default-image

Τι οδήγησε την Πύλη Ιησού να γίνει... Καινούργια Πόρτα

Πολιτισμός
Τι οδήγησε την Πύλη Ιησού να γίνει... Καινούργια Πόρτα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Πόσοι από εμάς γνωρίζουν ότι το πραγματικό όνομα της "Καινούργιας Πόρτας" είναι Πύλη Ιησού; Και πόσοι την ιστορία της;

Κι όμως, πρόκειται για ένα κορυφαίο μνημείο του Χάνδακα, για τη μία από τις τρεις μνημειακές πύλες στα κομβικά σημεία των ενετικών τειχών, με τη δεύτερη να είναι εκείνη του Παντοκράτορα, γνωστή ως Χανιώπορτα, επειδή οδηγούσε προς τα Χανιά, και την τρίτη την Πύλη Αγίου Γεωργίου στις "Τρεις Καμάρες", τη σημερινή πλατεία Ελευθερίας, η οποία κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η Πύλη Ιησού, στην οποία κατέληγε ο προς Νότο οδικός άξονας της πόλης, πήρε το όνομά της από την ομώνυμη εκκλησία που υπήρχε στην περιοχή, στην εξωτερική πλευρά της οχύρωσης (όπως και στην περίπτωση της Πύλης Αγίου Γεωργίου και της Πύλης Παντοκράτορα).

Με την κατεδάφιση τμήματος του τείχους για τη διέλευση των αυτοκινήτων, τη διετία 1970-71, πήρε το όνομα "Πύλη Κνωσού", κάτι που δεν άντεξε στο χρόνο, ενώ η οδός που οδηγούσε προς το κέντρο "βαπτίστηκε" με το όνομα του Βρετανού αρχαιολόγου που ανέσκαψε το ανάκτορο του Μίνωα, του Άρθουρ Έβανς.

Η Πύλη Ιησού είναι έργο ενός από τους κορυφαίους Βενετσιάνους αρχιτέκτονες και στρατιωτικούς μηχανικούς, του Μικέλε Σανμικέλι, και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα δείγματα αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής του Ηρακλείου. Αντίθετα με τη λιτή εξωτερική όψη της Πύλης, η αντίστοιχη εσωτερική ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή... Τόσο που ο Τζιούζεπε Τζερόλα τη χαρακτήρισε ως την ωραιότερη πύλη του Χάνδακα.

Όπως αναφέρει η Χρυσούλα Τζομπανάκη, η οργάνωση της μνημειακής πρόσοψης έγινε με βάση το λιτό δωρικό ρυθμό και τη χρήση αυστηρών κατακόρυφων αξόνων συμμετρίας. Το αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι απουσιάζουν κάθε είδους στηρίγματα από κίονες μέχρι παραστάδες, γεγονός που, σύμφωνα με το μελετητή του μνημείου κ. Ιορδάνη Δημακόπουλο, παραπέμπει στο κίνημα του μανιερισμού, το οποίο αναπτύσσεται στην Ιταλία κατά την όψιμη Αναγέννηση.

Άλλωστε, το ίδιο το μνημείο δεν ακολουθεί στην αρχιτεκτονική του μορφή τους αυστηρούς κανόνες του αναγεννησιακού κλασικού ρυθμού. Εκατέρωθεν του κεντρικού καμαρόσχημου θυρώματος υπάρχουν άλλα ανοίγματα που αντιστοιχούν σε παράθυρα και δευτερεύουσες εισόδους προς τους βοηθητικούς χώρους εντός της στοάς, που χρησίμευαν για την αποθήκευση όπλων και για την παραμονή της φρουράς που έλεγχε την Πύλη.

Η επιγραφή του Ιωάννη Μοτσένικο

Πάνω από το "κλειδί" της κεντρικής εισόδου της Πύλης υπάρχει εγχάρακτη λατινική επιγραφή σε λευκό μάρμαρο, η οποία με επιχρυσωμένα γράμματα αναγράφει «Επί του ανθυπάτου Ιωάννη Μοντσένικου το 1587» (ΙΟΑΝΝΕ MOCENICO PROCONSULE MDLXXXVII). Πρόκειται για ένα σημαντικό ιστορικό στοιχείο, καθώς δίνει το όνομα του Βενετσιάνου γενικού προβλεπτή της εποχής της κατασκευής. Τη χρονολογία αποπεράτωσης του μνημείου - 1567 - παρέχει μια άλλη εντοιχισμένη ανάγλυφη πλάκα στην έξοδο της Πύλης μαζί με ανάγλυφο του λέοντα και οικόσημα με τα αρχικά των ονομάτων των αξιωματούχων που είχαν την ευθύνη κατασκευής της.

