Σαν σήμερα πριν από 69 χρόνια, ο Μάνος Χατζιδάκις έφερε το ρεμπέτικο τραγούδι στο προσκήνιο…
Το ημερολόγιο έδειχνε 31 Ιανουαρίου του 1949, όταν ο νεαρός τότε Μάνος Χατζιδάκις έδινε την περίφημη διάλεξή του για το ρεμπέτικο στο "Θέατρο Τέχνης" του Κάρολου Κουν στην Αθήνα. Ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τη θέση του ρεμπέτικου, ως θεμέλιου λίθου της ελληνικής λαϊκής μουσικής, πράγμα αδιανόητο για την εποχή εκείνη.
Με τη διάλεξή του για το ρεμπέτικο, ο Χατζιδάκις προκάλεσε οργισμένες αντιδράσεις στην καθεστηκυία μουσική τάξη, αλλά και στα αστικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα της ιστορικής διάλεξης:
«(...) Κι ερχόμαστε σε μια από τις πιο βασικές κατηγορίες που προβάλλουν "οι υγιείς ηθικολόγοι" για το ρεμπέτικο. "Είναι αρρωστημένο", λεν μ' αυστηρότητα, "ενώ το δημοτικό τραγούδι, γεμάτο υγεία και λεβεντιά" και κινούν το κεφάλι με σημασία, ενώ είμαι βέβαιος πως το δημοτικό μας τραγούδι τούς είναι το ίδιο οχληρό, όπως και το ρεμπέτικο, με τη διαφορά πως δεν τολμούν να ομολογήσουν ότι δεν τους αρέσει. Είναι σαν να βγουν και να πουν ότι δεν τους αρέσει ο Σαίξπηρ - για παράδειγμα - ή κάτι παρόμοιο. Ανέχονται το δημοτικό, όχι όμως και το ρεμπέτικο.
Το τελευταίο είναι κάτι που κυκλοφορεί ανάμεσά τους και μπορούν να το πετάξουν - έτσι φαντάζονται - επειδή δεν έχει κρεμαστεί ακόμη με χρυσές κορνίζες. Ίσως ξεχνάν ότι τα χρόνια μας δεν έχουν τίποτε κοινό με τα χρόνια της κλεφτουριάς, άσχετα αν οι ηρωικές πράξεις του στρατού μας τοποθετούνται δίκαια από την ιστορία πλάι στους Καραϊσκάκηδες και τους Κολοκοτρωναίους. Οι κύριοι αυτοί αγνοούν την εποχή μας, καθώς και το ότι ένα λαϊκό τραγούδι καθρεφτίζει με μοναδική ένταση όχι μόνο μια τάξη ή μια κατηγορία ανθρώπων, μα τις επιδράσεις μιας ολάκερης εποχής σε μια φυλή, σ' ένα έθνος, μαζί με τις διαμορφωμένες τοπικές συνθήκες.
Η εποχή μας δεν είναι ούτε ηρωική, ούτε επική, και το τελείωμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου άφησε σχεδόν όλα τα προβλήματα άλυτα και μετέωρα. Τα μετέωρα αυτά προβλήματα δημιουργούν περιφερόμενα ερωτηματικά, που δεν περιορίζονται φυσικά μόνο στον τομέα της πολιτικής και της κοινωνιολογίας, μα εξαπλώνονται με την ίδια δύναμη και στη φιλοσοφία και την τέχνη, ακόμη και στην πιο καθημερινή στιγμή τ' ανθρώπου. Ο τόπος μας επιπλέον εξακολουθεί, σχεδόν δίχως διακοπή, ένα πόλεμο με επιμονή και με πίστη για την τελική νίκη, μα πάντα και ιδιαίτερα σήμερα, κοπιαστικό και οδυνηρό.
Σκεφθείτε τώρα κάτω απ' αυτές τις αδυσώπητες συνθήκες την παρθενική ψυχικότητα του λαού μας - παρθενική, γιατί τα εκατό χρόνια μόνον ελεύθερης ζωής δεν ήσαν ικανά ούτε να την ωριμάσουν ούτε και ν' αφήσουν περιθώριο για να ριζωθούν τα τελευταία ευρωπαϊκά ρεύματα. Φανταστείτε λοιπόν αυτή τη στοιβαγμένη ζωτικότητα και ωραιότητα συνάμα ενός λαού σαν του δικού μας, να ζητά διέξοδο, έκφραση, επαφή με τον έξω κόσμο και να αντιμετωπίζει όλα αυτά που αναφέραμε πιο πάνω σαν κύρια γνωρίσματα της εποχής, κι ακόμη τις ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες του τόπου μας. Η ζωτικότητα καίγεται, η ψυχικότητα αρρωσταίνει, η ωραιότητα παραμένει. Αυτό είναι το ρεμπέτικο (...)».
Επιμέλεια: Νικόλας Αγγελίνος
