την εποχή έμοιαζε με σαβάνα, με τη Μεσόγειο να περνάει από συχνές περιόδους σχεδόν απόλυτης ξηρασίας, που της έδινε τη μορφή μιας γέφυρας ξηράς μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής. Η χλωρίδα και η πανίδα ήταν χαρακτηριστικά είδη σαβάνας, με ρινόκερους, καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες και γαζέλες.
Έχει τεράστιο ενδιαφέρον το γεγονός ότι, στις τοποθεσίες όπου βρέθηκαν τα απολιθώματα του Γκεροκοπίθηκου στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, οι επιστήμονες ανακάλυψαν και ίχνη από πανάρχαια σκόνη της βορειοαφρικανικής Σαχάρας, που είχε ταξιδέψει προς τα βόρεια από τον άνεμο. Αυτό, σύμφωνα με τους ειδικούς, δείχνει ότι ο σχηματισμός ερήμου στη Βόρεια Αφρική και η εξάπλωση της σαβάνας στη Νότια Ευρώπη πριν από 7 και πλέον εκατομμύρια χρόνια διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο για το διαχωρισμό του ανθρώπου από την οικογένεια του χιμπατζή, πόσω μάλλον αν έχει δίκιο η ομάδα που μελετάει τον Γκρεκοπίθηκο, υποστηρίζοντας ότι ο πρώτος προάνθρωπος εμφανίστηκε εκτός Αφρικής, καθώς ο διαχωρισμός των ειδών έγινε στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Και αυτό γιατί οι χιμπατζήδες αναγκάστηκαν να εξελιχθούν για να επιβιώσουν στις νέες συνθήκες αλλάζοντας το διατροφολόγιό τους με βάση τα είδη που ζούσαν πλέον στη σαβάνα του μεσογειακού Νότου.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη Σόφια Νικολάι Σπασόβ, «η τροφή του Γκρεκοπίθηκου σχετιζόταν με τη μάλλον ξηρή και σκληρή βλάστηση της σαβάνας που ερχόταν σε αντίθεση με την τροφή την οποία έβρισκαν στα δάση όπου ζούσαν οι μεγάλοι πίθηκοι». Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι... πέφτει η αυλαία στη μακροχρόνια διαμάχη των παλαιοανθρωπολόγων για το πότε έζησε ο τελευταίος κοινός πρόγονος ανθρώπων-χιμπατζήδων, δηλαδή των πιο στενών γενετικών συγγενών του ανθρώπου. Η έρευνα συνεχίζεται και οι εκπλήξεις είναι πάντα πιθανές...
Άλλωστε, όπως έχει εύστοχα ειπωθεί, η ανθρώπινη εξέλιξη βρίσκεται πάνω σε... ροδάκια, καθώς συνεχώς πηγαίνει προς τα πίσω στο χρόνο.