Η ζωφόρος της Πύλης

Πάνω από το επιστήλιο της Πύλης βρίσκεται θριγκός με ζωφόρο, όπου εναλλάσσονται τρίγλυφα και μετόπες. Στις μετόπες υπάρχουν ανάγλυφοι ρόδακες, τρόπαια με θώρακες και όπλα, βούκρανα, καθώς και λέοντες του Αγίου Μάρκου, τα χαρακτηριστικά σύμβολα της Γαληνότατης Δημοκρατίας του Αδρία στον τύπο in soldo ή In gazzetta, με μετωπική απεικόνιση.

Η λιθοδομή της πρόσοψης

Η Πύλη είναι επενδυμένη με λαξευμένους λίθους, επεξεργασμένους με τρόπο ώστε οι ορατές επιφάνειες των λίθων να έχουν διαφορά στην αδρότητά τους. Τους αψιδολίθους των "κλειδιών" των ανοιγμάτων κοσμούν ανάγλυφες άκανθες.

Οι δύο πτερυγότοιχοι

Με την κατεδάφιση του μικρού καφενείου στα δεξιά της πρόσοψης της Πύλης, ήρθαν στο φως ίχνη μεταγενέστερων του μνημείου προσκτισμάτων (όπως ένα πηγάδι), καθώς και ο ένας από τους δύο πτερυγότοιχους (ο δεύτερος, από την αριστερή πλευρά, κατεδαφίστηκε με τη ρηγμάτωση της δεκαετίας του '70).

Οι τοίχοι αυτοί λειτουργούσαν ως αναλημματικοί εκατέρωθεν της Πύλης και ο ρόλος τους ήταν να κρατούν τις επιχωματώσεις του τείχους. Το άνοιγμα στον πτερυγότοιχο είναι μεταγενέστερο του μνημείου και εξυπηρετούσε τα προσκτίσματα.

Οι παράγκες στην Πύλη

Μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, σε επαφή με τη μνημειακή πρόσοψη της Πύλης βρίσκονταν αρκετά πρόχειρα παραπήγματα που στέγαζαν καταστήματα, καθώς και ένα νεότερο κτίσμα που χρησιμοποιούσε η φρουρά της Πύλης.

Απομεινάρι αυτών των προσκτισμάτων ήταν το καφενεδάκι που λειτουργούσε εκεί έως και τα τελευταία χρόνια του 20ού αιώνα και το οποίο κατεδαφίστηκε αποκαλύπτοντας τον πτερυγότοιχο του μνημείου. Οι αρχειακές φωτογραφίες αποτυπώνουν αυτή την εικόνα, όπως βεβαίως και τα μεταφορικά μέσα της εποχής, τα κάρα που οδηγούσαν άλογα.

Η Καινούργια Πόρτα

Όταν πλέον το αυτοκίνητο άρχισε να κυριαρχεί στη ζωή και του Ηρακλείου, προέκυψε η ανάγκη να βρεθεί διέξοδος για το νέο μέσο μεταφοράς. Η λύση ήταν να προκληθούν ρήγματα στα τείχη ώστε να μπορούν να περνούν τα οχήματα.

Στα ρήγματα στην Πύλη Παντοκράτορα (Χανιώπορτα), στο λιμάνι για τη διάνοιξη της παραλιακής και στη Βηθλεέμ (εξ ου και το όνομα "Κομμένο Μπεντένι", δηλαδή "κομμένο τείχος"), προστέθηκε το 1970-71 το μεγάλο ρήγμα της Πύλης Ιησού (και φυσικά η γεφύρωσή του), γεγονός που έκανε τους Ηρακλειώτες να ονομάσουν την Πύλη "Καινούργια Πόρτα", όνομα με το οποίο είναι γνωστή ακόμα και σήμερα για τους περισσότερους. Ευτυχώς το ρήγμα δε λάβωσε τη μνημειακή πρόσοψη, την οποία η πλειονότητα των κατοίκων της πόλης αγνοεί ότι ονομάζεται "Ιησού". Και φυσικά ότι έχει μια εντυπωσιακή ιστορική διαδρομή.

Δείτε ΕΔΩ το ενδιαφέρον γραφικό από τη βενετσιάνικη Πύλη του Σανμικέλι ως τη σημερινή "Καινούργια Πόρτα" του Χάνδακα ή εδώ:

Πηγές: Δημακόπουλος Ιορδάνης, "Η Πύλη του Ιησού των βενετσιάνικων οχυρώσεων του Χάνδακα", "Φρουριακά Χρονικά", 1, 1973.

Χρυσούλα Τζομπανάκη, "Χάνδακας, η πόλη και τα τείχη", ΕΚΙΜ 1996.

Λιάνα Σταρίδα, "Υπήρχε μια πόλη", "Ίτανος".

Φωτογραφίες και αρχειακό υλικό  Νίκος Χαλκιαδάκης.

Ρεπορτάζ: Σταύρος Μουντουφάρης

ΤΑ ΝΕΑ του neakriti.gr στο Google News